ساله حاضر با هدف تبیین چگونگی سیر تحول صور خیال (تشبیه، استعاره، مجاز و کنایه) و بسامد هر کدام از آن ها و نیز تحلیل مقایسه ای و آماری این صورت های خیالی در غزل شاعران مشهور سبک عراقی تدوین شده است. برای نیل به این هدف 10%کل غزل های دوازده شاعر این سبک(به جز مولانا که به سبب فراوانی بالای غزلیات وی به 5% اکتفا شده است) مورد بررسی و مطالعه قرار گرفته است. با فاصله گرفتن شعر فارسی از سبک خراسانی بر فراوانی تشبیهات عقلی به حسی و انواع استعاره افزوده می شود. خیال ساده شاعران سبک خراسانی که بیشتر در شکارگاه محسوسات به صید عناصر متشابه می پرداخت، اندک اندک تنومندی عارفانه ای می گیرد و به سوررئالیسم عرفانی یا فرا واقع گرایی دینی نزدیک می شود، که این امر در غزل شاعرانی همچون عطار و مولانا به خوبی آشکار است. اگر چه تشبیهات محسوس به محسوس در غزل این دوره بسامد بالایی دارد؛ اما باید توجه داشت که تشبیهات حسی غزل سبک عراقی با سبک خراسانی، تفاوت اساسی و بنیادین دارد؛ چنان که تشبیهات محسوس به محسوس دوره خراسانی مربوط به قشر و رویه ی ظاهری زبان است و این تشبیهات در غزل عراقی با لایه های درونی و باطنی و معنوی کلام سروکار دارد. تشبیهات حسی به حسی در غزل کمال الدین اسماعیل، دارای بالاترین فراوانی است و این به دلیل علاقه خاص او به وصف طبیعت است؛ چنان که رنگ و بوی قصاید منوچهری در غزل او به وضوح قابل مشاهده است. تشبیهات مفرد به مفرد و پس از آن، مقید به مفرد در این دوره از فراوانی بالایی برخوردار است و این نشان از نوآوری خیال و توجه به ایجاز و اهمیت رکن مشبه در نزد شاعران این دوره دارد. قید در غزل شاعران مورد بحث، عموماً ایجاد محدودیت کرده است و در تصویر سازی نقش موثری ندارد، تنها حافظ در برخی از تشبیهات خود با افزودن قید به تشبیهات تکراری گذشتگان و گسترده نمودن مشبّه، تشبیه نو و تازه ساخته است. فراوانی تشبیهات مرکب در این دوره، سیر یکسانی ندارد و در پایان آن شیب نزولی در پیش گرفته است. سعدی در زمینه ی تشبیه مرکب تمثیلی و خواجو و انوری در بحث تشبیهات مرکب تخییلی ابداعات و نوآوری های خوبی از خود نشان داده اند. در این دوره از تعداد تشبیهات مفصّل و مرسل کاسته می شود و در نتیجه ، بر میزان تشبیهات موکد و مخصوصاً بلیغ، افزوده می شود که این وضعیت تمایل و گرایش ذهنی و تخیلی شاعران به استعاره را نشان می دهد. غزل کمال الدین اسماعیل دارای کمترین میزان تشبیه بلیغ است و از این نظر او را باید یک استثناء در این دوره به حساب آورد و همان طور که قبلاً گفته شد، دلیل آن گرایش وی به تشبیهات رایج در سبک خراسانی است.تصاویر استعاری در غزل سبک عراقی فراوانی بسیار بالایی دارد و شاعران این دوره با شیوه ای حساب شده و زیبا از این شگرد ادبی در جهت تبیین عقاید خویش بهره جسته اند. طبیعی است که استفاده مناسب و بجا از استعاره در هر زبان، به شرط آن که ر موجب پیچیدگی و معما گونه شدن زبان نشود، نشانه پویایی، تحرک و تعالی آن زبان به شمار می رود. بهره گیری گسترده و فراوان از استعاره مکنیه، به خصوص نوع جاندار مدار آن، در غزل این دوره نشانگر آن است که تمامی مظاهر طبیعی و اشیاء موجود پیرامون شاعران، در نظر آن ها زنده و به سوی هدفی خاص در حرکت است. در میان استعاره های مصرحه، استعاره مصرحه مطلقه جولانگاه واقعی خیال شاعران سبک عراقی است و شاید فراوانی بالای همین استعاره باعث شده است که تعادل لفظ و معنی در تصاویر استعاری غزل این دوره حفظ شود. استعاره مصرحه مرشحه، اگر به زیبایی پرورش یابد، زیباترین و ارزشمندترین نوع استعاره است؛ زیرا که ادعای یکسانی در آن به اوج خود می رسد. انوری و حافظ در زمینه ی این استعاره از دیگران پیشی جسته اند؛ اما استعاره های مرشحه غزل حافظ که بیشتر آن ها با صنعت تلمیح زینت یافته است، از زیبایی و شگفتی منحصر بفردی برخوردار است.غزل حافظ در زمینه استفاده از استعاره تبعیه، یک شاخص در این دوره است و وی از این صورت خیالی زبان به شیوه ای زیبا بهره جسته است.از منظر کلی شاعرانی همچون حافظ، کمال، خواجو، جمال الدین عبد الرزاق سنایی، به ترتیب بیشتر از دیگران استعاره گرا هستند و سعدی و خاقانی و عطار به نوعی تعادل و تساوی را میان تصاویر تشبیهی و استعاری خود رعایت کرده اند و فخر الدین عراقی کمترین میزان استعاره را به خود اختصاص داده است.مجاز مرسل در غزل این دوره، سهم اندکی را به خود اختصاص داده است و فراوانی آن به کمتر از یک مورد در هر غزل می رسد. توزیع فراوانی این مجاز نیز در غزل همه شاعران یکسان نیست. در میان صور خیال، کنایه نیز یکی از راههای بیان معنی است که به شیوه پوشیده و هنری، نه تنها در زبان شعر و ادب؛ بلکه در گفتار عامه ی مردم و امثال و حکم رایج در زبان ایشان به وفور می توان یافت. در کاربرد این ابزار، هر چه شاعر آشنایی و تسلط بیشتری بر زبان و ظرافت های موجود در آن داشته باشد، بهتر می تواند از مضایق و تنگناهای این شیوه بیرون آید. خصوصیت عمومی کنایه در نوع ادبی مورد بحث، سادگی و همه فهم بودن آن است و شاعران از کنایه های غریب و دور از ذهن بسیار کم استفاده کرده اند. بیشترین کنایه های این دوره از نوع کنایه از صفت و کنایه از فعل است و میزان کنایه های اسمی (موصوف) اندک است. غالب کنایه های اسمی انوری، عطار، مولانا، عراقی و خواجو تازه و ساخته ذهن خود آنهاست و از این میان کنایه های مولوی بیشتر به نام مقدس خداوند ّاختصاص دارد.در کنایه های صفتی و فعلی غزل شاعران این دوره، نوآوری ها و ابتکارات زیادی به چشم می خورد و از میان آن ها حافظ ضمن خلق کنایه های نو و ابتکاری، از گلچین کنایه های دیگر شاعران این دوره، بسیار هنرمندانه و زیبا استفاده کرده است و میان این کنایه ها و سایر اجزای کلام و صنایع ادبی، آن چنان پیوندی برقرار ساخته که گویی برای همیشه آن ها را به نام خود ثبت نموده است.

