اثرات شوری روی کمیت و کیفیت عملکرد ارقام کلزا در غلظت های مختلف دی اکسید کربن هوا

سابقه و هدف شوری آب و خاک از محدودیت‌‌های اصلی کشت در مناطق گرم و خشک از جمله ایران محسوب می‌شوند. حدود 36 درصد (8/6 میلیون هکتار) از اراضی کشاورزی ایران دارای خاک‌های مبتلا به درجات مختلف شوری هستند. حدود 90 درصد روغن خوراکی مصرفی در ایران، وارداتی است و گیاه کلزا با ویژگی‌‌های خاص خود در تمام اقلیم‌‌های کشور قابل کشت و کار است و بهترین زراعت تناوبی برای غلات است که حدود 70 درصد سطح زیر کشت محصولات زراعی را شامل می‌‌شوند تحقیقات آزمایشگاهی نشان داده است که با افزایش غلظت CO2، کارآیی مصرف آب، فتوسنتز خالص، تولید زیست توده و عملکرد در اغلب گیاهان افزایش می‌‌یابد. بررسی اثرات غنی سازی CO2 هوای آزاد روی رشد کلزای تابستانه نشان داده در پایان مرحله گلدهی زیست توده اندام هوایی به طور معنی‌دار و تا 40 درصد افزایش می یابد اما در برداشت نهایی افزایش زیست توده و افزایش عملکرد دانه معنی‌دار نبوده است. یافته‌های مذکور احتمال کاهش اثرات شوری روی گیاه کلزا را تقویت می‌کند، بنابراین بررسی تأثیر افزایش غلظت دی‌اکسیدکربن بر عکس‌العمل ارقام کلزا در شرایط شور ضرورت دارد. مواد و روش‌ها این آزمایش در گلخانه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه تربیت مدرّس و داخل گلدان‌هایی مشابه انجام شد. فاکتورهای آزمایش شامل سه رقم کلزا شامل اکاپی، RGS003 و زرفام، غلظت شوری (آبیاری با آب‌ شور دارای EC معادل 5 ، 10 و 15 دسی زیمنس بر متر همراه با شاهد بدون شوری) و غلظت CO2 هوا [سه مقدار غلظت معمول CO2 (350 میکرومول بر مول) و غلظت های دو و سه برابر مقدار غلظت فعلی آتمسفر(700 و 1050)] بود. هر سطح تیمار CO2 به عنوان یک محیط (کرت اصلی) در نظر گرفته و دو تیمار دیگر به صورت فاکتوریل در طرح پایه کاملاً تصادفی و در سه تکرار، در هر محیط اعمال شد. گلدان‌های 20 کیلویی سیاه رنگ تهیه و با خاک مزرعه پرگردید. برای تهیه شوری‌های مختلف از نمک طبیعی و آب شهری با هدایت الکتریکی معادل 588 میکرو زیمنس بر سانتی متر استفاده شد. به منظور اعمال تیمار گاز CO2 اتاقک های رشد در داخل گلخانه به ابعاد، 9 متر طول ، 2 متر عرض و ارتفاع 5/2 متر ایجاد گردید که روی آن با نایلون شفاف پوشانده شد. گازCO2 با استفاده از کپسول تأمین گردید. نتایج و بحث نتایج نشان داد که عملکرد دانه به شدت تحت تأثیر شوری قرار گرفت و از 8/2 تن در هکتار در سطح صفر شوری به 13/1 تن در هکتار در سطح 15 دسی‌زیمنس بر متر کاهش یافت. شوری بیشترین تأثیر را روی تعداد غلاف در بوته داشت. غلظت CO2اثر معنی‌داری بر عملکرد و اجزای عملکرد نداشت و تنها در سال دوم آزمایش در سطح ppm1050 توانست تا حدی اثر منفی شوری را جبران کند. عملکرد دانه در هر دو سال اجرای آزمایش به طور کاملا معنی‌دار تحت تأثیر نوع رقم نیز قرار گرفت. رقم RGS003 بیشترین عملکرد دانه را داشته است. رقم زرفام در رتبه دوم و رقم اکاپی در رتبه سوم قرار گرفته است. افزایش شوری باعث افزایش میزان پروتئین و کاهش میزان روغن در دانه کلزا شد. درصد روغن دانه بی تأثیر از غلظت دی‌اکسیدکربن بود. میزان روغن در هر سه رقم و در تمام سطوح غلظت دی‌اکسیدکربن با افزایش شوری کاهش یافته است درصد پروتئین دانه با افزایش شوری و دی‌اکسیدکربن افزایش یافته است. نتیجه گیری غلظت دی‌اکسیدکربن اثر معنی‌داری بر عملکرد و اجزای عملکرد نداشت و تنها در سال دوم آزمایش در سطح ppm1050 توانست تا حدی اثر منفی شوری را جبران کند. افزایش شوری باعث افزایش میزان پروتئین و کاهش میزان روغن در دانه کلزا شد. درصد پروتئین دانه با افزایش دی‌اکسیدکربن افزایش یافت،