استفاده از صناعات ادبی از اساسی ترین ابزارهای شاعران برای بیان مقصود است و یکی از مهمترین صنایع ادبی، تلمیح است. شاعر با استفاده از تلمیح و اکتفا کردن به یکی دو واژه که نشانه وسعت اطلاّعات و غنای فرهنگی خود اوست به خلق مضامین دست می زند و تداعی معانی ایجاد می کند و بر لطف و عمق شعر خویش می افزاید. نظامی گنجه ای در «خمسه یا پنج گنج» خود به مناسبت های گوناگون با آرایه تلمیح کلام خود را مزّین کرده و آن را همچون زیوری بر پیکر شعر زیبای خود بسته است. در این پژوهش انواع تلمیحات از خلال مثنوی های وی استخراج گردید و پس از آن بنابر تنوّع مضامین به پنج بخش تقسیم شد. در بخش اوّل ابیاتی که به آیات قرآن تلمیح دارد، آورده شد که حجم زیادی از این پایان نامه را به خود اختصاص داده است؛ در بخش دوّم تلمیح به احادیث قدسی و نبوی بیان گردید، در بخش سوّم تلمیحات اسطوره ای، در بخش چهارم تلمیحات اعتقادی و باورهای مذهبی و در بخش پنجم تلمیحات تاریخی مورد بررسی قرار گرفت. همچنین نگارنده با ارائه نمودار، میزان استفاده از آرایه تلمیح را در مضامین پنج گانه نشان داده، نیز میزان کاربرد این آرایه را در هر یک از مثنوی های نظامی به تفکیک آورده است.