راز یگانگی هر شاعری در زبان او نهفته است و اوّلین و اصلی ترین زمینه ی پژوهش در شعر شاعر، تحقیق در ساخت زبانی او، بخصوص، در علم بلاغت است. یکی از شاخه های علوم بلاغت «فن بدیع» است که بررسی صنایع لفظی و معنوی را در بر می گیرد. زبان و ادبیات مانند بسیاری از دیگر امور، دچار تحوّل و دگرگونی است؛ مسائل مربوط به آن، و از جمله علم بدیع و آرایش های کلامی نیز در طول ادوار شعر ـ چه از لحاظ کمیّت و مقدار صنایع بدیعی و چه از لحاظ کیفیّت و نوع نگرش شاعران بدان ها ـ متحوّل و متغیّر بوده است. شاعران دیرپسندی که پس از گذشت قرن ها از آغاز پیدایش شعر فارسی پای بدین عرصه ازهنر نهادند، هرگز محصور در تعاریف اهل بلاغت از صنایع بدیعی و دیدگاه های شعرای پیش از خود بدین صنایع نماندند و با نگاهی ظریف و نغز و زبانی عالی، از آرایش های کلامی در شعر خود بهره بردند در این میان، بدون تردید کمال خجندی که عمده ی راز و رمز و هنر او در زبان شعری اش نهفته است، نگرشی بسیار ظریف و هنرمندانه به صنایع و آرایش های بدیعی دارد؛ به گونه ای که برای درک زیباشناسی شعر او باید با ترفند های ساحرانه ی او در به کارگیری این آرایه ها آشنا شد. موضوع این رساله، یعنی: «بررسی صنایع معنوی بدیع در غزلیات کمال خجندی» در دو بخش مطرح شده است: بخش اوّل، کلیّات که شامل چهار فصل: مقدمه، بدیع، تاریخچه ی بدیع و زندگینامه ی شاعر است. بخش دوم، آرایه های معنوی بدیع که شامل شش فصل: روش تشبیه، روش تناسب، روش ایهام، ترتیب کلام، تعلیل و توجیه و خاتمه در بدیع معنوی می باشد . در این پایان نامه، روش کار این بوده که صنایع بدیعی، ابتدا از نظر بدیع نویسان مختلف، تعریف می شود و سپس نمودهای زیبا و برگزیده ی آن که قبلا تهیه شده ذکر گردد. از آنجا که نگارنده به بررسی صنایع معنوی، به شیوه ی بسامدی و آماری عمل کرده است، در ادامه سعی شده است در پایان هر مبحث، برای آنکه خواننده به اهمیّت آرایه های ادبی نزد شاعر پی ببرد جداول و نمودارهای مربوط به هر فصل ذکر گردد. کلمات کلیدی: بدیع، صنایع معنوی، کمال خجندی، غزل

یکی از شیوه های غنی سازی واژگانی زبان فارسی ، بررسی و تحلیل واژگان وصفی است که معمولا به کمک واژهای بسیط و غیر بسیط (مشتق ،مرکب ،مشتق مرکب ) می سازند . به کارگیری واژگان فارسی از آغاز زبان فارسی با ذوق شاعران و کاربران آن اغاز شده است و در هر دوره ای واژهای وصفی جدیدی به حوزه واژگانی فارسی اضافه شده است و وازگان رایج حذف شده اند . این رساله با این رویکرد به استخراج و بررسی صفت و گروه وصقی از جهات مختلف پرداخته است : فصل اوّل :کلیّات که شامل هدف تحقیق ، مقدمه ،تاریخچه زبان و دستور، شرح احوال خاقانی می باشد. فصل دوّم :شاهل بررسی صفت از جهت ساختمان (بسیط و غیر بسیط ) می باشد . فصل سوم :بررسی صفت از جهت معنایی(صفات پسین و پیشین ). فصل چهارم :بررسی صفت از جهت نحوی و فصل پنجم شامل پیوست می باشد.

