اثر کاه و کلش و جهت خاک‌ورزی بر تغییرات زمانی رطوبت خاک در کشتزار دیم گندم

سابقه و هدف: رطوبت خاک عامل اصلی تعیین‌کننده رشد گیاه در زمین‌های دیم است. کمبود محتوای رطوبتی خاک موجب تنش خشکی در مراحل رشد گیاه می‌شود. محتوای رطوبتی خاک طی دوره رشد به‌دلیل بارش، تبخیر و سایر عوامل محیطی دچار تغییرات زمانی می‌شود. راه‌کارهای متفاوتی جهت حفظ محتوای رطوبتی خاک طی دوره رشد وجود دارد اطلاع از تغییرات زمانی محتوای رطوبتی خاک طی دوره رشد گندم می‌تواند در شناسایی زمان‌های بحرانی وقوع تنش خشکی مؤثر باشد. بنابراین این مطالعه با هدف بررسی تغییرات زمانی محتوای رطوبتی خاک تحت تأثیر سطح مصرف مالچ کاه و کلش و جهت خاکورزی در کشتزار دیم منطقه نیمه‌خشک انجام شد. مواد و روش‌ها: این مطالعه در کشتزاری دیم با شیب حدود 10 درصد در دانشگاه زنجان طی دوره رشد گندم زمستانه از اوایل آذر 1395 تا اوایل تیر 1396 انجام شد. آزمایش در چهار سطح مصرف کاه و کلش گندم (صفر، 200، 400 و 600 گرم در متر مربع معادل با سطوح صفر، 33، 66 و 100 درصد پوشش سطح زمین) در دو جهت خاکورزی (موازی شیب و روی خطوط تراز) در قالب آزمایش فاکتوریل به صورت طرح کاملا تصادفی در سه تکرار انجام شد. در مجموع 24 کرت آزمایشی به ابعاد دو متر در پنج متر به منظور بررسی محتوای رطوبتی خاک احداث شد. محتوای رطوبتی خاک طی دوره رشد، در بازه زمانی 10 روز به‌وسیله از دستگاه انعکاس سنجی حوزه زمانی (TDR) اندازه گیری شد. تغییرات ماهانه محتوای رطوبتی خاک برای تیمارهای مختلف طی دوره رشد تعیین شد.تغییرات زمانی محتوای رطوبتی خاک در سطوح مختلف مصرف مالچ کاه و کلش و جهت خاکورزی بر اساس آزمون‌های دانکن و t جفتی تعیین شد. یافته‌ها: بر اساس نتایج، محتوای رطوبتی خاک در تمام ماه‌های دوره رشد گندم تحت تأثیر مصرف کاه و کلش گندم قرار گرفت (05/0>p) و بیشترین مقدار در فروردین ماه مشاهده شد. در فروردین ماه، مقدار محتوای رطوبتی خاک در سطح 100 درصد مصرف مالچ کاه و کلش نسبت به تیمار شاهد در خاک‌ورزی موازی شیب و خاک‌ورزی روی خطوط تراز به ترتیب 30 و 10 درصد افزایش داشت. بررسی میانگین سالانه محتوای رطوبتی در خاک‌ورزی موازی شیب در سطوح مصرف کاه و کلش 33 ، 66 و 100 درصد به-ترتیب 11، 13 و 21 درصد افزایش نسبت به تیمار شاهد داشت (01/0>p). میانگین سالانه محتوای رطوبتی خاک در کشت روی خطوط تراز نیز در سطوح مصرف کاه و کلش 33، 66 و 100 درصد نسبت به تیمار شاهد به‌ترتیب 6، 8 و 18 درصد افزایش نشان داد (01/0>p). بررسی تغییر زمانی محتوای رطوبتی خاک در دو جهت خاک‌ورزی نشان داد که به غیر از ماه‌های دی، بهمن و اردیبهشت در سایر ماه‌ها طی دوره رشد، افزایش محتوای رطوبتی خاک معنی‌دار بود. دلایل این تفاوت را می‌توان تغییرات نوع بارش (برف) و ضعف پوشش گیاهی بیان نمود. میانگین محتوای رطوبتی خاک در کشت روی خطوط تراز حدود 6 درصد بیشتر از کشت موازی شیب بود (05/0>p). بیشترین تفاوت در محتوای رطوبتی خاک بین دو جهت خاک‌ورزی در اسفند ماه (14 درصد) و کمترین آن در اردیبهشت ماه (2 درصد) مشاهده شد. برهمکنش معنی‌داری بین سطح مصرف مالچ کاه و کلش و جهت خاک‌ورزی از نظر تأثیر بر محتوای رطوبتی خاک در هیچ یک از ماه‌های دوره رشد مشاهده نشد. نتیجه‌گیری: این مطالعه نشان داد، هر دو روش مدیریتی اثراتی مستقل بر تغییر محتوای رطوبتی خاک در کشت دیم گندم داشتند. نقش دو اقدام مدیریتی در اوایل دوره رشد و در زمان وقوع باران‌های بهاره برای حفظ بارش‌های آسمانی واضح‌تر می‌باشد. مصرف حداقل 33 درصد مالچ کاه و کلش گندم معادل با 2 تن در هکتار و اجرای خاک‌ورزی روی خطوط تراز برای بهبود محتوای رطوبتی خاک در کشت دیم ضروری است.