اثر رایزوسفر گیاه برنج بر شکل‌های فسفر معدنی در خاک‌های شالیزاری شمال ایران: پس از کاربرد کود فسفر

در یک آزمایش گلخانه‌ای، تغییرات فسفر قابل‌جذب و شکل‌های فسفر معدنی در رایزوسفر برنج ((Oryza sativa L. رقم خزر پس از مصرف 40 میلی‌گرم فسفر به‌صورت مونوکلسیم فسفات بر کیلوگرم خاک‌های شالیزاری شمال ایران بررسی گردید. آزمایش به‌صورت فاکتوریل 2×14 و در قالب طرح پایه کاملاً تصادفی با دو فاکتور نوع خاک در 14 سطح (10 خاک آهکی و چهار خاک غیرآهکی و اسیدی) و کشت گیاه در دو سطح (با کشت و بدون کشت برنج) و هر سطح با دو تکرار انجام شد. لوله‌های خاک را که به روش خاصی طراحی و در ابتدای آزمایش در تمامی گلدان‌های باکشت و بدون کشت برنج قرار داده شده بودند، پس از گذشت سه ماه، از خاک رایزوسفر (گلدان‌های باکشت) و توده خاک (بدون کشت)، به‌طور هم‌زمان بیرون کشیده و بلافاصله شکل‌های فسفر معدنی در خاک‌های آهکی به روش عصاره‌گیری متوالی Jiang and Gu (1989) و در خاک‌های غیرآهکی به روش Kuo (1996) و فسفر قابل‌جذب به روش اولسن اندازه‌گیری گردید. نتایج نشان داد که در همه 14 خاک مورد مطالعه، فسفر قابل‌استخراج با عصاره‌گیر اولسن در خاک رایزوسفر برنج (باکشت) به‌طور معنی‌داری از توده خاک (کشت نشده) کمتر بود ولی پس از افزودن فسفر جذب شده به‌وسیله گیاه به فسفر قابل‌استخراج باقی‌مانده در خاک رایزوسفر، کل فسفر قابل-جذب در خاک رایزوسفر بیشتر از توده خاک گردید. در خاک‌های آهکی، مقدار فسفر به شکل‌های دی‌کلسیم فسفات، اکتا‌کلسیم فسفات و فسفات‌های آلومینیوم در خاک رایزوسفر به‌طور معنی‌داری از توده خاک (کشت نشده) کمتر بود در حالی‌که مقدار فسفر به شکل‌های فسفات‌های آهن و فسفر محبوس در اکسیدهای آهن در رایزوسفر تفاوت معنی‌داری با توده خاک نداشت. مقدار آپاتایت فقط در دو خاک آهکی در رایزوسفر برنج به‌طور معنی‌داری کمتر از توده خاک بود. در خاک‌های غیرآهکی و اسیدی، مقدار فسفر به شکل‌های به‌سهولت محلول، فسفات‌های آلومینیوم و فسفات‌های آهن در رایزوسفر به‌طور معنی‌داری از توده خاک کمتر بود در حالی‌که مقدار فسفر به شکل‌های آپاتایت و فسفر محبوس در اکسیدهای آهن در خاک رایزوسفر تفاوت معنی‌داری با توده خاک نداشت. نتایج این تحقیق نشان داد که عصاره‌گیر اولسن ممکن است فسفر قابل‌جذب خاک را در شرایط آزمایشگاهی (هواخشک) کمتر از مقدار واقعی برآورد نماید.