یکی از مهم ترین مسائلی که در دریافت معنی شعر معاصر فراروی خوانندگان قرار دارد، مسأله ابهام است که بستگی به عوامل گوناگونی دارد. ابهام در نظریه های ادبی جدید نه تنها نکوهیده نیست، بلکه ارزش محسوب می شود و با شرکت دادن خواننده در فرایند آفرینش معنا نوعی تعامل میان خواننده و متن ایجاد می کند. ابهام در شعر معاصر معمولاً در کلیت آن نهفته است و در برخی موارد هم دستگاه بلاغی شعر را تحت تأثیر قرار داده، موجب می شود که عناصر بلاغی از قبیل تشبیه، استعاره، کنایه و... ساختاری مبهم پیدا کنند. در این پژوهش که به شیو? توصیفی- تحلیلی است، اسباب و صور ابهام آفرین در شعر چهار تن از شاعران معاصر (نیما، اخوان ثالث، سپهری و فروغ فرخزاد) از دیدگاه بلاغت سنتی مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. نگارنده ضمن تفکیک دو گون? ابهام هنری (بلاغی) و غیر هنری (دستوری)، بر این باور است که بخشی از ابهام ها در شعر معاصر ناشی از صور خیال و عناصر بلاغی است که این امر خود ناشی از دید تاز? شاعر نسبت به جهان و پدیده های اطراف است.

طنز و آیرونی از شیوه های بیان غیر مستقیم هستند که در آثار ادبی بازتاب خاصی یافته اند. این دو شگرد ادبی علی رغم همپوشانی ها و شباهت های فراوانی که با هم دارند، در پاره ای از مواقع از یکدیگر متمایز می شوند. با این که هر کدام دارای انواع مختلفی بوده با کارکردهایی متفاوت، در بعضی موارد، از سوی برخی منتقدین یکسان پنداشته شده و به جای هم به کار رفته اند. بدین روی، نقد و بررسی این دو مبحث از جوانب مختلف، سبب روشن تر شدن زوایای تاریک این دو نوع ادبی می گردد. از منظری دیگر این دو صنعت ادبی مانند سایر فنون بلاغی، در بسیاری از آثار ادبی به کار رفته و عاملی در جذابیت و زیبایی آن ها شده-اند. کلیله و دمنه، مرزبان نامه و بهارستان از جمله این آثارند. بدین سبب نقد و بررسی طنز و آیرونی در سه اثر مذکور، از جهت شناساندن توانایی آفرینندگان این آثار در بهره گیری از این دو صنعت و نیز عینیت بخشی به مفاهیم یاد شده، اهمیت می یابد. در این پژوهش توصیفی – تحلیلی می توان عنوان داشت که طنز و آیرونی گرچه نسبت به هم از جامعیت برخوردارند اما در واکاوی متون مذکور، جامعیت طنز نسبت به آیرونی، قابل مشاهده نیست. به عبارتی آیرونی، به عنوان شگرد اصلی طنزپردازی، در همه طنزها مطرح است اما همه طنزها، متضمن آیرونی نیستند. این دو شگرد در آثار مورد نظر پژوهش؛ از دید محتوایی، بیشتر به مسائل اجتماعی پرداخته و از منظر نوعی، بیشتر از نوع موقعیتی می باشند و در راستای به کارگیری این دو صنعت، کلیله و دمنه را می توان اثری موفق تر معرفی نمود.

وزن عروضی یکی از انواع موسیقی بیرونی است که در تأثیرگذاری شعر و در جهت انتقال اندیشه و عاطفه شاعر نقش اساسی دارد. در طول تاریخ ادب فارسی، شاعرانی موفّق تر بوده اند که از این عنصر تأثیرگذار بهترین استفاده را کرده اند. با توجه به این که فرّخی سیستانی و منوچهری دامغانی شاعران اوایل قرن پنجم و نزدیک به زمانی هستند که سرودن شعر فارسی بر پایه افاعیل عروضی آغاز شده، دانستن این که این دو شاعر از چه بحور و اوزانی در شعر خود استفاده کرده اند، اهمیت خاصی دارد. در این پژوهش که به روش توصیفی- تحلیلی صورت می گیرد، قصد بر این است تا میزان بهره گیری این دو شاعر از اوزان و بحور عروضی مشخص شود و نشان داده شود که فرّخی و منوچهری چون خود، جز شاعری، موسیقی دان و موسیقی شناس هم بوده اند، در بهره گیری از اوزان در راستای انتقال فکر و اندیشه و عاطفه خود مهارت خاصی نشان داده اند و ضمن این که از اوزان مطبوع و رایج نهایت استفاده را کرده اند، سعیشان بر این بوده تا هر وزنی را متناسب با مضمون و محتوایش به کارببرند که در این بین، فرّخی نسبت به منوچهری موفّق تر عمل نموده است.

