ارزیابی اثر طرح آبخیزداری حوضة آبخیز کن بر میزان فرسایش و رسوب

در ایران به‏ دلیل فقدان سابقة طولانی در اجرای طرح‏های حفاظت خاک و آبخیزداری، این اقدامات به صورت کمّی ارزیابی نشده و روش‏های مشخصی بدین منظور ارائه نشده است. در این تحقیق تلاش شده است اثر عملیاتِ آبخیزداریِ اجراشده در سال 1379 در حوضة آبخیز‏ کن بر میزان فرسایش و رسوب بررسی و موفقیت یا شکست طرح و علل آن روشن شود. بدین منظور، پس از تهیة آمار و اطلاعات مورد نیاز، متوسط بار معلق در دورة قبل (1347 ـ 1379) و بعد از اجرای طرح (1380 ـ 1387) با روش منحنی سنجة رسوب به طریق روش حد وسط دسته‏ها محاسبه شد. همچنین، فرسایش و رسوب‌دهی حوضه با استفاده از مدل MPSIAC محاسبه شد و نقشة فرسایش و رسوب‌دهی ویژه برای دورة بعد از اجرای عملیات با استفاده از نرم‏افزار Arc Map تهیه شد و در نهایت، دربارة میزان کارایی و تأثیر این عملیات بر میزان فرسایش و رسوب‌دهی حوضه داوری شد. نتایج مطالعات نشان داد که بر اثر اجرای این طرح، متوسط بار معلق از 47892 تن در سال در طول دورة آماری قبل از اجرای طرح به 22365 تن در سال در طول دورة آماری هشت‌ساله بعد از اجرای طرح و فرسایش و رسوب‌دهی از 66758 تن به 50549 تن رسیده است؛ این امر حاکی از اثر مثبت طرح بر کاهش میزان بار معلق و عدم ایفای نقش مؤثر در کاهش میزان فرسایش بوده است؛ به‏گونه‏ای که میزان فرسایش در سطح حوضه تغییر چشمگیری نداشته است. دلایل عمدة کارایی پایین طرح بر کاهش میزان فرسایش عبارت‌اند از: عدم اجرای عملیات بیولوژیک مناسب در سطح حوضه (اجرای کمتر از 25 درصد از حجم عملیات پیشنهادشده)؛ تمرکز عملیات بر اجرای عملیات مکانیکی؛ ضعف در نظارت و ارزیابی پروژه در طی همة مراحل اجرای آن؛ رعایت‌نکردن استانداردها و نکات فنی مانند منطبق‌نبودنِ مکان سازه‏های ساخته‌‏شده و مکان‏های پیشنهادشده؛ رعایت‌نکردنِ استانداردهای لازم در ساخت سازه‏ها و نامناسب‌بودن ابعاد سازه‏ها؛ و تخریب کف بند در سازه‏های سنگی ملاتی.