بررسی تاریخ قرآن کریم از منظر روایات موجود در کتاب بحارالانوار الجامعه لدرر اخبار الائمه الأطهار (ع) به همراه بیان آراء قرآن پژوهان، حائز اهمیت است. از آنجا که بحارالانوار بزرگترین دایر? المعارف تشیع است، بررسی این روایات و تبیین دیدگاه های علامه مجلسی نگاه ویژه ای را می طلبد. در این پژوهش پس از بیان روایات وحی و نزول قرآن، جمع آوری قرآن، قرائات و احرف سبعه و نقل دیدگاه علامه مجلسی به تبیین آراء قرآن پژوهان معاصر شیعه و مشاهیر اهل سنت پرداخته شده و در صورت وجود تعارض میان آراء آنها با دیدگاه های علامه مجلسی، تطبیق و مقایسه صورت گرفته است. علامه مجلسی درمورد نزول دفعی و تدریجی معتقد است که قرآن در شب قدر، به صورت کلی از لوح به آسمان چهارم نازل گردید تا از آنجا به صورت تدریجی به زمین نازل شود. سپس تمامی قرآن بر پیامبر(ص) نازل گشت تا به آن علم پیدا کند. در مبعث، نزول قرآن به صورت آیه آیه و سوره سوره آغاز شد و ایشان وظیفه یافت تا آن را برای مردم تلاوت نماید. همچنین با استناد به چندین روایت می توان دریافت که علامه مجلسی برآن است که قرآن در عهد نبوی جمع آوری شده است. ایشان قرائت حفص از عاصم را به عنوان معتبرترین قرائت بر می گزیند و نزول قرآن را بر حرف واحد دانسته و روایاتی را که مبین نزول قرآن بر هفت حرف است، ضعیف می شمرد.

درباره خمسه نظامی و اهمیت آن در گستره زبان و ادب فارسی، سخن بسیار گفته شده است. از نظر ناقدان و نظامی پژوهان، این شاعر برجسته گنجه پس از سرودن «مخزن‎الاسرار» که اثری عرفانی است و به تقلید از «حدیقه‎الحقیقه» سروده شده است، تغییر رویه می‎دهد و به سرودن مثنویهای غنایی و بزمی روی می‎آورد؛ هوسنامه‎هایی که روایتگر داستانهای عاشقانه معروف و رایج در زمان شاعر است. موفقیت نظامی در این حوزه ادبی چنان است که شاعران بسیاری را به طمع کسب نام و آوازه‎ای همچون او به تقلید از وی واداشته؛ غافل از این که معشوق ماه‎سیما را با ماه گردون، تفاوتی از زمین تا آسمان است و چون کششی از آن سوی نباشد، کوشیدن امری بی حاصل است. با تمام تلاشهای ارزشمندی که در زمینه شرح زندگی و بررسی آثار نظامی گنجوی انجام شده، هنوز ناگفته های بسیاری باقی است که به قلم درنیامده است؛ ناگفته‎هایی که نشان از ویژگی خاص خمسه دارد. بی‎شک یکی از روشهای برجسته نقد ادبی که از طریق آن می‎توان نقبی عمیق بر لایه‎های معنایی پنهان و نمادین خمسه نظامی و متون مشابه آن زد، نقد کهن‎الگویی است که البته پیش از این هفت‎پیکر نظامی از این دیدگاه تحلیل شده است؛ اما قطعاً تحلیلی کامل نیست؛ زیرا این منظومه در ارتباطی زنجیره‎وار با سایر منظومه‎های شاعر معنا می‎یابد و درونمایه آن مرتبط و متصل با منظومه‎های قبل و بعد شاعر است. هدف از این رساله، بررسی چهار منظومه مخزن الاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون و هفت‎پیکر از دیدگاه معناشناسی نقد کهن‏الگویی است که در آن به بررسی عناصر، موتیفها، کنشها و درونمایه نمادین و کهن‏الگویی منظومه‎های مذکور پرداخته می‎شود. از دیدگاه نقد کهن‎الگویی یونگ، درونمایه اصلی و البته پنهان خمسه، فرایند فردیت روانی و تحول درونی شاعر آن است؛ تغییری که عشق، برجسته‎ترین و مهمترین عامل تحقق آن است و «آفاق» نظامی را در آن دستی تمام است؛ تا هوش از حکیم گنجه بستاند و عاشقانه‎سُرایَش کند و پس از مرگ نیز در وجود معشوقانه شیرینِ خسرو و لیلیِ مجنون و هفت شاهبانوی گنبدنشینِ بهرام حیاتی دوباره یابد و چرخه کمال نظامی را تکامل بخشد. با رویکردی این‎گونه به خمسه نظامی، چند نکته مهم آشکار می‎شود؛ نخست آن‎که منظومه‎های داستانی نظامی اگرچه روی در حقیقتی تاریخی دارد و رد پای بسیاری از شخصیتهای آن را در دوره‏ای از تاریخ ایران و عرب می‎توان یافت؛ اما در گذر زمان، باورها و عقاید عامه، عناصر و موتیفهایی را به این حقایق تاریخی افزوده و آنها را به مرز افسانه و قصه‎های پریان نزدیک ساخته است. این تغییر و تحول به حدی چشمگیر است که می‏توان گفت آنچه توسط نظامی به رشته نظم کشیده شده، بیش از آن‎که حقایق تاریخی را بازگوید، روایتگر درونمایه نمادینی است که میراث جمعی ناخودآگاه قوم ایرانی محسوب می‎شود و گاه فراتر از آن، ارتباطی برجسته میان درونمایه نمادین آن با اساطیر و افسانه‎های کهن ایران و سایر ملل و فرهنگها نیز می‎توان یافت. از دیگر نتایج بدست آمده از این پژوهش آن است که منظومه‏های نظامی، آثاری صرفاً غنایی و داستانی نیست؛ بلکه با تکیه بر تحلیل کهن‎الگویی یونگ می‎توان گفت که نظامی، قهرمان پویای منظومه‎های خویش است؛ به بیان دیگر چنان‎که گفته شد، خمسه، روایت داستانی و نمادین تحولات درونی و باطنی شاعر به شمار می‎رود و در قالب اشخاص و عناصر داستانی، فرایندی را تبیین و تشریح می‎کند که «فردیت روانی» نامیده می‎شود. بنابر این رویکرد تأویلی، مخزن‎الاسرار، خسرو و شیرین، لیلی و مجنون و هفت‏پیکر، در مرحله نخست، شرح رویارویی نظامی با کهن‏الگوی «سایه» است که در نتیجه آن چهار مرحله کهن‏الگوی «آنیما»ی روان ناخودآگاهی شاعر انکشاف می‎یابد؛ تا در نهایت و در پایان منظومه هفت‎پیکر، وی به گونه‏ای نمادین با خویشتن درونی‎اش، یعنی کهن‏الگوی «خود» دیدار کند و با آن به وحدت و یگانگی برسد. پس از این اتحاد و یگانگی بنیادین، نظامی در واپسین منظومه خود، یعنی اسکندرنامه، ابتدا با جهان و سپس با نیروهای کیهانی به اتحاد می‏رسد و بدین ترتیب مراحل سه‎گانه‎ای که یونگ برای فرایند رشد و فردیت روانی بازمی‎شناسد، در خمسه نظامیِ بازتاب کامل خود را می‏یابد. نتیجه دیگری که از این پژوهش به دست آمده، این است که در چرخه تحولات درونی نظامی که به گونه‏ای برجسته در خمسه بازتاب یافته و زیربنای حرکت و گسترش پیرنگ آن را ترتیب داده است، هر یک از این آثار پنج‎گانه ارتباطی زنجیره‎وار و استکمالی با دیگر منظومه‏های شاعر‏ دارد و درونمایه نمادین آنها در پیوند با یکدیگر معنا و کارکرد نمادین خود را می‏یابد. این امر نشانگر آن است که نه تنها شاعر شهیر گنجه، پس از مخزن‎الاسرار، وارد مسیر و حال و هوایی دیگر نشده، بلکه آنچه سروده است، در پیوند با نخستین منظومه‎اش معنا می‎یابد و زاده چله‎نشینیها و خلوت‎گزینی‏هایی است که مخزن‎الاسرار آن را روایت می‎کند. روش تحقیق در این رساله، کتابخانه‎ای است و رویکردی ناقدانه به درونمایه، عناصر، موتیفها و اشخاص داستانی چهار منظومه از خمسه نظامی گنجوی دارد و آنها را از دیدگاه کهن‎الگویی یونگ، مورد تحلیل و بررسی و نمادشناسی قرار می دهد.

چکیده ندارد.