چکیده طنز یکی از فنون و شگرد های بیان هنری و موثر در ادبیّات است . شاعران در دوره مشروطه از این نوع ادبی در راه رسیدن به اهداف انقلابی خود بهره جسته اند . سیّد اشرف الدین گیلانی(نسیم شمال ) و میرزاده عشقی از جمله برجسته ترین شاعران دوره قاجاریّه می باشند، که از طنز در اشعار خود استفاده کرده اند. در این پژوهش که با هدف شناخت هر چه بهتر جنبه های طنز در شاعران یاد شده انجام شده، فرض بر این است که بین اشعار سیّد اشرف الّدین گیلانی و میرزاده عشقی از حیث کاربرد طنز تفاوت های فراوانی وجود دارد . در این تحقیق به شیوه توصیفی و تحلیلی تلاش گردید تا در چهار فصل : کلّیّات ، طنز در اشعار نسیم شمال ، طنز در آثار میرزاده عشقی و مقایسه ساختار طنز در آثار سّید اشرف الدین گیلانی و میرزاده عشقی پرداخته شود . نتیجه این تحقیق بیانگر این نکته است که ساختار، محتوا و قالب های شعری طنز در اشعار سیّد اشرف الدین گیلانی در مقایسه با میرزاده عشقی، از تنوّع، گستردگی و حسن تأثیر بیشتری برخوردار بوده و عاملی اساسی در شهرت و ماندگاری این شاعر و آثار شعری او بر شمرده می شود.

نقد اخلاقی یکی از شیوه های نقّادی آثار ادبی محسوب می شود که در آن متون ادبی از لحاظ پایبندی یا عدم پایبندی به اخلاق و شئونات اسلامی مورد ارزیابی قرار می گیرند. حکیم قاآنی شیرازی از شعرای مکتب بازگشت ادبی است که شعرش قابلیّت پژوهش در این شیو? نقّادی را داراست. در این پژوهش که به شیو? توصیفی- تحلیلی صورت می گیرد، شعر قاآنی هم از لحاظ ویژگی های مثبت و هم از نظر ویژگی های منفی اخلاقی مورد بررسی قرار می گیرد تا همان گونه که حکمت ها و معانی آموزنده از قبیل ستایش پروردگار، مدح انسان های شایست? ستایش و تمجید از مقام دانش و خرد نمایان می شود، جریان های سوء اعتقادی نیز در شعر او مشخص گردد. با توجه به این که قاآنی در شعر خود بیشتر به مدح حاکمان زر و زور و تزویر و توصیف عشق های مجازی پرداخته است، شعر او از لحاظ اخلاقی در سطح پایینی قرار دارد. به نظر می رسد یکی از دلایل عمد? کم توجهی به شعر او علاوه بر تقلیدی بودن، پایین بودن میزان رسالت اخلاقی شعرش باشد.

هر داستانی به عنوان یک شکل هنری دارای بخش ها و عناصری است که پیکره آن را به وجود می‏آورد و از سایر انواع ادبی متمایز می سازد. در باب عناصر داستان تقسیم بندی های متعددی وجود دارد که از جمله مهمترین آن ها می توان به موضوع، زاویه دید، پیرنگ، شخصیت پردازی، گفتگو، لحن، صحنه-پردازی و فضا سازی اشاره کرد. عناصر تشکیل دهنده داستان کوتاه نیز تفاوت چندانی با داستان‏های بلند ندارد، تنها تفاوت قابل ذکر آن است که در داستان کوتاه فرصت کافی برای پرداختن به امور جزیی وجود ندارد. در این میان رضا امیرخانی و سید مهدی شجاعی دو تن از نویسندگان برجسته در حوزه داستان کوتاه معاصر می باشند. در این پژوهش که به شیوه توصیفی- تحلیلی صورت می گیرد، قصد بر این است که با تکیه بر عناصر مهم داستانی، چگونگی کاربرد عناصر داستان در دو مجموعه داستان کوتاه «ناصر ارمنی» از رضا امیرخانی و «سانتاماریا» از سید مهدی شجاعی بررسی و مقایسه گردد

