چکیده: پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) از همان زمان آغاز نزول قرآن، به عنوان اوّلین معلم قرآن به تبیین و تفصیل آیات قرآن پرداخت و در همین راستا نیز به تبیین و ارائه راه حل هایی برای مسلمانان پرداخت تا مردم را به حق و حقیقت رهنمون سازد. حال با توجه به اهمیت زیاد اسلام به بررسی مسائل اجتماعی و تبیین و تحلیل آنها به گونه ای که در سایر ادیان برای آن نظیری نتوان یافت در این پژوهش کوشیده ایم با استناد به آیات قرآن و تفاسیر مشکلات و معضلات اجتماعی را شناسایی و راهکارهای مقابله با آن را باز یابیم. پیامبر گرامی اسلام با هجرت خود از مکه به مدینه از یک محیط محدود و خفقان آور به یک محیط آزاد و پویا قدم گذارد و همین «هجرت» تاریخ ساز بود که زمینه را برای تشکیل حکومت اسلامی و در نتیجه رساندن پیام اسلام به گوش مردم جهان آماده ساخت. لذا هجرت پیامبر (صلی الله علیه و آله و سلم) بود که سرآغاز فصل نوینی در تاریخ اسلام و سرچشمه برکات فراوانی در طول تاریخ گشت و جامع? اسلامی پس از هجرت پیامبر سازمان یافت و تبدیل به امت شد اختلاف نژادی و طبقاتی و مزایای اشراف و قبایل و مزیت وابستگی به قبایل مختلف از بین رفت و تمام مسلمانان از حیث تفوق مساوی شدند. با هجرت پیامبر به مدینه مسأل? ایجاد وحدت میان مسلمانان که از قبایل مختلف بودند از جایگاه ویژه ای برخوردار بود که مسئله مواخات با انسجام بخشیدن به اجتماع مسلمانان موجب ثبات سیاسی در مدینه شد و تأثیر زیادی در همبستگی سیاسی مسلمانان داشت به گونه ای که بتوانند در برابر تهدیدهای داخلی و خارجی مقاومت کنند و با نگاهی به سریه ها و غزوه های پیامبر در سالهای نخستین هجرت اهمیت این عقد به خوبی روشن می شود. بحث نفاق و منافقان که دارای بعد اجتماعی، سیاسی بوده و تأثیر به سزایی در حاکمیت سیاسی صدر اسلام در قرآن از جایگاه ویژه ای برخوردار بوده است تا جایی که در بیش از سیزده سوره قرآن به این بحث پرداخته است. لذا قرآن به عنوان مهم ترین منبع در زمینه شناخت منافق به حساب می آید. با مطالعه قرآن و تحلیل آیات نفاق یک پدیده اجتماعی است که به صورت هدفمند و مخفیانه در میان مسلمانان رسوخ کرده و سعی داشته با ایجاد تفرقه و فتنه انگیزی، تشتت و دودستگی را در میان مسلمانان ایجاد کند و حکومت اسلامی را منهدم گرداند. راهکار پیامبر (ص) در این باره ابتدا معرفی و شناخت این افراد برای مسلمانان بوده است که متناسب با سختی هایی که برای آنان ایجاد می شده چهره شان بیش از پیش آشکار شده است و اعراض و بی اعتنایی به آنان، دومین مرحله برخورد پیامبر با آنان بوده که شاید بتوان گفت که سیره پیامبر(صلی الله علیه و آله و سلم) در برخورد با اینان کاملاً فرهنگی بوده است و در طول عمر شریف پیامبر گزارشی مبنی بر برخورد فیزیکی با منافقان نشده است. و اما نبرد سرنوشت ساز بدر که مسلمانها با این پیروزی خارق العاده، که با تحقق خواست و مشیت الهی و نصرتهای الهی همراه بود، اعتماد به نفس و روحی? والایی پیدا کردند و محقق شدن خواسته و فرمود? پیغمبر خدا(صلی الله علیه و آله و سلم) ، یعنی آزاد کردن قبله را محتمل و امکان پذیر دانستند. از سوی دیگر آنان با به دست آوردن غنائم و اموال فراوانی که از مشرکین گرفته بودند، به یک تحول قابل توجه اقتصادی دست یافتند. کلید واژه های این پژوهش عبارتند از: قرآن، مسأله اجتماعی، هجرت، اخوت، منافقان، غزوه بدر.