تعلیم و تربیت در عصر طلایی اسلام که قرون سوم تا پایان قرن پنجم هجری را شامل می شود نسبت به دیگر دوره ها به ویژه قرن ششم هجری به بعد دارای ویژگی های متمایز وممتازی است. از مهم ترین پدیده های دوران مذکور توجه صاحب قلمان، دانشمندان، مترجمان و حاکمان به علوم عقلی است که در راستای آن بستر مناسبی جهت خردگرایی و عقل محوری در زمینه های مختلف علمی و اجتماعی، و به وی‍ژه تعلیم و تربیت و رشد عناصر آن (شامل یاد گیرنده ، یاد دهنده، سازمان ها و نهاد های آموزشی، ساختار و تشکیلات آموزشی)فراهم شد. هدف اصلی تحقیق حاضر تبیین چگونگی رشدکمی و کیفی عناصر تربیتی عصر طلایی اسلام با تاکید بر اصل خرد گرایی است. نیز اهداف فرعی تحقیق ، عبارتند از : بررسی وی‍ژگی های متفکران خرد گرا و تاثیر آنها در پیشرفت کمی و کیفی تعلیم و تربیت- جستجوی خرد ورزی در مواد و سر فصل های آموزشی دوره ی شکوفایی اسلامی- مشخص کردن تاثیبر و نقش حاکمان و رجال سیاسی خرد گرا و خرد ستیز در رشد و افول کیفی عناصر تربیتی – بررسی جنبش های خرد گرایانه ای که موجب رشد عناصر تربیتی شد- مشخص کردن نقش سیاستمداران و صاحب منصبان خرد ستیز در آغاز جمود عناصر تربیتی و در نتیجه رخوت تعلیم و تربیت جهان اسلام. محقق در این تحقیق در سدد یافتن پاسخی برای این سئوال است که نقش خرد گرایی و عقل محوری در رشد عناصر تربیتی دوره ی شکوفایی اسلامی چگونه بوده است؟روش و ابزارگرد آوری در این تحقیق عبارت است از روش فیش برداری و طبقه بندی ، تجزیه و تحلیل داده با توجه به روش تحلیل تاریخی و کیفی و مطالعه اسناد موجود در این زمینه می باشد. در مبحث مابع، به دلیل عدم دست رسی به منابع اولیه مرتبط با موضوع ( نظیر وقف نامه ها ، اقرار نامه ها، گواهی نامه ها وصیت نامه ها و قباله ) محقق از منابع ثانویه نظیر مقالات ، گاهنامه ها و کتب در این تحقیق بهره می جویدو نوشته های اساتیدی چون ذبیح الله صفا ، نور الله کسایی و جلال همایی و {........}را معتبر می شناسد. در رشد و پویایی عناصر تربیتی در عصر طلایی اسلام جریانات و جنبش های متعددی نقش آفرینی کردند. حاکمان خرد گرا که دارای مشی منعطف بودند با حمایت های خویش از اندیشمندان و دانشمندان علوم مختلف با هر مذهب و قومیتی، فضای مناسبی را جهت خیزش فرهنگی و علمی مسلمانان ایجاد کردند. همچنین نهضت ترجمه، جنبش سری اخوان الصفا، مکتب اعتزال و فرقه ی اسماعیلیه هریک به سهم خود به رشد خرد گرایی در عصرطلایی اسلام کمک شایانی کردند. نیزخلق آثار گرانبها در رشته های مختلف، نظیر علوم عقلی و علوم طبیعی، یا هنرحکمیتوسط دانشمندانی که خود در فضای آزاد اندیشی دوران شکوفایی اسلامی درخشیده بودند، منشا برکات زیادی به دنیای علم شد. نیزاهداف تعلیم و تربیت نزد اندیشمندان دوران مزبور اعم از سعادت دنیا و آخرت است