تلمیح یکی از شگردهای ادبی است که شاعران و سخنوران به وسیل? آن در کمترین کلمات، معانی بسیار و گسترده را در کلام خود می گنجانند و ظرفیت معنایی سخن خود را افزایش می دهند. از آن جا که عنصر تلمیح در مهم ترین آثار ادبی جهان بیشترین بار معنایی را بر عهده دارد و یکی از اساسی ترین های ذوق و خیال شاعر به شمار می آید، در شعر ظهیر فاریابی نیز انعکاس بارزی یافته است و در کنار سایر صور خیال و عناصر تصویرساز به خلق معانی و مضامین جدید در شعر او منجر شده است. در این پژوهش که به شیو? توصیفی _تحلیلی بر روی تمام اشعار دیوان ظهیرالدّین فاریابی صورت گرفته است، اشارات، بن مایه ها، عناصر و اجزای تلمیحات وی مورد بررسی و تأمل قرار گرفته است. تلمیح در شعر ظهیرالدّین فاریابی با ذوق و لطافت و توان و مهارت شاعر همراه است و بیانگر وسعت اطلاعات اساطیری، ملی، تاریخی، دینی و مذهبی اوست. ظهیر الدّین فاریابی با استفاده از عنصر تلمیح، تاریخ فرهنگ ادبی، دینی و در عین حال بار معنایی گفته های پیشینیان را به درون شعر خویش کشانده و بر غنای سخن و لطف شعر خود افزوده است.

صفت هنری نوعی شگرد ادبی است که معمولاً شاعران و نویسندگان برای بیان معانی و مفاهیم و همچنین برای نشان دادن عواطف و احساسات خود از آن بهره می گیرند. منوچهری دامغانی و فرخی سیستانی دو تن از شاعران صاحب سبک قرن پنجم هجری هستند که در شعر خود از این ترفند شاعرانه به خوبی استفاده کرده اند. این صنعت شاعرانه که گاه در حوزه دستگاه بلاغی و عناصر تصویرساز قرار می گیرد و گاه در حوزه مسائل زبانی و دستوری، از عوامل مهم زیبایی، برجسته سازی و توجه برانگیزی در زبان شعر به شمار می آید. در بسیاری از قصاید منوچهری و فرخی تنها از همین خصوصیت زبان شعر استفاده شده و در اغلب موارد مخصوصاً اگر بدیع و نو باشد، جنبه عینی، تصویری و ملموس به سخن شاعر می دهد. در این پژوهش که به شیوه توصیفی-تحلیلی بر روی تمام اشعار منوچهری دامغانی و فرخی سیستانی صورت می گیرد، صفات هنری و شاعرانه آن ها در مقایسه با صفات عادی و معمولی مورد بررسی قرار می گیرد. هم منوچهری دامغانی و هم فرخی سیستانی که در وصف طبیعت بسیار هنرنمایی کرده اند، از صفت هنری در قالب تشبیه، استعاره،کنایه، مبالغه و تشخیص برای توصیف طبیعت و مناظر اطراف خویش بسیار بهره گرفته اند.

زبان عرفانی از لغات و اصطلاحات عرفانی که بار اصلی معنا را بر دوش می کشند و فهم صحیح ادبیات اصیل عرفان فـارسی در گرو تشخیص این اصطلاحات است، مشحون است. در این پژوهش تلاش می گردد تا چهار کتاب عرفانی اسرارالتوحید، حدیقه الحقیقه، تذکره الاولیاء و عوارف المعارف بررسی شده و ضمن استخراج معانی بدست آمده از هر اصطلاح عرفانی و شواهد موجود در کتب مذکور، سیر تحوّل معانی آن تعابیر عرفانی با روش توصیفی- تحلیلی بررسی گردد. مطالعه در آثار فوق، بیانگر این مهمّ است که معارف صوفیان به مرور زمان تکامل یافته، در انتقال این معانی، قالب زبان نیز از نوعی سیر تکاملی تبعیت نموده است. عرفا برای بیان درست و دقیق مفاهیم و معانی تازه عرفانی، یا واژه هایی جدید آفریده و وضع کرده اند و یا بر تن واژه های متداول قدیمی، معانی جدیدی پوشانده اند.

این پژوهش که به روش کتابخانه¬ای و با استفاده از برگه¬نویسی انجام پذیرفته، چهره معشوق را در شعر علی باباچاهی مورد بررسی قرار می¬دهد. پایان¬نامه در یک مقدمه و فصل شکل گرفته است:1- کلیات و مباحث نظری پژوهش، 2- شرح احوال و آثار علی باباچاهی 3- بررسی دوره¬های چهارگانه شاعری باباچاهی، 4 بررسی سیمای معشوق در شعر علی باباچاهی به تفکیک دوره¬های شاعری او. سیمای معشوق در شعر باباچاهی و سیر تحول آن، همبسته تغییر و تحولات صوری و معنایی در شعر باباچاهی است. چرا که با تغییرات فرمی و محتوایی، سیمای معشوق نیز در شعر باباچاهی متحول می¬شود. بنابراین به تبع مراحل چهارگانه شاعری باباچاهی، سیمای معشوق نیز به تفکیک در هر یک از این مراحل مورد بررسی قرار گرفته و با توجه به یافته¬های پژوهش می¬توان گفت؛ شعر باباچاهی در مجموع در همه دوره¬ها، اقبال چندانی به توصیف جسمانی معشوق نشان نمی¬دهد. معشوق در دوره نخست، همان معشوق شعر نیمایی است. در دوره دوم، بیشتر با چهره اجتماعی معشوق روبرو هستیم. مهم¬ترین شاخصه دوره سوم، توصیف معشوق و مناسبات عاشقانه از نگاه شخصیت تیمارستانی شعر است و دوره چهارم، در حضور معشوقی بینامتنی شکل می¬گیرد که مهم¬ترین شاخصه¬اش، چهره چندوجهی او است.

