ارزیابی عمل ژن های کنترل کننده صفات مرتبط با کیفیت پخت دانه در ارقام برنج

برای تعیین عمل ژن­ها و وراثت­پذیری صفات مرتبط با کیفیت پخت ارقام برنج، نسل­های F2 حاصل از تلاقی­های کامل دای­آلل شش رقم برنج شامل حسنی، شاه­پسند، کادوس، واندانا، هاشمی و IR36 به همراه والدین مربوطه در قالب طرح بلوک­های کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده علوم کشاورزی دانشگاه گیلان مورد ارزیابی قرار گرفتند. تجزیه دای­آلل به روش دوم گاردنر- ابرهارت نشان داد که آثار واریته و هتروزیس برای کلیه صفات مورد مطالعه در سطح احتمال 1% معنی­دار بود که به ترتیب بیانگر وجود واریانس افزایشی و غالبیت برای این صفات بود. هتروزیس متوسط برای دمای ژلاتینی­شدن معنی­دار شد که بیانگر وجود تفاوت معنی­دار بین میانگین والدین و میانگین هیبریدها بود، اما این اثر برای مقدار آمیلوز و قوام ژل معنی­دار نبود. در مقابل، هتروزیس اختصاصی برای کلیه صفات معنی­دار شد که نشان دهنده تفاوت بین هیبریدها برای این صفات بود. نتایج تجزیه دای­آلل به روش سوم گاردنر- ابرهارت نیز نشان داد که تفاوت بین والدین و بین تلاقی­ها در کلیه صفات معنی­دار بود که نشان دهنده ترکیب­پذیری عمومی و خصوصی معنی­دار ارقام بود، اما تفاوت والدین در مقابل تلاقی­ها (اثر هتروزیس) برای صفات مقدار آمیلوز و قوام ژل ­معنی­دار نشد که مطابق با نتایج روش دوم گاردنر- ابرهارت بود. برآورد نسبت بیکر، سهم بیشتر آثار غیرافزایشی ژن­ها را برای مقدار آمیلوز، سهم تقریباً یکسان آثار افزایشی و غیرافزایشی را برای قوام ژل و سهم بیشتر آثار افزایشی را برای دمای ژلاتینی­شدن نشان داد. نتایج تجزیه گرافیکی هیمن نشان داد که کلیه صفات تحت کنترل آثار غالبیت ناقص ژن­ها قرار داشتند و وراثت­پذیری خصوصی نسبتاً بالا، نشان دهنده سهم بیشتر آثار افزایشی ژن­ها در کنترل صفات مورد مطالعه بود. در مجموع، نتایج این پژوهش نشان داد که برای بهبود کیفیت پخت دانه در جمعیت مورد مطالعه، ابتدا می­توان از آثار افزایشی ژن­ها استفاده و ژنوتیپ­های برتر را انتخاب کرد و سپس با تلاقی ژنوتیپ­های منتخب از آثار غالبیت ژن­ها استفاده کرد. علاوه بر آن، ژنوتیپ­های IR36، کادوس و شاه­پسند و تلاقی­های هاشمی×شاه­پسند، کادوس×حسنی، کادوس×IR36 و حسنی×شاه­پسند، مقادیر مناسبی برای صفات مرتبط با کیفیت پخت دانه داشتند و برای اصلاح این صفات پیشنهاد می­شوند.