بازخوانی مفهوم «عمل صالح» و دلالتهای تربیتی آن بر مبنای نظریه انسان عامل

در نظام تربیتی قرآن، اعمال انسان با واژه های متعددی توصیف و ارزیابی شده است. مفهوم «عمل صالح» یکی از مهم ترین و پرکاربردترین مفاهیم قرآنی است که اشاره به کیفیتی متعالی از عمل انسانی در مقایسه با سایر اعمال نیک دارد. هرچند واژه های توصیف کننده اعمال نیک در قرآن کریم مشابهت هایی با یکدیگر دارند، اما هر یک دارای مفهومی منحصر به فرد و متمایز نیز هست. از این رو، هدف این مقاله کاوش در معنای «عمل صالح» بر اساس نظریه «انسان عامل» و با تأکید بر ابعاد اجتماعی عمل و بیان وجوه تمایز آن با سایر مفاهیم مترادف است. به این منظور، به استنباط مولفه های عمل صالح بر اساس نظریه مذکور پرداخته شده و از تفاسیر سوره عصر به عنوان شواهدی در راستای تحلیل معنای عمل صالح بهره گرفته شده است. بر مبنای یافته ها، وجوه متمایز عمل صالح از سایر مفاهیم مشابه شامل چهار بُعد است: 1. تعقل و خردورزی؛ 2. ایمان و اخلاص؛ 3. عزم و 4. طراحی و آینده نگری که می توان برآیند آنها را تحت مفهوم «راهبردی» بودن ارائه نمود. بر این اساس، عمل صالح عملی راهبردی و انعطاف پذیر است که با توجه به موقعیت خلق می شود. چنین تلقی ای از عمل صالح، مفهومی فردگرایانه نیست، بلکه نشان دهنده حضور فعال و پویای صالحین در جامعه است. در پایان، دلالت های تربیتی و کاربردی این مفهوم برای مدیریت زندگی اجتماعی ارائه شده است.