چکیده رمان های بوف کورِ صادق هدایت، آینه های دردارِ هوشنگ گلشیری، پیکر فرهاد عباس معروفی و نوشدارو اثر علی مؤذّنی از جملۀ مؤفّق ترین رمان های معاصر فارسی می باشند. در این پژوهش که با هدف نمایاندن ارزش¬ رمان های بوف کور، آینه های دردار، پیکر فرهاد و نوشدارو صورت پذیرفته، مسألۀ سرعت روایت به عنوان عاملی مؤثّر در شهرت و ماندگاری این رمان ها مورد بررسی قرار گرفته است. بررسی سرعت روایت برای آن است که نشان داده شود در یک اثر ادبی، کنش¬ها و رویدادها در طول چه مدتی از زمان رخ داده¬ و در سنجش هر یک از برهه های زمانی چه حجمی از کتاب به آن¬ها اختصاص یافته است. لذا بدین منظور در این رمان ها بر اساس نظریۀ روایت¬شناسی ژرار ژنت، به شیوة توصیفی – تحلیلی بررسی شد و به عوامل افزاینده و کاهش¬دهندة سرعت روایی در مباحثی نظیر: گزینش و حذف، زمان¬پریشی، بسامد، توصیف، دیالوگ، افزودن اپیزود، نظریه پردازی نویسنده، بیان عمل ذهنی، نمایاندن زمان خیالی و روانی – عاطفی، حدیث نفس و نقل قول پرداخته شد. نتیجۀ این بررسی نشان از آن دارد که سرعت روایت در هر چهار رمان یادشده کند است. با توجّه به حجم این رمان¬ها، استفادة حداکثری از عوامل کاهندة سرعت در رمان¬های بوف کور، آینه های دردار و پیکر فرهاد به عنوان یک حسن و باعث شهرت و ماندگاری این آثار ادبی به شمار می آید، امّا در رمان نوشدارو کاربرد زیاد و گاهی نابهنگام عوامل کاهش سرعت روایت باعث عدم روانی متن و کاهش محبوبیت این رمان شده است. واژگان کلیدی: سرعت روایت، نظریّۀ ژنت، رمان معاصر، زمان روایی.

ادبیات بازتابی عینی از واقعیّات و تحوّلات اجتماعی و فرهنگی جامعه است که با جمع¬آوری، تنظیم، توصیف و تحلیل آن¬ها، می¬توان سیمایی جامع را از حیات اجتماعی نویسنده به¬دست آورد. از سوی دیگر، درک آثار و تألیفات، بدون آشنایی با محیط و اجتماعی که در آن پدید آمده-اند ، امری دشوار است. حمید مصدق از برجسته¬ترین شاعران دوره معاصراست که اشعار او را می-توان در قالب ادبیات متعهد جای داد. او با بهره¬گیری از زبان شعر و با درک درست از شرایط اجتماعی و آرزوهای جمعی کوشیده است تا با زبانی ساده، نمادین، حماسی و در عین حال اسطوره¬ای به بیان مسائل و مشکلات جامعه ایران به ویژه در دوره قبل از انقلاب شکوهمند اسلامی ایران بپردازد. در این پژوهش که به شیوه توصیفی – تحلیلی و برروی تمام اشعارحمیدمصدق انجام گردیده ، تلاش شده است جامعه در شعر حمید مصدق در چهار مبحث: سیاست، فرهنگ، اجتماع و اقتصاد و به شیو? علمی که مبنای این پژوهش بر نظری? جامعه شناسی ادبیات لوسین گلدمن و با پیروی از پیش بینی های تالکوت پارسونز در جامعه شناسی ادبی می باشد، مورد بررسی قرار گرفته است. نتیجه این پژوهش نشان از آن دارد که مصدق به مسائل اجتماعی و فرهنگی جامعه خویش توجه بسیاری دارد.

