استاد رودکی و سرنوشت کتاب نمونۀ ادبیات تاجیک

ادبیات ضدستم و مقاومت در تاریخ ادبیات تاجیکان پیوسته وجود داشته است. در آغاز قرن بیستم میلادی که وضع زبان هزارسال فارسی تاجیکی در آسیای مرکزی نهایت حزن‌آور بود، ادبیات مقاومت در آثار صدرالدین عینی ظاهر گشت. بعد از بنیاد جمهوری مختار تاجیکستان، صدرالدین عینی کتاب نمونۀ ادبیات تاجیک را تدوین کرد که دربرگیرندۀ نمونۀ اشعار هزارسالۀ تاجیکستان است. این کتاب مبارزه‌های مغرضانه‌ای را از جانب متعصبان ملت‌گرا درپی داشت. مخالفان با استناد به شعری از رودکی که به‌عنوان نمونۀ ادبیات تاجیک آورده شده بود، مدعی شدند که مؤلف در این شعر امیر رانده‌شده از بخارا را به بازگشت تشویق کرده‌ است. پس از سخنرانی صدرالدین عینی در نخستین انجمن نویسندگان سابق اتحاد شوروی دربارۀ جایگاه ویژۀ ادبیات فارسی کلاسیک و ادبیات نوین تاجیک و مورد توجه قرار گرفتن این سخنان ازسوی رئیس انجمن، ماکسیم گورکی، شاگردان عینی در جلسۀ دیگری تاریخ واقعی منظومۀ رودکی را توضیح دادند و بخارین، از مشاوران استالین که فریب متعصبان را خورده و دستور توقیف کتاب را صادر کرده بود، اجازۀ تجدید چاپ آن را صادر کرد. بااینکه بعدها متعصبان مجدداً جلوی چاپ کتاب را گرفتند، استاد عینی تحقیقات رودکی‌شناسی خود را ادامه داد و ضمیمه‌ای بر این کتاب افزود که با مساعی نگارندۀ مقاله چاپ خواهد شد.