اثر سطوح پاکلوبوترازول بر روند رشد دانه و عملکرد سه رقم گندم (Triticum aestivum L.) در شرایط تنش گرمای پس از گرده‌افشانی

مقدمه هورمون­ها از مهم‌ترین عوامل تنظیم‌کننده رشد گیاهان زراعی در پاسخ به اثرات محیطی و ژنتیکی محسوب می­شوند. پاکلوبوترازول(PBZ) یک تنظیم‌کننده رشد گیاهی از دسته تریازول­ها بوده و در اوایل دهه ۱۹۸۰ مورد استفاده قرارگرفت. اثرهای بیولوژیکی کاربرد پاکلوبوترازول در واقع ناشی از کاهش جیبرلین داخلی درگیاه است (Fahimi, 2009). طبق نتایج برخی از پژوهشگران، پاکلوبوترازول باعث کاهش ارتفاع ساقه (Yang et al., 2001)، افزایش تعداد پنجه در هربوته و افزایش تعداد دانه در سنبله (Bayat et al., 2010)، افزایش تحمل تنش­های محیطی و غیرمحیطی می‌شود (Berova et al., 2002). تنش گرما یکی از مهم‌ترین عوامل محدودکننده محیطی در تولید گندم بوده و مرحله زایشی در گندم حساس‌ترین دوره نسبت به دمای بالا است (Pradhan et al., 2012). لذا هدف از این تحقیق ارزیابی ویژگی­های فیزیولوژیکی رشد دانه گندم و عملکرد دانه آن نسبت به کاربرد غلظت­های مختلف محلول‌پاشی پاکلوبوترازول در شرایط مطلوب و تنش گرما می­باشد. مواد و روش­ها این تحقیق در دو آزمایش مستقل، هر یک به‌صورت کرت­های یک‌بار خردشده در قالب طرح بلوک‌های کامل تصادفی و در چهار تکرار طی سال زراعی 93-1392 در منطقه دزفول انجام گردید. آزمایش اول شامل کاشت ارقام در تاریخ کشت توصیه ‌شده (اول آذرماه) بود و به‌منظور مصادف شدن مراحل فنولوژیکی رشد گیاه پس از گرده‌افشانی با تنش گرمای پایان فصل، تاریخ کشت در آزمایش دیگر، اول بهمن‌ماه در نظر گرفته شد. در هر آزمایش، چهار سطح مصرف پاکلوبوترازول (صفر، 50 ، 100 و 150 میلی­گرم در لیتر) که در ابتدای مرحله ساقه رفتن به‌صورت محلول‌پاشی بر روی اندام‌های هوایی گیاه اعمال گردید، به‌ عنوان کرت­های اصلی و سه رقم گندم نان (استار، ویریناک و چمران) به‌عنوان کرت­های فرعی در نظر گرفته شد. یافته­ ها نتایج آزمایش نشان داد در هر دو شرایط مطلوب و تنش گرمای پایان فصل، مصرف تنظیم‌کننده رشد پاکلوبوترازول باعث افزایش معنی­دار دوره مؤثر پر شدن دانه، وزن هزار دانه و عملکرد دانه گردید، اما اثر این تیمار بر سرعت رشد دانه معنی­دار نشد. نتایج رگرسیون گام ‌به‌گام نشان داد طول دوره مؤثر پر شدن دانه عمده­ ترین صفت در توجیه تغییرات وزن نهایی دانه (59/0R2=) بود و پس‌ از آن سرعت پر شدن دانه بخش عمده­ای از مابقی تغییرات آن را تعیین نمود. نتیجه­ گیری عملکرد رقم دیررس استار به دلیل گرده‌افشانی دیرتر و مواجه‌شدن مراحل پایانی رشد آن با تنش گرما نسبت به رقم زودرس ویریناک و رقم میان­رس چمران، از شیب تغییرات دوره مؤثر پر شدن دانه، وزن دانه و عملکرد دانه بیشتری در شرایط تنش گرمای پایان فصل نسبت به شرایط مطلوب برخوردار بود. به‌طورکلی نتایج آزمایش نشان داد که اثر تنظیم‌کننده رشد پاکلوبوترازول بر خصوصیات رشد دانه و عملکرد مثبت بوده، بنابراین می­توان با کاربرد مناسب آن از بروز خسارت بالای ناشی از تنش گرما به‌ویژه در مراحل حساس رشد گیاه جلوگیری نمود.