چکیده: فنون بلاغت شامل علوم و فنونی است که دانش بیان یا صور خیال یکی از آن موارد می باشد. تمامی شاعران برای بیان اندیشه و احساس خود و نیز برانگیختن مخاطب ناچار از استفاده از این علم می باشند. زمانی این امر برای شاعر دست یافتنی و محقق می شود که تخیل را وارد دنیای اشعارش سازد. این تخیل به زبان علمی همان صور خیال است که کارآمد ترین ابزار برای خلق و آفرینش و سنجش یک اثر ادبی است و قدرت تأثیر گذاری و تأثیر پذیری را دو چندان می کند. ارزش ادبی آثار هنرمندان با توجه به ابزار استفاده شده مورد سنجش و ارزیابی قرار می گیرد، بنابراین هرچه توانایی و خلاقیت هنرمندی در بهره گیری از این آرای? ادبی بیشتر باشد آثار وی از جذابیت و گیرایی و قابلیت هنری بالاتری برخوردار خواهد بود. در این پژوهش سعی شده است ابتدا این ترازوی سنجش یافت شود و آمار استفاده از آن بررسی و با توجه به این یافته ها و آمارها میزان توانایی شاعر سنجیده شود. جامی از جمله شاعرانی است که برای بیان افکار و عقاید خود از صور خیال به نحو مطلوبی بهره برده است. در این روش منظوم? این شاعر منتخب بررسی شده، و چگونگی سیر عناصر خیال در اشعار وی مورد تحلیل آماری و ارزیابی قرار گرفته شده است. از آنجایی که تشبیه رکن اصلی و اساس خیال و تخیلات ذهنی است، و نیز بر طبق روال سنتی بررسی صورخیال، در ابتدا به مبحث تشبیه و ارائ? بسامد آن پرداخته شده است. بیشتر تشبیهات شاعر به صورت حسی و ملموس بیان شده است. تشبیه مفرد به مفرد روان ترین و ساده ترین نوع تشبیه است، و لی گاهی به حکم صاحبان این علم از عنصر ابتکار و خلاقیت به حساب می آید. با این حساب فراوانی بالای این نوع تشبیه در اثر شاعر را می توان نشان از ذهن ساده گرا و خلاق این شاعر دانست. بعد از این تشبیه به ترتیب، تشبیهات مقید به مفرد، مفرد به مقید و مقید به مقید دارای بالاترین فراوانی می باشد. برآن اساس که مقید کردن تشبیهات یکی از راههای نوکردن تشبیه و دوری آن از ابتذال است، بسامد بالای این تشبیهات، نشان از نوآوری خیال و اهمیت رکن مشبه در نزد شاعر دارد. قیدهایی که به صورت غیر اضافه به کار برده شده ، یا خود وجه شبه هستند، یا در دریافت وجه شبه و تصویر سازی نقش موثری دارند. از میان تشبیهات مرکب شاعر بالاترین تشبیه متعلق به تشبیه مرکب به مرکب است. هرچند این تشبیه به نسبت تشبیه مفرد و مقید از فراوانی کمتری برخوردار است، اما شاعر با استفاده از خلاقیت و توانایی خود در تصویر سازی، نوآوریهای زیبایی از خود نشان داده است. تشبیه مفصل و بلیغ به گونه ای در تضاد با یکدیگر قرار دارند، اما بسامد این دو نوع تشبیه بالاتر از تشبیه موکد و مرسل است.فراوانی بالای تشبیه بلیغ نشان از ذهن استعاره گرای شاعر دارد و فراوانی بالای تشبیه مفصل نمایانگر ساده گرایی وی می باشد. تصاویر استعاری این شاعر نسبت به تشبیه کمتر است، اما تصاویر موجود را به شیوه ای حساب شده در جهت بیان افکار و عقایدخود به کار گرفته است. از آنجا که این منظومه داستانی عاشقانه است، تصاویر استعاری پوششی است در جهت حفظ عفت کلام شاعر، برای بیان آنچه نمی تواند بی پرده بیان دارد. جولانگاه واقعی خیال و اندیش? شاعر استعار? مطلقه است. فراوانی بالای این استعاره باعث تعادل در لفظ و معنی می شود. گاهی شاعر این استعاره را چنان پرداخته و سنجیده بیان می دارد که گویی استعار? مرشحه است. به صورتی که هر خواننده ای که ذهنی باز و فعال نداشته باشد قدرت تشخیص استعارات وی را ندارد. حداقل فراوانی در بین صور خیال مربوط به مجاز می باشد. مجاز به علاق? جزء حداکثر فراوانی را به خود اختصاص داده است. سپس علاق? محلیت، سببیت و جنس دارای بالاترین بسامد هستند. در این مبحث هیچ نوع ابتکار قابل ملاحظه ای به چشم نمی خورد. مجازهای یافت شده به صورتی بسیار سنتی و مبتذل می باشد. در بخش کنایات کنایه از موصوف حداقل بسامد و کنایه از فعل بالاترین فراوانی را دارد. در میان کنایات فعلی گاهی کنایاتی یافت می شود که ذهن برای دریافت آن نیاز به تأمل دارد. اما ویژگی کلی که برای این بخش می توان در نظر گرفت سادگی و همه فهم بودن آن است کلمات کلیدی: جامی، تشبیه، استعاره، صور خیال

