ارزیابی خصوصیات مورفولوژیکی و تنوع فنوتیپی زنبورعسل ایرانی در استان زنجان

زمینه مطالعاتی: خصوصیات ظاهری زنبورعسل در شناسایی نژادها و جمعیت­ها اهمیت داشته و به دلیل همبستگی با صفات تولیدی و رفتاری می­توانند در اصلاح غیرمستقیم این صفات مورد استفاده قرار گیرند. لذا، اولین قدم در اصلاح نژاد زنبورعسل انجام مطالعات مورفولوژیک می‌باشد. روش­کار: این پژوهش در 2 زنبورستان از 4 شهرستان مختلف استان زنجان شامل زنجان، ابهر، ماهنشان و طارم انجام گرفت. تعداد 40 کلنی (5 کلنی­از­­ 8 زنبورستان) شناسایی شده و از هر کلنی 50 (­و در مجموع 2000) زنبور عسل کارگر جوان جمع‌آوری گردید،  که از این تعداد 800 زنبور (20 زنبور از هر کلنی) مورد ارزیابی قرار گرفت. برای انجام تجزیه واریانس داده‌های حاصل از ارزیابی صفات، 8 زنبورستان به عنوان تیمار و 5 کلنی از هریک به عنوان تکرار منظور شده و تجزیه واریانس تک­متغیره ­در قالب ­طرح کاملاً تصادفی ­با استفاده­ از نرم­افزار MSTATC انجام گردید. سپس میانگین ارزش صفات در زنبورستان­ها با آزمون دانکن مورد مقایسه قرار گرفتند.نتایج: بال جلویی اکثر (73%) زنبوران  مورد مطالعه از نظر خصوصیت Discoidal shift  در موقعیت 1+ بودند. با انجام تجزیه خوشه­ای برای تمام خصوصیات مورفولوژیک زنبوران، زنبورستان‌های مورد بررسی به دو گروه تقسیم شدند: 1) زنبورستان 1 ماهنشان، زنبورستان 2 زنجان و زنبورستان 1 ­و 2 طارم، 2) زنبورستان 2 ماهنشان، زنبورستان 1 زنجان و زنبورستان 1 ­و 2 ابهر. در تجزیه به مؤلفه­های اصلی برای 14 صفت مورد ارزیابی، مؤلفه اول و دوم به ترتیب 5/50 و 8/22 درصد و مجموعاً 3/73 درصد از واریانس کل را توجیه نمودند. مؤلفه اصلی اول بیشترین سهم را در تبیین واریانس کل داشت. عرض بال، کوبیتالa، کوبیتالb، طول ران، ساق، پنجه، T3 و T4و قلاب چپ و راست بیشتر توسط این مؤلفه توجیه شدند. نتیجه گیری نهایی: از آنجاییکه مؤلفه اصلی اول مهمترین مؤلفه است، پس صفات مذکور نیز که عمدتاً توسط این مؤلفه توجیه می­شوند، نسبت به سایر صفات در تمایز زنبوران زنبورستان‌های مورد ارزیابی مهمتر هستند. صفات طول بال، شاخص کوبیتال و طول موی بند پنجم پشتی شکمی، ضریب تبیین بیشتری در مؤلفه اصلی دوم داشتند. به عبارت دیگر، این مؤلفه عمدتاً توجیه کننده این­ صفات است که در درجه دوم اهمیت قرار می‌گیرند. نمودار دو بعدی این دو مؤلفه ترسیم و زنبورستان‌ها بر این اساس نیز گروه‌بندی شدند. نتایج حاصل دقیقاً منطبق بر گروه‌بندی حاصل از تجزیه خوشه‌ای و تأییدکننده آن بود.