بررسی ارتباط متقابل فرآیندهای خاک‌ساز با فرآیندهای زمین‌ریخت‌شناختی

چکیده خاک­ها با ریخت‌های سرزمینی که بر روی آن­ها تشکیل می‌شوند و تکامل می­یابند، ارتباط بسیار نزدیک و متقابل دارند. بنابراین، هر تغییری در فرآیندهای زمین‌ریختی، فرآیندهای خاک­سازی را متأثر می­سازد. "زمین‌ریخت‌شناسی خاک" یا "ژئومورفولوژی خاک" ارتباط خاک و زمین‌ریخت را بررسی می­کند. هرچند ارتباط زمین‌ریخت با خاک مورد توجه پژوهش‌گران بوده، اما بررسی کمّی رابطه خاک با زمین‌ریخت، کمتر مورد توجه قرار گرفته است. این در حالی است که رابطه خاک با زمین‌ریخت، یک رابطه دو طرفه است و می‌توان به موضوع این­گونه نگریست که وجود یک خاک می‌تواند نشان‌گر چه زمین‌ریخت یا زمین‌ریخت‌هایی باشد؟ بر همین اساس، پژوهش کنونی می‌کوشد تا با بکارگیری آمار و احتمال شرطی، به بررسی کمّی این موضوع بپردازد. برای این منظور، یگان‌های زمین‌ریختی منطقه مرکزی اصفهان بر اساس روش ژئوپدولوژی (روش پیشنهادی زینک) جداسازی شدند و تعداد 344 نقطه مطالعاتی بررسی و تجزیه و تحلیل گردید و احتمال شرطی وجود هر زمین‌ریخت، به شرط مشاهده خاک‌های مختلف به‌دست آمد. یافته‌ها به‌طور کمّی نشان دادند که بین تکوین و تکامل خاک با محیط زمین‌ریخت حاکم بر آن، ارتباطی قوی و تنگاتنگ وجود دارد. به‌طوری که برخی از خاک‌ها را می‌توان تنها در زمین‌ریخت مشخصی یافت و به‌عبارت دیگر، آن خاک را یک خاک شاخص برای آن زمین‌ریخت مشخص دانست. به‌دلیل همین رابطه نزدیک بین سطوح روش زمین‌خاک‌شناسی با سلسله مراتب سامانه رده‌بندی خاک آمریکایی، در هر سطح زمین‌ریختی از سطح رده به سمت فامیل، واگرایی یا تفرق خاک‌ها افزایش می‌یابد. همچنین یافته‌ها به‌طور کمّی نشان دادند که در منطقه مطالعاتی، تأثیر ناهمواری‌ها و ‌زمین­ریخت‌ها بر تکوین و تکامل خاک‌های منطقه، بیش از  مواد مادری است.