انقلاب بخارا» یا «بلوا»ی بخارا

این مقاله بخشی از کتاب فتنۀ انقلاب در بخارا اثر محمدجان شکوری بخارایی است که با هدف تبیین ماهیت آنچه به انقلاب بخارا موسوم است، به نگارش درآمده است. نگارنده در این مقاله گفته‌ها و نظرهای صدرالدین عینی را در کتاب تاریخ انقلاب بخارا، دربارۀ رویدادهای دو دهۀ آغازین سدۀ بیستم، به‌خصوص سال‌های ۱۹۱۷-۱۹۲۰م مبنا قرار داده و به تحلیل حوادث این دوره پرداخته است. این کتاب نخستین تاریخ‌نامۀ انقلاب بخاراست که در ایام وقوع واقعه نوشته شده است و از‌ آنجا که استاد عینی یکی از فعال‌ترین افراد در عرصۀ اجتماع بود و از بسیاری از رخدادهای زمان آگاهی داشت، گواهی او خیلی اعتبار دارد. در این مقاله تمام حوادث به‌وقوع ‌پیوسته در پایان آگوست و آغاز سپتامبر سال ۱۹۲۰م ذیل هشت بخش مجزا تبیین و بررسی شده و در پایان نگارنده به این نتیجه رسیده است که رخدادهای پرتلاطم این چند روز در بخارا هرگز به انقلاب اجتماعی مانندی نداشته است و طبق نظر صدر ضیا رخدادهای این چهار روز نه انقلاب اجتماعی، بلکه نابودی وطن مقدس بوده و بیشتر از اینکه بتوان آن را انقلاب بخارا دانست، بلا و بلوا بوده است.