بدیع از دیدگاه زیبایی شناسی، دانشی است که با آن راه های زیبایی سخن آشکار می شود و علم آرایش کلام است که زبان معمولی را به شعر تبدیل می کند. فیاض لاهیجی (ف 1071ه.ق)، از جمله شاعران سبک هندی است که در بیان افکار و اندیشه ها، با زبانی شاعرانه از دانش بدیع که پایه های اصلی آن مبتنی بر صناعات لفظی و معنوی می باشد، استفاده فراوانی برده است. در این پژوهش که به شیوه توصیفی- تحلیلی انجام می شود، دیوان اشعار فیاض لاهیجی از دیدگاه نقد زیبایی شناسی، مخصوصاً دانش بدیع، مورد بررسی و واکاوی قرار گرفته و عوامل زیبایی آفرین بدیعی شعر او، هم از لحاظ نوع و هم از لحاظ میزان کاربرد، بررسی و تجزیه و تحلیل می شود. فیاض لاهیجی به منظور بیان افکار و تجربه های عرفانی خویش، از صنایع معنوی مخصوصاً تلمیح و مراعات النظیر، نسبت به سایر شگردهای بلاغی بیشتر بهره برده است.

یکی از عواملی که موجبات زیبایی و شهرت غزلیات کلیم کاشانی را فراهم ساخته، موسیقی کلام و آهنگ زبان اوست. موسیقی شعر، از مولفههای اصلی زبان شاعرانه است و بر توالی، نظم و ترتیب واژگان شعری جهت بیان هرچه بهتر احساسات، عواطف و مضامین شاعرانه دلالت دارد. در این پژوهش که با هدف بررسی جنبههای زیباشناختی شعر کلیم کاشانی صورت میگیرد، تلاش می-گردد تا به شیوه توصیفی – تحلیلی عنصر موسیقی در غزلیات کلیم کاشانی مورد بررسی قرارگیرد، لذا موسیقی اشعار کلیم کاشانی در چهار مبحث موسیقی: درونی، بیرونی، کناری و معنوی بررسی میشود. نتیج? این پژوهش نشان از آن دارد که یکی از عواملی که در حسن شهرت کلیم کاشانی و غزلیات او سهم مهمی دارد، موسیقی شعری اوست که بیشتر متکی بر موسیقی معنوی و بیرونی میباشد.

زمان از عناصر مهم روایت به شمار می¬آید و در ساختارشکنی¬هایی که ممکن است نویسنده یا راوی در سیر حوادث داستان صورت دهد، اهمیتی ویژه دارد. در میان روایت¬شناسان ژرار ژنت جامع ترین مباحث را در باب مولفه زمان، ذیل ناهمخوانی میان زمان داستان و زمان متن مطرح کرده، و معتقد به سه نوع رابطه زمانی میان زمان داستان و زمان متن است: 1- نظم و ترتیب، 2- تداوم، 3- بسامد. در این پژوهش که با هدف شناخت هر چه بهتر مولفه¬های روایی رمان¬های معاصر فارسی صورت پذیرفته، چهار رمان موفق فارسی یعنی: سال بلوا اثر عباس معروفی، سنگ صبورِ صادق چوبک، عزاداران بَیلِ غلامحسین ساعدی و شب هول اثر هرمز شهدادی از منظر زمان روایی مورد بررسی قرار گرفته است. روش انجام این تحقیق به شیوه توصیفی – تحلیلی می¬باشد و تلاش گردیده تا زمان روایی در مسیر حرکت داستان از زمان تقویمی به زمان روایی بر اساس نظریه ژرار ژنت بررسی گردد.

ادبیات معاصر ایران، جلوه¬گاه ابداعات و تحولاتی ژرف در حوزه¬های لفظ و معنا است. این تحولات گاه در توانمندی اندیشه¬ورزان ریشه دارد و گاه در اقتباس مستقیم و غیر مستقیم از ادبیات جهان و طاهره صفارزاده و سیمین بهبهانی ، نماینده آن دسته از شاعرانی هستند که با فاصله گرفتن از نگرش سنتی، رویکرد دیگری را در پیش گرفته¬اند و در این مسیر نیم¬نگاهی هم به ادبیات اروپایی داشته¬انددر این جستار، جلوه های نوستالژی در ده اثر طاهره صفارزاده و مجموعه اشعار سیمین بهبهانی که به روش توصیفی- تحلیلی بررسی شده است. مطالب این پایان نامه در مباحثی با عناوین: نوستالژی فردی (خاطرات دوره کودکی، جوانی و پیری، یاد معشوق، احساس گرایی، حزن و اندوه، غربت) و نوستالژی اجتماعی (همدلی با محرومان و رنج هایشان، فمنیسم)، شور انقلابی (ستیز با استبداد پهلوی، آزادی، آرمان گرایی، اساطیری و گریز از فخامت های سنتی) دسته بندی شده است. نتایج این تحقیق نشان از آن دارد که مولفه های نوستالژی در اشعار طاهره صفارزاده و سیمین بهبهانی کاربرد دارد. کاربرد این نوستالژی که بر مبنای رمانتیسم است، در اشعار هر دو شاعر بر مبنای نوستالژی فردی بوده و نوستالژی اجتماعی کاربرد کمتری دارد.

