ارزیابی تنوع ژنتیکی عملکرد علوفه و بذر در جمعیتهای شبدر قرمز (Trifolium pratense L.) با استفاده از روشهای آماری تجزیه چند متغیره

به ‌منظور بررسی تنوع ژنتیکی عملکرد علوفه و بذر در شبدر قرمز، 9 جمعیت داخلی و خارجی در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی با 3 تکرار در مرکز تحقیقات البرز واقع در کرج مورد ارزیابی قرار گرفتند. صفات اندازه برگ، طول میانگره، طول دمبرگ، ارتفاع کانوپی، دیرزیستی، تعداد گل‌آذین در ساقه، تعداد گل‌آذین در بوته، تعداد ساقه در بوته، تعداد گلچه در گل‌آذین، تعداد بذر در گل‌آذین، فرم رویش، وزن هزار دانه، عملکرد بذر و عملکرد علوفه به مدت 2 سال مورد مطالعه قرار گرفتند. داده‏های مربوط به میانگین هر سال مورد تجزیه واریانس ساده و داده‏های 2 سال با استفاده از طرح کرتهای خرد شده در زمان تجزیه شدند. برای تعیین فاصله ژنتیکی و گروه‌بندی جمعیتها از تجزیه به مؤلفه‏های اصلی و تجزیه کلاستر استفاده شد. نتایج تجزیه آماری نشان داد که تفاوت میان جمعیتها به جز طول میانگره و تعداد گل‌آذین در بوته برای سایر صفات معنی‏دار بود. جمعیت خارجی 324 با متوسط عملکرد علوفه خشک سالیانه 10 تن در هکتار و متوسط عملکرد بذر 432 کیلوگرم در هکتار تفاوت معنی‏داری با سایر جمعیتها داشت. با استفاده از تجزیه به مؤلفه‏های اصلی مهمترین متغیرهای مؤثر در عملکرد علوفه و بذر شناسایی شدند. مؤلفه اول 81% از کل واریانس متغیرها را توجیه کردند. صفات تعداد ساقه در بوته، طول دمبرگ، عملکرد علوفه، تعداد گل‌آذین در بوته، دیرزیستی، طول میانگره و ارتفاع کانوپی مهمترین نقش را در تبیین مؤلفه اول داشتند و 55% از واریانس متغیرها را توجیه کردند، در حالی ‌که، در مؤلفه دوم صفات تعداد بذر در گل‌آذین، تعداد گل‌آذین در ساقه، وزن هزار دانه و عملکرد بذر مهمتر بودند. در مؤلفه سوم نیز صفاتی از قبیل فرم رویش، تعداد گلچه در گل‌آذین و تعداد گل‌آذین در ساقه دارای بیشترین اهمیت بودند. با توجه به ‏این نتایج می‏توان مؤلفه اول را مؤلفه عملکرد علوفه، مؤلفه دوم را مؤلفه عملکرد بذر و مؤلفه سوم را مؤلفه ساختار مورفولوژیکی گیاه نامید. نتایج حاصل از تجزیه کلاستر، جمعیتهای مورد بررسی را در 3 کلاستر مختلف قرار داد. جمعیتهای موجود در کلاستر 1 (4، 1753 و 618) از لحاظ عملکرد بذر و صفات مؤثر بر آن دارای بیشترین مقدار بودند جمعیتهای کلاستر2 شامل (324 و 1568) دارای منشا خارجی بوده و بیشترین عملکرد علوفه را نمایش دادند. در نهایت جمعیتهای موجود در کلاستر 3 از لحاظ صفات عملکرد بذر و علوفه نسبت به دو گروه دیگر ضعیف‏تر بودند.