مباحث عرفان اسلامی عمدتا بر ارکان اساسی و بنیادین استوار است؛ خدا ، انسان و طبیعت. بدین معنا که همه ی موجودات و از جمله انسان ، محل تجلی و ظهور آن حقیقت واحد، یعنی ذات باری تعالی هستند و در نتیجه به لحاظ واقیعت ، در هستی چیزی جز ذات واحد ایزد منان نیست. باید توجه داشت که این ذات واحد خود دارای مظاهر بی شماری است، به نحوی که همه ی عالم ، محل ظهور صفات و تجلی گاه او محسوب می شود. آفرینش عالم و ظهور آن حقیقت متعالی نیز در عرصه ی موجودات ، به علت شناخته شدن آن ذات واحد است ، چرا که رابطه معرفتی عالم با آن ذات گسسته است و هیچ راهی به آن وجود ندارد. انسان کامل در عرفان ، به مانند آیینه ای است که دارای دو چهره است؛ در یک چهره آن اسماء و صفات الهی تجلی می کند و حق سبحانه خود را در آن آیینه مشاهده می کند ، و در چهره دیگر آن، عالم هستی را با تمام اوصاف و کمالات وجودی نشان می دهد. چنین انسانی در عالم عرفان، خود عالمی است(عالم صغیر) و مجموع جهان، انسان کبیر است و میان این دو ، هماهنگی و تقارن مثال زدنی وجود دارد. از دیدگاه ابن عربی و عزیز الدین نسفی، خلقت انسان کامل، علت غایی آفرینش است و همو سبب ایجاد و بقای عالم ، اسم جامع الهی ، واسطه میان حق و خلق، راهنمای خلایق در شریعت و طریقت و نیز دارای هویتی الهی است. محی الدین عربی که بنیانگذار عرفان نظری است و نیز مبدع و مبتکر بسیاری از مسایل عرفانی محسوب می شود ، در قرن هفتم هجری اصطلاح " انسان کامل " را در میان حلقه درس عرفا مطرح ساخت و این اصطلاح از آن روزگار تاکنون به عنوان یک اصل پذیرفته شده در محفل عرفا مورد پذیرش قرار گرفته و ایشان به تشریح و تحلیل و اظهار نظر در رابطه با انسان کامل پرداخته اند. عزیزالدین نسفی نیز یکی از عرفایی است که حدودا همزمان با ابن عربی، به دفاع از این نظریه پرداخت و برای نخستین بار مساله انسان کامل را تحت عنوان یک کتاب مستقل به رشته تحریر در آورد و در میان عرفا به نشر و گسترش آن پرداخت . هر چند اندیشه و نظرات نسفی در مورد انسان کامل در مقایسه با ابن عربی از استحکام و دقت نظر کمتری برخوردار است ، اما در عین حال می توان آراء و اندیشه های او را به عنوان مرجع و کمک کننده سالکان و صوفیان متاخر بکار برد.

موضوع تحقیق حاضر ، معرفی روش فلسفی عملگرایی و پرداختن به برخی از مهمترین مسائل نظری که در این روش مطرح می شود و نیز یافتن مستنداتی برای وجود عملگرایی در آثار سعدی و تاثیر عوامل سیاسی ، اجتماعی و دینی دوره ی سعدی بر اندیشه ی وی است . فرضیه ی مورد استفاده در این زمینه این است که ، در آثار سعدی ، عملگرایی که برگرفته از زندگی واقعی انسان ها و واقعیت اجتماعی عصر وی است ، دیده می شود . با توجه به این که نوع تحقیق نظری است ، روش انجام آن کتابخانه ای می باشد . این پژوهش در چهار فصل تنظیم شده است . فصل اول ، کلیات که اختصاص به معرفی این شیوه ی فلسفی و نیز شرح حال ، آثار و تاثیر عوامل محیطی ، سیاسی ، اجتماعی دوره ی سعدی بر شعر او دارد . در فصل دوم ، به آزادی اراده و انسان گرایی به عنوان دو موضوع اصلی شیوه ی عملگرایی و جایگاه این دو موضوع در آثار سعدی پرداخته شده است . در فصل سوم ، به دین و آموزه های دینی در پراگماتیسم و آثار سعدی ، پرداخته شده است . فصل چهارم ، بیان عملگرایی در عرفان سعدی ، پیوستگی علم وعمل ، واقع بینی در آثار سعدی و در نهایت مطرح کردن عملگرایی به عنوان راهی میانه در تفکر است . واقع بینی ، تاکید بر زندگی واقعی انسان ها ، توجه به مطلوب های فردی واجتماعی ، رعایت حد وسط و میانه روی ، انسان گرایی و تاکید بر محوریت انسان و اهمیت اعتقادات مذهبی و دینی در زندگی ، مهمترین ویژگی های عملگرایی سعدی هستند . و برای هر یک از این ویژگی ها مستنداتی از آثار سعدی ارائه شده است . نتیجه ی تحقیق این است که سعدی در افکار ، اندیشه ها و آرای خویش ، تا حد زیادی عملگرا بوده است .

«فن بیان دانشی است که به یاری آن می توان چندین معنی را به طرق گوناگون ادا کرد چنان که به حسب روشنی در وضوح یا ابهام و تاریکی با هم تفاوت آشکار داشته باشند و سرانجام معانی بر ژرفای دل انسان بنشیند و کمند تسلیم بر جان شنوندگان افکند.» تمامی شاعران برای بیان اندیشه و احساس خود و نیز برانگیختن مخاطب ناچار ازاستفاده از این علم می باشند. در این پژوهش سعی شده است ابتدا این ترازوی سنجش یافت شود و آمار استفاده از آن بررسی و با توجه به یافته ها و آمارها، میزان توانایی شاعر سنجیده شود. حسن حسینی از جمله شاعرانی است که برای بیان افکار و عقاید خود از صور خیال به نحو مطلوبی بهره برده است. در این پژوهش منتخب آثار این شاعر بررسی شده و چگونگی سیر عناصر خیال در آثار وی مورد تحلیل آماری و ارزیابی قرار گرفته شده است. در مبحث تشبیه بیشتر تشبیهات شاعر بدیع و تازه و نو هستند لذا شاعر به آوردن وجه شبه اقدام کرده تا مخاطبان دچار کژفهمی نشوند. و اکثر تشبیهات به صورت حسی و ملموس بیان شده است. تشبیه مفرد به مفرد روان ترین و ساده ترین نوع تشبیه است. ولی گاهی به حکم صاحبان این علم از عنصر ابتکار و خلاقیت به حساب می آید. با این حساب فراوانی بالای این نوع تشبیه در اثر شاعر را می توان نشان از ذهن ساده گرا و درعین حال، خلاق این شاعر دانست. بعد ازاین تشبیه به تربیت، تشبیهات مقید به مقید، مرکب به مرکب و مقید به مفرد دارای بالاترین فراوانی می باشد. بر آن اساس که مقید کردن تشبیهات یکی از راههای نو کردن تشبیهات و دوری آن از ابتذال است بسامد بالای این تشبیهات، نشان از نوآوری خیال و اهمیت رکن مشبه در نزد شاعر دارد. از میان تشبیهات مرکب شاعر بالاترین تشبیه متعلق به تشبیه مرکب به مرکب است. بسامد تشبیه بلیغ از تشبیه موکد، مرسل و مفصل بیشتر است. فراوانی بالای تشبیه بلیغ نشان از ذهن استعاره گرای شاعر دارد. استعاره مکنیه دارای بسامد زیادی نسبت به استعاره مصرحه است و این نشان دهنده قدرت بالای تصویرگری و جاندارپنداری قوی وی است. مجاز در این پژوهش حداقل فراوانی را به خود اختصاص داده است. مجاز با علاقه جزء حداکثر فراوانی را به خود اختصاص داده است. سپس علاقه محلیت، خاص و جنس دارای بالاترین بسامد هستند. در بخش کنایات کنایه از موصوف حداقل بسامد و کنایه از فعل بالاترین فراوانی را دارد.

