ارزیابی مدل­‌های مفهومی در مکان‌یابی عرصه‌های مستعد گسترش سیلاب با استفاده از داده‌های سنجش از دور و سامانه اطلاعات مکانی

بهره‌وری از سیلاب‌­های به­‌وقوع پیوسته در کشور که از کمبود منابع آبی شدیدا در رنج است، ضرورتی اجتناب ناپذیر به شمار آمده، پخش سیلاب در مناطق مستعد یکی از روش‌­های ساده و قابل اعتماد بهره‌وری محسوب می‌­شود. مناطق مساعد برای بهره‌برداری و پخش سیلاب دارای خصوصیات منحصر به فردی هستند که شناسایی این نقاط به‌شکل سنتی بسیار وقت­‌گیر و پرهزینه است. استفاده از اطلاعات ماهواره‌ای و تکنیک GIS، سرعت و دقت دست­‌یابی به این مناطق را زیادتر می‌کند. منطقه تحقیق، بخشی از دو استان خراسان رضوی و شمالی است که شهرستان­‌های سبزوار، اسفراین، جاجرم، کاشمر، بردسکن و خلیل‌آباد را شامل می­‌شود. در این تحقیق هفت لایه‌ اطلاعاتی، شامل واحد‌های کواترنری، محدودیت­‌های کاربری، شیب، نفوذپذیری، ضخامت آبرفت، رواناب و ضریب ذخیره انتخاب و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نقشه نهشته­‌های کواترنری در منطقه مورد بررسی از نقشه‌های 1:250000 زمین‌شناسی تهیه و مرز آن­‌ها از روی عکس­‌های هوایی، کنترل شد. در این لایه اطلاعاتی نهایتا 43 واحد مطالعه یا عرصه‌‌کاری انتخاب شد. برای بررسی محدودیت­‌های کاربری، از روش بررسی صحرایی و تفسیر چشمی تصاویر ماهواره، استفاده شد. با استفاده از فایل رقومی منحنی­‌های میزان 100 متری و با انتخاب سلول­‌های 30 متری، نقشه شیب در GIS تهیه و مورد بهره‌­برداری قرار گرفت. برای بررسی نفوذپذیری، از روش استوانه‌های مضاعف و برای تعیین ضخامت آبرفت، از روش کاوش­‌های ژئوفیزیک، استفاده شد. همچنین، مطالعه ضریب ذخیره، با روش نمونه‌برداری خاک تا عمق یک متر و انجام آزمایشات دانه‌بندی و با استفاده از جداول رایج موجود، انجام شد و بالاخره به­‌روش جاستین، بررسی هیدرولوژی و تعیین حجم رواناب سالانه عرصه‌ها، صورت پذیرفت. با روش وزن‌دهی و کاربرد سه مدل آماری منطق بولین، شاخص هم‌پوشانی و منطق فازی، به‌همراه تعدادی از عملگرهای آن­‌ها، اولویت مناطق مستعد برای پخش سیلاب، تعیین شد. نتایج نشان داد که مدل فازی با عملگر جمع از کارایی بالاتری نسبت به سایر روش­‌ها جهت تفکیک و شناسایی نهشته‌های مناسب پخش سیلاب، برخوردار بوده و بیشتریت هم­‌پوشانی را با عرصه‌های کنترلی دارد، ضمن آن‌که تصویر مجازی RGB742 بهترین و مناسب­‌ترین ترکیب سه نواری برای این منظور است که تفسیر چشمی آن به‌همراه استفاده از سامانه اطلاعات مکانی، می­‌تواند به شناسایی مناطق مستعد پخش سیلاب و اولویت‌بندی آن­‌ها انجامد.