ارزیابی تنوع ژنتیکی برخی از ژنوتیپ‌های ازگیل‌ژاپنی (Eriobotrya japonica) بر اساس صفات پومولوژی در استان گلستان

چکیده مبسوطسابقه و هدف: ازگیل‌های‌ژاپنی انواع با اکولوژی متفاوتی طی دوره طولانی کشت و سازگار شدن خود در نواحی مختلف دنیا تشکیل داده‌اند. اولین قدم در کار اصلاحی شناسایی خاستگاه و مرکز پراکنش، همراه با مطالعه تنوع بین ژنوتیپ‌ها است. در این پژوهش 20 ژنوتیپ ازگیل‌ژاپنی به منظور شناسایی و انتخاب ژنوتیپ‌های برتر در استان گلستان، با استفاده از مارکرهای مورفولوژی میوه مورد مطالعه قرار گرفتند. مواد و روش‌ها: میوه‌های ژنوتیپ‌های مورد بررسی در زمان رسیدگی، برداشت، و 25 صفت کمی و کیفی مربوط به میوه و بذر آنها در آزمایشگاه اندازه‌گیری گردید. مقادیر حداکثر، حداقل، میانگین، ضریب شاخص تنوع، همبستگی بین صفات مشخص و تجزیه به عامل و کلاستر داده‌ها انجام شد.یافته‌ها: نتایج نشان داد که بین ژنوتیپ‌ها از نظر برخی خصوصیات فیزیکوشیمیایی تفاوت معنی‌داری وجود داشت. وزن میوه‌ها از 87/12 تا 80/23 گرم و طول میوه‌ها از 67/25 تا 70/33 میلی‌متر در ژنوتیپ‌ها متغیر بود. در بیشتر ژنوتیپ‌ها میوه تقریباً شکل گرد داشت. میوه‌ها بسته به ژنوتیپ دارای 14/1 تا 33/4 عدد بذر بودند. مقدار گوشت میوه از 5/2 برابر وزن بذور در ژنوتیپ 2 تا 92/5 در ژنوتیپ 20 متفاوت بود. بالاترین (96/87%) و پایین‌ترین (60/77%) مقدار رطوبت گوشت میوه به ترتیب در ژنوتیپ 2 و 20 ثبت گردید. درصد ماده خشک بذر در محدوده‌ی 12/41 تا 27/51% متغیر بود. بیش‌ترین میزان مواد جامد محلول (73/17%) در ژنوتیپ 13 مشاهده شد، در حالی‌که ژنوتیپ 3 بالاترین مقدار اسیدیته قابل تیتر (16/1%) و ویتامین ث (10/38 میلی‌گرم در 100 گرم وزن ‌تر) را داشت. هم‌چنین برای تعیین صفات اصلی متمایز کننده ژنوتیپ‌ها، تجزیه به عامل 19 صفت کمّی انجام شد و صفات مورد بررسی در 5 عامل که در مجموع حدود 95/89 درصد از واریانس کل را توجیه کردند قرار گرفتند. در هر عامل صفات با ضرایب بیشتر از 40/0 معنی‌دار در نظر گرفته شد. عامل اول مربوط به خصوصیات فیزیکی میوه و عامل دوم مربوط به خصوصیات بذر بود که در مجموع 5/55 درصد از واریانس کل را به خود اختصاص دادند. نتایج تجزیه به عامل نشان داد که طول، قطر، وزن و حجم میوه، طول بذر، وزن‌ تر و خشک بذر، درصد ماده خشک بذر، طول به قطر بذر و تعداد بذر بیش‌ترین تاثیر را در تنوع ژنوتیپ‌ها داشتند. هم‌چنین بر اساس تجزیه کلاستر 19 صفت کمی، ژنوتیپ‌ها در پنج گروه جای گرفتند. وزن ‌تر گوشت میوه با طول، قطر، وزن و حجم میوه همبستگی مثبت در سطح یک درصد و با ضخامت گوشت میوه همبستگی مثبت در سطح 5 درصد نشان داد. نتیجه‌گیری: در نهایت ژنوتیپ‌هایی که به لحاظ صفات مرتبط با کیفیت میوه از جمله وزن میوه، تعداد کم‌تر بذر درون میوه و یا سایر صفات کیفی شرایط بهتری داشتند می‌توانند به عنوان ژنوتیپ‌های امیدبخش برای ارزیابی‌های بعدی در برنامه‌های اصلاح، تکثیر و احداث باغ‌های تجاری مورد استفاده قرار گیرند. در این پژوهش ژنوتیپ 20 با بیش‌ترین نسبت گوشت به بذر، ژنوتیپ 16 با کم‌ترین تعداد بذر و نسبت گوشت به بذر بالا و ژنوتیپ 13 به دلیل بالا بودن مواد جامد محلول و نسبت گوشت به بذر مناسب به عنوان ژنوتیپ‌های امیدبخش معرفی می‌گردند.