این پایان نامه پژوهشی در مورد«بررسی صنایع بدیعی در غزل های شهریار»است. که در این راستا آرایه های لفظی و معنوی غزل های وی، شناسایی، استخراج ، بررسی و بسامد آن ها نشان داده شده است. این پایان نامه در سه بخش تدوین شده است. بخش اول مشتمل بر سوالات، اهداف و فرضیات تحقیق، زندگی نامه، آثار شهریار و نیز مسا ئل مربوط به علم بدیع می باشد. در بخش دوم آرایه های لفظی غزل های شهریار، نظیر انواع سجع، جناس و تکرار مورد بررسی واقع شده است و در بخش سوم نیز همانند بخش دوم آرایه های معنوی شناسایی و بررسی شده است. این پایان نامه به شیوه کتابخانه ای انجام یافته و در تدوین آن از منابع معتبر و دست اول استفاده شده است.

با پیروزی انقلاب شکوهمند اسلامی در سال 1357 به رهبری بنیانگذار نظام مقدس جمهوری اسلامی ایران حضرت امام خمینی (ره) ، شاهد تحولات عظیم و بنیادی در همه ی عرصه ها، بویژه عرصه ی ادبی کشورمان هستیم. یکی از رخدادهایی که بعد از انقلاب تأثیر فراوان بر شعر گذاشت جنگ عراق علیه ایران بود.شعر متولد شده در این دوران شعر دفاع مقدس نامیده شد که غزل یکی از قالبهایی است که توانست در این عرصه خوش بدرخشد.از جمله شاعرانی که در این زمینه به سرودن شعر پرداختند می توان به سید حسن حسینی و نصراله مردانی اشاره کرد.در این رساله برآنیم تا بدانیم آیا نصراله مردانی بنیانگذار غزل حماسی بودو مضامین شعر دفاع مقدس در اشعار او و سید حسن حسینی جلوه یافته است. تا آنجا که نگارنده سراغ دارد در زمینه ی بررسی شعر دفاع مقدس با تکیه بر غزلهای نصراله مردانی و سید حسن حسینی تحقیقی صورت نگرفته است.کار اصلی این رساله بررسی غزلهای دو شاعر است تا مضامین و مفاهیم به کار برده شده توسط دو شاعر به روشنی نموده شود و محققان و علاقه مندان به این موضوعات را یاری رساند.در این رساله روش کار بیشتر به صورت کتابخانه ای بوده است

رباعی اصیل ترین قالب شعر فارسی است، که ریشه آن را به اشعار هجایی پیش از اسلام نسبت می دهند. رباعی از زمان شکل گیری تاکنون دوره های پرفراز و نشیبی را پشت سر نهاده است. شاعران بسیاری در این قالب طبع آزمایی کرده اند که شناخته ترین آنها خیام نیشابوری است، اندیشه هایی که وی رباعی هایش را حول آنها سرود بخش جدایی ناپذیر رباعی همه دوره هاست. رباعی سرایان دوره های مختلف اشعارشان را یا در همان مفهوم های کلی و فلسفی خیامی، سروده اند و یا تغییراتی در این اندیشه ها ایجاد کرده اند، که درصد این تغییر و تحول ها کم بوده است. یکی از دوره هایی که تغییرات قابل توجه و بی سابقه ای از جهات بسیاری در رباعی رخ داد، دهه هشتاد است. شرایط و تحولات اجتماعی این دهه بر شکل گیری این تغییرات تاثیر بسیاری داشته است.نمود کامل این تغییرات در درونمایه های رباعی این دهه قابل بررسی است. رویکرد به درونمایه های پیشین چون خیامی و انتظار برای منجی، عوض شده است. دغدغه های اجتماعی و طنز از اصلی ترین درونمایه های رباعی این دهه اند که در دوره های پیشین به این شدت سابقه نداشته است. نوآوری هایی هم که در زبان و ساختار رباعی این دهه به وجود آمده قابل توجه است. در این دوره شاعران جوان زیادی به سرودن رباعی روی آوردند که برخی از آنهاجریان تازه ای در این قالب به راه انداختند و تصور همیشگی از رباعی را دگرگون کردند. جلیل صفربیگی و بیژن ارژن از شاخص ترین رباعی سرایان این دهه هستند که رباعی آنها نمود کاملی از این جریان تازه است.