ظهور مدرنیسم در قرن بیستم و سیطرۀ آن بر حوزه های علم بشری از جمله ادبیات داستانی، رغبت نویسندگان را در بکارگیری شیوه های نوین روایی برانگیخت. یکی از شیوه های نوین روایت «جریان سیّال ذهن» نام دارد که نویسندگان این سبک با گرفتن مفاهیم «ناخودآگاه» و«زمان ذهنی» از دیدگاه روان شناسان و فلاسفه، داستان¬هایی خلق کردند که در آن¬ها، افکار شخصیت های داستانی بدون نظم و ترتیب و با بر هم زدن توالی زمانی ارائه می شود. تکنیک جریان سیّال ذهن با دارا بودن ویژگی های متعددی چون: زاویۀ دید درونی، پرش های زمانی، حاکم بودن فضای وهمی و ذهنی، بر هم زدن قواعد دستوری زبان و نظایر آن در آثار رمان نویسان مطرح قرن بیستم نمود یافت و با آشنایی نویسندگان ایرانی، این شیوه به ادبیات منثور ایران وارد شد. اگر چه عدَه¬ای آن را مختص رمان دانسته اند، امّا؛ ردّپای آن در داستان های کوتاه فارسی نیز به چشم می خورد. در این پژوهش که با هدف شناخت هرچه بهتر ویژگی های داستان های کوتاه ادبیات فارسی و به شیوة توصیفی- تحلیلی صورت گرفته، به بررسی مؤلفه های جریان سیّال ذهن در شش داستان کوتاه: فردا (صادق هدایت)، بعد از ظهرآخر پاییز (صادق چوبک)، شب شک (هوشنگ گلشیری)، آرامش قشنگ (عباس معروفی)، سوترا (سیمین دانشور) و خمیازه در آینه (شهریار مندنی پور) پرداخته شده است. نتیجۀ این پژوهش حاکی از نمود یافتن ویژگی جریان سیّال ذهن در داستان های کوتاه فارسی است، تا جایی که حتی در برخی از این داستان ها با پیوند واقعیت و تخیل نشانه هایی از رئالیسم جادویی به چشم می خورد.

هر اثر ادبی دارای دو جنبه است؛ یک جنبه ی ظاهری اثر که با عنوان شکل یا صورت معرفی شده است و دیگری معنی و محتوا. درونمایه و مباحث مربوط به آن در حیطه ی معنی یا محتوای اثر گنجانده شده است. درونمایه، مضمون مسلطی است که در یک اثر ادبی به طور پنهان یا آشکار قصد خالق اثر را در خود می نمایاند. در هر دوره ای از شعر فارسی، مضامین، موضوعات جلوه گری می کنند در این پایان نامه به بررسی درون مایه در شعر زیب النساء مخفی-شاعر سبک هندی- و هاتف اصفهانی-شاعر دوره بازگشت پرداختیم.

چکیده هایکو، کوتاه ترین نوع شعری در جهان است که توسط ژاپنی ها به ادبیّات جهان معرّفی شده است و امروزه اغلب مردم جهان، شعر ژاپن را با هایکو می شناسند. هایکو شعری است هفده هجایی که در سه سطر نوشته می شود. هایکو نه وزن دارد و نه قافیه و آرایه های کلامی در آن به ندرت به کار می رود. این نوع ادبی در دور? معاصر در بین برخی از شعرای کشورمان نیز طرفداران بسیاری پیدا نموده ولی مطابق با سنن ادبی و ذوقی ایرانیان، تغییراتی در آن راه یافته است. در این پژوهش که با هدف شناخت هر چه بیشتر ویژگی های هایکوهای ایرانی انجام گردیده، تلاش شده است تا به شیو? توصیفی _ تحلیلی به بررسی هایکوهای چهار تن از مشهورترین هایکوسرایان ایرانی یعنی: سیروس نوذری، علی اصغر بیک وردی، کاوه گوهرین و قدسی قاضی نور پرداخته شود. بدین منظور هایکوهای شاعران ایرانی مورد مطالعه، در سه سطح: زبانی، بلاغی و محتوایی بر اساس اصول هایکو نویسی ژاپنی مورد بررسی قرار گرفت. یافته های این پژوهش، نشانگر آن است که هایکوهای شاعران ایرانی ضمن این که متأثر از هایکوهای ژاپنی می باشند، دچار تغییرات و دگرگونی های فراوان زبانی، بلاغی و محتوایی گردیده، با هایکوهای ژاپنی تفاوت دارند.

