ارزیابی اثر تنش شوری بر عملکرد دانه، اجزای عملکرد و برخی خصوصیات زراعی در لاین‌های اینبرد نوترکیب گندم

به‌منظور بررسی اثر تنش شوری بر روابط برخی از صفات مورفولوژیک با عملکرد و اجزای عملکرد 167 لینه اینبرد و والدین آنها یعنی Babaxو Seri 82، آزمایشی در سال زراعی 1390-91 در قالب طرح آلفا لاتیس با دو تکرار تحت دو شرایط نرمال و شوری اجرا شد. ضرایب همبستگی سادۀ بین صفات، نشان داد از میان تمامی صفات مورد آزمایش، عملکرد بیولوژیک بیشترین همبستگی (**91/0r=) را با عملکرد دانه در شرایط نرمال داشت. در شرایط تنش شوری نیز عملکرد بیولوژیک بیشترین همبستگی (**83/0r=) را با عملکرد دانه داشت. با استفاده از رگرسیون گام‌به‌گام چهار صفت عملکرد بیولوژیک، وزن هزاردانه، شاخص برداشت و تعداد روز تا سنبله‌دهی به‌عنوان صفات تأثیرگذار در شرایط نرمال وارد مدل شدند که 98 درصد از تغییرات عملکرد دانه را توضیح دادند. درحالی که در شرایط تنش شوری چهار صفت عملکرد بیولوژیک، شاخص برداشت، تعداد بوته در واحد سطح و ارتفاع بوته وارد مدل شدند. برای یافتن روابط علّی صفات، تجزیۀ علیت برای عملکرد دانه انجام گرفت که بزرگ‌ترین تأثیرات مستقیم و مثبت بر عملکرد دانه مربوط به عملکرد بیولوژیک (87/0) و شاخص برداشت (40/0)، بزرگ‌ترین اثر غیرمستقیم و مثبت مربوط به وزن هزاردانه (15/0) در شرایط نرمال و بزرگ‌ترین تأثیرات مستقیم و مثبت بر عملکرد دانه مربوط به عملکرد بیولوژیک (86/0) و شاخص برداشت (54/0) در شرایط تنش شوری بود. در ادامه با استفاده از تجزیه به عامل‌ها، چهارده متغیر در چهار عامل برای شرایط نرمال و شش عامل برای شرایط تنش شوری تعریف شدند که در مجموع به‌ترتیب 65 و 70 درصد از تغییرات داده‌ها را توجیه کردند. نتایج این تحقیق در مجموع شاخص برداشت و عملکرد بیولوژیکی را از معیارهای مهم مرتبط با عملکرد دانه معرفی کرد که می‌تواند در انتخاب ارقام و لاین‌های پرمحصول گندم کاربرد مطلوبی داشته باشد. علاوه بر آن، به‌جز عملکرد بیولوژیک و شاخص برداشت، تعداد سنبله در واحد سطح، تعداد دانه در سنبله و وزن هزاردانه از مهم‌ترین اجزای عملکرد دانه بودند.