پروین یکی از بزرگان توانای شعر معاصر فارسی است .در دوره ای که شعر فارسی ، از نبود اسم های بزرگ رنج می برد ، درخشیدن ستارگان پر فروغی چون پروین ، در آسمان شعر فارسی ، نعمت بزرگی است . شعر پروین که اینچنین در قلب های عامه مردم ساری و جاری است و ریشه در بطن جامه دارد ؛ دارای ساخت و بافتی قدرتمند ، و به سبک و سیاق گذشتگان است . شاید شعر او ، سایه ای دلنشین از شعر سعدی ،که سادگی در آن موج می زند ، یا انعکاسی از تصویر حکمت و خرد ناصر خسرو که شعر او را متین و با آزرم کرده است ؛ باشد . شعر پروین دارای موسیقی قدرتمندی است که از رهگذر وزن های مطیع و آرام ، قافیه های مستحکم و ردیف های بسیار ساده ، تکرار ها و تناسب های لفظی و هماهنگی های معنایی به وجود آمده است . در این پژوهش ، این موسیقی و نقش و تاثیر آن مورد بررسی قرار گرفته است که شامل مباحث زیر است : در بخش اول ، به عنوان کلیّات ، به بررسی چارچوب های پژوهش و ذکر مقدماتی درباره شعر و موسیقی پرداخته ؛ و نگاهی گذرا به زندگی شاعر ، عصر او و سبک شعریش داشته است . بخش دوم ، از موسیقی بیرونی شعر پروین سخن می گوید و نقش اوزان و بحرهای به کاررفته در دیوان را ، در موسیقی شعر بررسی می کند . در بخش سوم ، به موسیقی کناری شعر پروین ؛ یعنی ، قافیه و ردیف و اهمیّت و نقش آنها در ایجاد موسیقی پرداخته شده است . و بخش چهارم به جلوه های گوناگون موسیقی درونی شعر پروین ، از قبیل جناس ها و تکرارها می پردازد . و در بخش پنجم ، از نقش موسیقی معنوی در ایجاد زیبایی و تناسب های معنایی سخن گفته می شود . در پایان ، با توجه به بحث و بررسی ها و اطلاعات استخراج شده از تمام بخش ها ، به نتیجه گیری کلّی پرداخته شده و نتایج پژوهش ارائه شده است .

سحاب اصفهانی از شاعران سده ی سیزدهم هجری است که کمتر در جامعه ی ادبی مطرح شده، وی مدتی از عمر خود را به مدح فتحعلی شاه قاجار و برخی دیگر از رجال سیاسی در بار او گذراند.در فن شعر از استادان مطرح این دوره است و شیوه ی قدما از جمله حافظ و سعدی را دنبال می کند. شعر سحاب ساده، دلنشین و ملایم است.کلمات و ترکیبات متناسب با درونمایه های شعری اش برگزیده که از پیچیدگی و ابهام های دور از ذهن، خالی است شعر او به سبب همین سادگی در مخاطب تأثیری شگرف دارد و این تأثیر گذاری مرهون به-کارگیری شگردها و صنایع بدیعی لفظی و معنوی است، همین امر نگارنده را بر آن داشت تا به بررسی و کشف صنایع بدیعی در دیوان این شاعر که کمتر مورد توجه جامعه ی ادبی، بوده است بپردازد. این پژوهش در سه بخش تنظیم شده است.بخش اوّل: کلیات در سه فصل شامل(مقدمه، معرفی شاعر و بلغت و بدیع).بخش دوّم: بدیع لفظی در سه فصل شامل(روش تسجیع، روش تجنیس و روش تکرار).بخش سوم: بدیع معنوی در شش فصل شامل(روش تشبیه، روش تناسب، روش ایهام، روش ترتیب کلام، روش تعلیل و توجیه و خاتمه در بدیع معنوی

وندها ( تکواژهای وابسته ) که از یک یا چند واج تشکیل شده و فاقد معنی و کاربرد مستقل اند ؛ در بیشتر زبان های هند و اروپایی نقش مهمی را در زایایی ، خلاقیت و واژه سازی یا تصریف واژه ها بر عهده دارند و بنا بر نقشی که ایفا می نمایند بر دو نوع تقسیم می شوند : تکواژهای تصریفی و اشتقاقی ؛ به منظور شناخت تکواژهای تصریفی و اشتقاقی زبان فارسی و سابقه و جایگاه آن ها در ساختمان کلمه و نیز نقشی که این تکواژها درتصریف واژها و ساخت واژه های جدید ایفا می نمایند ؛ ضرورت انجام این تحقیق بیشتر احساس می گردد. هدف این پژوهش بررسی تکواژهای تصریفی و اشتقاقی زبان فارسی و کار کرد آن ها در آثار ناصر خسرو قبادیانی ، به منظور پاسخ بدین سولات می باشد : تکواژهای تصریفی ، بیشتر به کدام طبقه ی دستوری می پیوندند ؟ نسبت تکواژهای تصریفی در آثار ناصرخسرو نسبت به امروز چگونه است ؟ در بین تکواژهای اشتقاقی ، کدام تکواژها کارکرد بیشتری دارند ؟ نسبت پیشوندها و پسوندها به چه صورتی است ؟ نسبت پیشوندها در مقایسه با دوره های بعد چگونه است ؟ در پی بررسی های به عمل آمده ، روشن می گردد که : تکواژهای تصریفی که اکثراً به فعل می پیوندند ؛ در آثار ناصرخسرو نسبت به دورهای بعد کارکرد بیشتری دارند . در میان تکواژهای اشتقاقی وندهای « ای » ، « اِ ، ه » ، « اَنده » و « اَن » بیشترین کاربرد را به خود اختصاص داده اند . تعداد پیشوندها کم و تعداد پسوندها زیاد است . میزان کاربرد پیشوندها ، بویژه پیشوندهای فعلی نسبت به دوره های بعد بیشتر است . روش انجام تحقیق به صورت کتابخانه ای می باشد و تاکنون پژوهشی در این زمینه صورت نگرفته است .

