بررسی ارتباط صفات موثر بر ساقه روی و عملکرد ریشه در لاین های چغندرقند در کشت پاییزه

چکیده سابقه و هدف: با توجه به گرم شدن تدریجی کره زمین، در آینده پیش بینی می‌شود که کشت پاییزه چغندره جایگزین کشت بهاره شود اما کشت پاییزه چغندرقند در بسیاری از مناطق با خطر ساقه‌روی و گل‌دهی مواجه می‌باشد. اصلاح ارقام مقاوم به ساقه روی(بولتینگ) برای کشت پاییزه چغندرقند یکی از اهداف مهم به‌نژادگران است. وجود بیش از حد ساقه‌های گل‌دهنده موجب پایین آمدن درصد قند، عملکرد ریشه و خلوص شربت خام می‌شود. مواد و روش‌ها: به منظور تعیین مهمترین صفات موثر بر ساقه‌روی و عملکرد ریشه در ژنوتیپ‌های چغندرقند (درصد ساقه روی، درصد ساکارز، درصد نشت، درصد سبز شدن، وضعیت رشد، یکنواختی رشد، درصد تحمل به سرما، مساحت برگ، سطح ویژه برگ، ارتفاع ساقه گل دهنده، وزن کل ریشه، درصد وزن خشک، طول ریشه، قطر ریشه)، تعداد 47 لاین اصلاحی نیمه‌خواهری و 3 ژنوتیپ شاهد در طرح بلوک کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی طرق مشهد، مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی خراسان رضوی در سال زراعی 93-92 مورد ارزیابی قرار گرفتند. یافته‌ها: نتایج تجزیه واریانس نشان داد که اثر ژنوتیپ بر درصدساقه روی، درصد قند، وضعیت رشد، درصد تحمل به سرما، مساحت برگ، ارتفاع ساقه‌گل‌دهنده، وزن کل ریشه، طول و قطر ریشه در سطح 1 درصد معنی‌دار بود. نتایج همبستگی نشان داد که بالاترین همبستگی مثبت بین وزن کل ریشه و قطر ریشه (784/0) و بالاترین همبستگی منفی بین درصد ساقه روی و مساحت برگ (537/0-) وجود دارد. در تجزیه رگرسیون گام به گام مشخص شد که چهار صفت قطر ریشه، درصد مقاومت به سرما، وضعیت رشد و ارتفاع ساقه گل‌دهنده به طور معنی‌داری تغییرات عملکرد ریشه را توجیه می‌کنند. همچنین صفات مهم تعیین کننده ساقه‌روی، ارتفاع ساقه گل‌دهنده و مساحت برگ بودند که مساحت برگ اثر منفی بر ساقه‌روی داشت و صفات تعیین کننده درصد ساکارز، وزن خشک ریشه، ارتفاع ساقه-گلدهنده و وزن کل ریشه بودند که ارتفاع ساقه گل‌دهنده اثر منفی بر درصد ساکارز داشت. در تجزیه به عامل‌ها به روش مولفه‌های اصلی، کل صفات مورد مطالعه را به چهار عامل، عملکرد ریشه، ساقه‌روی، خصوصیات قندی و جوانه‌زنی تقسیم نمود که 88/70 درصد از تغییرات کل واریانس داده‌ها را توجیه می‌نماید. نتیجه گیری: اصلاح ارقام مقاوم به بولتینگ برای کشت پاییزه چغندرقند یکی ازاهداف مهم به نژادگران است. در کل با توجه به نتایج و ماهیت صفات می توان در تحقیقات آینده برای مقاومت به بولتینگ صفات جوانه زنی، بولتینگ، عملکرد کل و ساکارز برای بهتر شدن مطالعات بعدی بیشتر مورد توجه قرار داد. همچنین از صفات فیزیولوژیکی مقاومت به سرما نیز بهره برد. واژه‌های کلیدی: چغندرقند، ساقه‌روی، تجزیه به عامل‌ها، رگرسیون گام به گام، همبستگی