در ریخت شناسی (morphology) تأثیر محتوا بر ساختار و شکل ظاهری آثار و نیز تأثیر ساختمان اثر بر محتوا و مضمون مورد بررسی قرار می گیرد. ساختار هر اثر ارتباط تنگاتنگی با مضمون آن دارد به طوری که هر مفهومِ خاص در قالبی خاص گنجانده می شود. خاوران نامه، از حماسه های دینی قدیم شیعه است که موضوع اصلی آن داستان هایی است که از سفرها و حملات حضرت علی(ع) به سرزمین خاوران به همراهی مالک اشتر و ابوالمحجن و جنگ با قباد، پادشاه خاور زمین و امرای دیگری مانند تهماسپ شاه و جنگ با دیو و اژدها و امثال این وقایع حکایت می کند. با توجه به مطابقت ساختار داستان های خاوران نامه با تعریف خاصّ پراپ از قصّ? پریان، نگارندگان در این جستار کوشیده اند تا به شیوه ی توصیفی – تحلیلی الگویی که ابن حسام در سرایش داستان هایش به کار برده را مشخّص سازند و هم چنین شباهت ها و تفاوت های این الگو را با الگوی قصّه های پریان مقایسه و تحلیل نمایند. نتایج پژوهش حاکی از آن است که مثنوی حماسی- مذهبی خاوران نامه با وجود مذهبی بودن، بسیاری از کارکردهای خاصِّ قصّه های پریان را داراست و علاوه بر آن از کارکردهای دیگری که مختصِّ حماسه های مذهبی است، از جمله دعوت به دین، پذیرش دعوت، عدم پذیرش دعوت و... برخوردار است.

جامعه شناسی ادبیات دانش نوپا و پیچیده ای است که به منظور آگاهی یافتن از شرایط اجتماعی دوره های مختلف تاریخی، از یک سو به بررسی روابط بین آثار ادبی و جامعه و از سوی دیگر به تأثیرپذیری نویسنده از شرایط اجتماع می پردازد. گره خوردگی ادبیات دفاع مقدس با تجارب عینی نویسندگان، سبب شده تا آثار این حوزه، نمایانگر بسیاری از حقایق و واقعیت های تاریخی- اجتماعی جامع? ایرانی در دور? هشت سال? جنگ تحمیلی باشد. یکی از رمان هایی که با نگاهی واقع گرایانه حوادث و وقایع اجتماعی قبل از جنگ و همچنین شرایط حاکم در زمان تجاوز رژیم بعثی به خاک ایران را در پهن? خاطرات به تصویر کشیده، کتاب "دا" است.

سجع از جمله آرایه های لفظی است که به دلیل همانند سازی واژه های پایانی دو یا چند جمله از نظر وزن (متوازن) یا حرف آخر کلمه (مطرّف) و یا هر دو (متوازی)، آهنگ خاصّی به کلام می بخشد؛ هم از این روست که در زیبایی شناسی آوایی نثر، جایگاهی ممتاز دارد. سجع از مؤلفه های محوری در برخی از متون کهن فارسی است. بهارستان عبدالرّحمن جامی و التّفاصیل فریدون توللی از جملۀ این متون هستند که نثر آن ها به واسطۀ استفادۀ وسیع و گسترده از این آرایۀ لفظی، مسجّع نامیده می شود. در این تحقیق که به شیوۀ توصیفی - تحلیلی صورت می گیرد، ویژگی های زیبایی شناسانۀ سجع پردازی در این دو اثر بر مبنای نوع سجع پردازی، چگونگی به کار گیری انواع سجع، سجع و موسیقی و چگونگی گزینش واژگان سجع تحلیل، تفسیر و مقایسه می شود. در پایان مشخص می شود که سجع هم در بهارستان و هم در التّفاصیل در زیبایی کلام نقش مؤثری دارد. به نظر می رسد در بهارستان کاربرد سجع متوازی و موازنه و ترصیع بیشتر است و در التّفاصیل تضمین المزدوج و سجع متوازن.