محتشم کاشانی از شاعران عصر صفوی است. وی مجموعه غزلیاتی دارد که بسیار زیبا و دلنشین است. در غزلیات او مضامین نو و تازه دیده نمی شود و بسیاری از مضامین و موضوعات شعری او را می توان در اشعار شاعران گذشته بویژه حافظ جستجو کرد. بنابراین آنچه که موجب ارزش و اهمیت غزلیات او می شود، چیز دیگری است و آن توانایی شاعر در انتخاب کلمات خوش آهنگ و زیبا و اوزان دلنشین است. توجه محتشم به موسیقی شعر مهم ترین عامل در زیبایی غزلیات او است. این پژوهش بر آن است تا به بررسی انواع موسیقی شعر- بیرونی، درونی و کناری- در غزلیات محتشم بپردازد و با ذکر شواهدی از غزلیات وی، هنرنمایی و توانایی او را در به کارگیری اوزان زیبای عروضی و سایر عوامل موسیقی ساز هرچه بیشتر آشکار گرداند. بخش های مختلف این پژوهش شامل موارد زیر می باشد: بخش اول، به عنوان کلیات، به تعریف شعر، وزن، پیوند شعر و موسیقی، معرفی محتشم و ... اختصاص یافته است. بخش دوم، از موسیقی بیرونی سخن می گوید و انواع اوزان به کار رفته در غزلیات محتشم و هماهنگی آن را با محتوا مورد بررسی قرار می دهد. بخش سوم به موسیقی درونی اختصاص یافته است و عواملی چون: سجع، جناس و تکرار را در غزلیات محتشم بررسی می کند. بخش چهارم، از موسیقی کناری ؛ یعنی قافیه و ردیف و نقش هر یک در ایجاد موسیقی سخن می گوید. درپایان با توجه به بررسی های انجام شده در این چهار بخش نتایج پژوهش ارایه می شود.

چکیده از دیرباز موسیقی شعر تأثیر فراوانی در رساندن هر چه بهتر مفهوم مورد نظر شاعر و برانگیختن احساسات و عواطف شنونده داشته است. لذا رسالت اصلی این پژوهش بررسی و موسیقی بیرونی و کناری غزلیّات سلیم تهرانی است. غزلیّات سلیم تهرانی از اوزان لطیف و روانی برخوردار استوبحرهای رمل و مجتثّ بیشترین کاربرد را در غزل های او دارد. این رساله در سه فصل تنظیم گردیده است. فصل اول به بیان کلّیات و تعاریف پیشینیان و معاصران در مورد ادبیات، شعر، وزن، عروض، شکل و محتوا، موسیقی شعر و غزل می پردازد. فصل دوم به موسیقی بیرونی و عروض که مهمترین جنبه ی موسیقی شعر است می پردازد. در این فصل انواع اوزان و بحرهای مورد استفاده در غزلیّات سلیمو اوزان جویباری وخیزابی، اوزان کوتاه، متوسط و بلند و اختیارات شاعری مورد بررسی قرار گرفته شده است. فصل سوم به موسیقی کناری می پردازد. قافیه، ردیف و اهمّیت آن در موسیقی شعر و قافیهبدیعی، عیوب قافیه و انواع هجاهای قافیه و در مبحث ردیف تعداد شعرهای ردیف دار و انواع ردیف بررسی شده است. و درپایان،جدول ها و نمودارهای بسامد استفاده از انواع بحور، اوزان مختلف، طرح هجاهای قافیه، انواع ردیف و ... آورده شده است.

زبان ادبی بهترین، موثرترین و زیباترین شیوه ی ارتباطی بشر است که دارای ویژگی ها و شاخص هایی از جمله زیبایی، روانی ، فصاحت و بلاغت است. ابزار زیبایی زبان ادبی دو جنبه ی لفظی و معنوی را در بر می گیرد. از جمله ارکان زیبایی کلام، بدیع، بیان و معانی هستند. تائب اِوزی شاعر قرن سیزدهم (1229- 1294 ه.ق ) است که برای ادب دوستان کمتر شناخته شده است. در این رساله به بررسی آرایه های بدیعی دیوان اشعار وی می پردازیم و سعی داریم تا حدّ امکان زیبایی-های بدیعی الفاظ و معانی شعرتائب را آشکار ساخته و با شیوه ی بیان ساده و کلام دور از ابهام او آشنا شویم. تائب شاعری صوفی مسلک بوده که از حافظ شیرازی تأثیر زیادی پذیرفته است و از کلام شیوا و جذّابی بهره می برد. در این رساله به بررسی آرایه های لفظی و معنوی دیوان او پرداخته و بسامد هر آرایه را به صورت نمودار نشان داده و میزان بهره گیری شاعر را از هر آرایه به صورت درصد بیان نموده ایم. دیوان تائب مشحون از آرایه های بدیعی، بخصوص صنایع لفظی است و آرایه هایی از قبیل سجع و جناس و تصدیر و... در دیوان او بسامد بالایی دارند و در مجموع دو سوّم از آرایه های بدیعی دیوان او مربوط به آرایه های لفظی است. کلام وی از سادگی و روانی خاصّی برخوردار است و در شعر او به ندرت تعقید و ابهام دیده می شود. تائب از آرایه های معنوی بدیعی کمتر بهره گرفته و از میان این آرایه ها بیشتر از تضاد، مراعات النظیر و ایهام استفاده کرده است.

سلیم تهرانی ،پس از صائب و کلیم،یکی از بهترین گویندگان طرز نو،مشهور به سبک هندی است. در حدود سال 1040به هند سفر نموده است.پس از چهارده سال زندگی در هند به کشمیر رفته و گوشه ای برای آرام گرفتن اختیار می کند.دو سـال بعد نیـز در کشمیر دار فانی را وداع می گوید.او از سخن سرایان قادر و مضمون یاب طرز نو مشهور به سبک هندی اسـت اگـرچـه کـم گـوسـت امـا پاکیزه گفتار است و بسیار رنگین سخن و از میان شاعران گذشته به خواجه حافظ و از معاصران به نظیری نیشابوری معتقد است. شـعـرمـعمـولا دارای زیبایی های ادبی خصوصا تخیل است اما بسامد آن در اشعار شاعران متفاوت است غزلیات سلیم نیز آکنده ازصورخیال وخصوصا تشبیه و استعاره مــی باشد کمتر بیتی را در آن ها می توان یافت که از تشبیه و استعاره بی بــــــهره باشد.او شعر و خیال را در خدمت بیان افکار و احساسات خود قرار داده است.برجسته ترین صور خیال در شعر سلیم تهرانی،تشبیه و بعد از آن استعاره می باشد.از میان انواع تشبیه،تشبیهات حسی به حسی،مفصل،مفروق و مفرد به مفرد بالاترین بسامدها را دارند.و از میان انواع استعاره،استعاره مکنیه بالاترین بسامد را دارد. در این پایان نامه تشبیــه و استعاره در غزلیات سلیم تهرانی در چهار فصل بررسی می شود. فصل اول: تعاریف و کلیات. شامل: سیر علوم بلاغی، بیان، صور خیال، شرح حال شاعر فصل دوم: تشبیه. شامل: بررسی انواع تشبیه و جایگاه هر یک در غزلیات سلیم تهرانی فصل سوم: مواد تشبیه. شامل: بررسی مواد تشبیه از لحاظ عناصر به کار رفته در طرفین تشبیه (مشبه و مشبه به) که شامل سیزده بخش می باشد که هر بخش نیز دوازده زیر مجموعه دارد. فصل چهارم: استعاره. شامل: بررسی انواع استعاره از لحاظ مصرّحه، مکنیه و تبعیه.

