مشخص ساختن کارکردهای عقل و ایمان در ارتباط با معارف و باور های بشر، از چالش برانگیز ترین مسائل پیش روی اندیشمندان در طول تاریخ بوده و همچنان از مسائل اساسی در حوزه فلسفه دین و کلام جدید است. یکی از مهمترین حوزه های مواجهه و رویارویی این دو عنصر با یکدیگر مربوط به مسئله سنجش عقلانی متعلقات ایمان است. برخی از اساسی ترین پرسش های مربوط به این حوزه عبارت است از این که عقلانیت بشری یا معرفت عقلانی به چه معنا است و محدوده عملکرد آن کدام است؟ نسبت هر یک از عناصر عقل و ایمان، با معارف بشری چیست؟آیا اعتقاد ما به گزاره های دینی که متعلق ایمانند، داخل در حوزه فعالیت عقل خواهد بود و آیا می توان برای عقل نقشی در موجه ساختن و سنجش صدقِ ایمان دینی قائل شد؟قدیس آگوستین(354-430م) که در زمره آباء کلیسا در غرب به حساب می آید و ملاصدرا(1571-1641م) که از بزرگان جریان فلسفه اسلامی در شرق است، هر دو از جمله افرادی هستند که عمیقاً به این مسئله توجه داشته و برای یافتن پاسخ مناسب در تبیین رابطه عقل و ایمان کوشیده اند.در پژوهش حاضر این مسائل را در اندیشه این دو متفکر پیگیری خواهیم کرد.

مسأله ی علم خدا به مادیات از جمله غامض ترین مسائل فلسفی است که پیچیدگی آن به نحوه ی وجود متغیر اشیاء مادی باز می گردد. ازاین رو کیفیت علم حق تعالی به مادیات باید به گونه ای تبیین گردد که رابطه ی علمی میان واجب تعالی با مادیات متغیر، منجر به راهیابی هیچ گونه تغیر و تکثری در ذات وی نگردد. با توجه به تمامی پیچیدگی های بحث، طرح کلی ملاصدرا در حل مسأله ی ارتباط علمی میان واجب تعالی و مادیات در میان نظرات حکمای بزرگی همچون ابن سینا و سهروردی از جامعیت و کمال ویژه ای برخوردار بوده و نقائص نظرات آنان را در این زمینه برطرف ساخته است. ابتکار اساسی ملاصدرا در باب علم واجب به مادیات، بهره گیری از قاعده ی بسیط الحقیقه برای اثبات علم ذاتی حق تعالی به گونه ای است که هیچ گونه تغییری در ذات وی راه نیابد. امری که هیچ یک از فلاسفه ی پیشین موفق به اثبات آن نشدند. از طرفی علم فعلی واجب تعالی به مادیات را همان حضور عین وجود خارجی مادیات نزد حق تعالی دانست و بیان داشت که متغیر بودن علم فعلی واجب تعالی موجب اثبات هیچ نقصی برای ذات متعالی وی نمی باشد. زیرا کمال علمی واجب به علم ذاتی ثابت وی می باشد نه به علم فعلی او و علم فعلی که عین فعل است، کمال علمی فعل محسوب می شود نه کمال علمی فاعل. گرچه برخی معتقدند که ملاصدرا در باب علم فعلی واجب تعالی دچار تناقض گویی شده است، در این مقاله نشان خواهیم داد که با بازگرداندن عبارات به ظاهر متناقض وی به دو مبنای مختلف می توان این اشکال را برطرف ساخت.