تلمیح یکی از شگردهای ادبی است که شاعران بدان وسیله می کوشند تا بر ظرفیت تصویری و معنایی کلام خود بیفزایند. شاعر در این شیوه، با اشار? مختصری به واقعه ای تاریخی، اسطوره ای یا دینی، ذهن مخاطب را متوجه لایه های دیگر سخن نموده، نوعی تداعی افکار به وجود می آورد. امیرمعزّی که از شاعران معروف قرن پنج هجری است، به کاربرد تلمیح در اشعار خود عنایت ویژه ای نشان داده است. در این تحقیق که به شیو? توصیفی و تحلیلی و با هدف شناخت بیشتر ترفندهای ادبی به کار گرفته شده در اشعار امیر معزّی نیشابوری انجام می شود

نقد فنی یکی از شاخه های نقد ادبی و مهم ترین گونهء آن به شمار می آید که در آن مسائل بلاغی، اعم از بدیع، بیان و معانی در اثر ادبی مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد و ارزش و اهمیّت آن تعیین می گردد و در نهایت میزان خلاقیّت شاعر یا نویسنده مشخص می شود. سلمان ساوجی یکی از شاعران بزرگ قرن هشتم هجری است که در سرودن قصیده و غزل مقامی ارجمند دارد. قصاید او بیشتر در مدح و رثای خاندان جلایری است و غزلیات او به پیروی از سعدی و حافظ و مولوی سروده شده است

چکیده بیشتر روایت شناسان، زمان را جزءِ لاینفک و پراهمیّت عناصر هر روایت می دانند. مقول? زمان در جهان داستان، به روابط زمانی میان داستان و گفتمان (روایت) اشاره دارد. ژرار ژنت (1930) به عنوان موثرترین نظریه پرداز روایت شناس در زمینه زمان متن، میان زمان تقویمی و زمان روایی، تفاوت قائل است. او مسیر گردش داستان را از زمان تقویمی به زمان روایی (متن)، به سه مبحث عمده: نظم، تداوم و بسامد طبقه بندی کرده است. رمان های «چمدان» و «چشم هایش» از بزرگ علوی و «زائری زیر باران» و «زمین سوخته» اثر احمد محمود از جمله رمان های معاصر فارسی می باشند که شیو? روایت و مخصوصاً زمان روایی در این آثار دارای برجستگی ویژه ای است.

تلمیح یکی از عناصر بدیعی است که بیانگر میزان قدرت و مهارت شاعر از روایات و اشارات و به طور کلی فرهنگ شاعر می باشد. در ورای اشارات و تلمیحات پشتوانه عظیمی از اندیشه ها و ادراک هر قومی نهفته است که در طول سالیان دراز شکل گرفته است و چکیده آن اندیشه ها در قالب تلمیحات مورد استفاده شاعران قرار می گیرد. بنابراین با درک ابعاد تلمیح می توان به قسمتی از فرهنگ و اعتقادات هر ملتی پی برد. در این پژوهش که به شیو? توصیفی- تحلیلی بر روی سه شاعر معاصر فارسی (سیمین بهبهانی، سپیده کاشانی و محمّدعلی بهمنی) صورت می گیرد به بررسی تلمیحات و اشارات اساطیری، داستانی، تاریخی و مذهبی. پرداخته می شود و تلاش می گردد تا با بررسی عنصر تلمیح به عنوان یکی از صنایع مهم ادبی در روند خلق زیبایی و آفرینش هنری در این مجموعه اشعار انجام پذیرد. نتیجه این پژوهش حاکی از آن است که از میان شاعران معاصرفارسی سیمین بهبهانی تلمیحات گوناگون و عقاید و باورهای گذشته را برای ابداع مضامین تازه و تداعی معانی جدید و در جهت تأثیرگذاری و خیال انگیزی بیشتر به کار برده است.

این رساله در برگیرنده چهار بخش است : الف) پیش گفتار ب) فرهنگ نامها ج) تعلیقات د) فهرستها. در بخش اول از زندگی ایرانشاه بن ابی الخیر و نسبت وی با شهمردان بن ابی الخیر مولف نزهت نامه، اهمیت بهمن نامه، بررسی تطبیقی داستان بهمن در شاهنامه و تحلیل اجمالی نامهای خاص سخن به میان آمده است . در بخش دوم (فرهنگ نامها) اسامی خاص بصورت الفبایی تنظیم و توصیف شده است و براساس فرهنگ فارسی شادروان دکتر محمد معین آوانگاری گردیده است . همچنین صفات و القاب هر یک از شخصیتها با ذکر شماره صفحه ضبط شده و موارد اختلاف و اشتراک نامهای بهمن نامه و شاهنامه بیان گردیده است . در بخش تعلیقات تعدادی از نامهای اساطیری و تاریخی برابر نیاز براساس منابع معتبر توضیح داده شده و در برخی موارد، داستان زندگی این شخصیتها که در سایر کتب ادبی و تاریخی آمده، مورد مقایسه و تطبیق قرار گرفته است . در پایان رساله نیز جهت استفاده خوانندگان فهرستهای لازم از جمله: فهرست نامهای توضیح داده شده، فهرست اعلام و فهرست منابع و ماخذ آمده است .