در قران کریم و کتاب مقدس و بسیاری از داستان های اسطوره ای به امر خلقت و بخصوص آفرینش انسان از خاک اشاره شده است.اسطوره داستان آفرینش را به نمایش می گذارد و بدین ترتیب به حس کنجکاوی بشر در رابطه با آغاز جهان پاسخ می گوید. در هر سه مثنوی (حدیقه سنایی، الهی نامه عطار و مثنوی مولوی) مقصود و هدف از آفرینش جهان و موجودات ، انسان بوده است و هدف از آفرینش انسان عبادت و بندگی حضرت حق قلمداد شده است ، آفرینش هستی با فرمان «کن فیکون»، قادر مطلق بودن خداوند را در امور مخلوقات به اثبات میرساند. مراتب آفرینش انسان به ترتیب جسم ، دل و روح است که نظر خداوند بر دل انسان بوده تا گوهر محبت را در آن تعبیه سازد و رساله ها و کتاب های زیادی در زمینه خلقت نوشته شده است اما در موضوع خلقت در آثار عرفانی ، به طور خاصی تحقیقی صورت نگرفته است.این رساله دارای سه فصل است که فصل اول آن تعاریف و کلیات پژوهش شامل : اهمیت و پیشینه ی تحقیق و اهداف تحقیق و مطالبی در مورد آفرینش و اسطوره است.فصل دوم : آفرینش جهان و انسان در متون عرفانی است و فصل سوم مراتب آفرینش انسان و جهان و سایر موجودات است . رسیدن به مقام عبودیت بالاترین هدف آفرینش است ؛ چرا که مراد از بندگی رسیدن به اوج کمال و قلّه ی سعادت بشری است . خداوند از میان آفریدگان به آدم شرف و منزلت بخشید و رسولانی بسوی انسان فرستاد ، سنایی در حدیقه انسان را خلیفه ای در زمین معرفی کرده که دارای قوه ی اختیار است و عطار در الهی نامه می فرماید : که خداوند از کل آفاق انسان را برگزید و مولانا در مثنوی انسان را گنج مخفی می داند و سجده ملک بر انسان و جایگاه انسان در فلک هفتم را از بهر خود می داند و همه ی اینها به خاطر وجود خداوند صورت گرفته است. در هر سه مثنوی هدف از آفرینش جهان ،انسان و هدف از آفرینش انسان را وجود مقدس پیامبر اکرم (ص) می داند . دو هدف آفرینش نخست خلقت به صورت عام و دوم به کمال رسیدن موجودات است و همه ی آفرینش را بر دو نوع تقسیم کرده اند :عالم خلق و امر . مولانا آفرینش خلق عالم را بر سه گونه تقسیم کرده: یک گروه فرشته و گروه دوم حیوانات و جانوران و گروه سوم انسانها هستند . در دو مثنوی حدیقه و مثنوی معنوی عقل ، اولین آفریده معرفی شده است . الهی نامه و مثنوی مولوی علت اعتراض ابلیس را مغرور شدن به جنس آفرینش او که از آتش است می دانند . هبوط آدم نیز بهانه ای بیش نیست که آدم در این ماجرا در حقیقت عاشقی است که گرفتاری های عشق ازلی را به جان خریده است .

از دیرباز موسیقی شعر تأثیر فراوانی در رساندن هر چه بهتر مفهوم مورد نظر شاعر و برانگیختن احساسات و عواطف شنونده داشته است. لذا رسالت اصلی این پژوهش بررسی موسیقی کناری و بیرونی غزلیّات اهلی شیرازی است. غزلیّات اهلی شیرازی از اوزان لطیف و روانی برخوردار است و بحرهای رمل و هزج بیشترین کاربرد را در غزل های وی دارد. این رساله در سه فصل تنظیم گردیده است. فصل اول به بیان کلیِات و تعاریف پیشینیان و معاصران در مورد شعر، وزن، عروض، شکل و محتوا،موسیقی شعر و غزل و معرفی اهلی شیرازی می پردازد. فصل دوم به موسیقی بیرونی و عروض که مهترین جنبه ی موسیقی شعر است می پردازد. در این فصل انواع اوزان وبحرهای مورد استفاده در غزلیّات اهلی شیرازی و اوزان جویباری و خیزابی، اوزان کوتاه، متوسط و بلند مورد بررسی قرار گرفته شده است. فصل سوم به موسیقی کناری می پردازد . قافیه، ردیف و اهمّیت آن در موسیقی شعر و قافیه بدیعی، عیوب قافیه و انواع هجاهای قافیه و در مبحث ردیف تعداد شعر های ردیف دار و انواع ردیف بررسی شده است. و در پایان، جدول ها و نمودارهای بسامد استفاده از انواع بحور، اوزان مختلف، طرح هجاهای قافیه، انواع ردیف و ... آورده شده است.