خشکی از جمله تنش های فیزیکی است که به عنوان مهمترین عامل محدود کننده رشد و تولید گیاهان زراعی در اکثر نقاط جهان شناخته شده است. تلاش های زیادی در زمینه ایجاد غلات جدید با عملکرد و سازگاری بیشتر صورت گرفته است که تنها نمونه موفق آن تریتیکاله بوده است.خصوصیات فیزیولوژیک و کیفیت دانه هیجده لاین تریتیکاله مشتمل بر نه لاین دابل هاپلوئید و نه لاین خواهری 7f به همراه دو رقم گندم نان روشن و کویر به عنوان شاهد در شرایط تنش و بدون تنش رطوبتی، در این مطالعه مورد ارزیابی قرار گرفت. به این منظور دو آزمایش جداگانه به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار و با دو رژیم رطوبتی مختلف شامل آبیاری براساس3 70 و 3 130 میلی متر تبخیر از تشت تبخیر کلاس a در سال زراعی 87-1386 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه صنعتی اصفهان واقع در لورک نجف آباد اجرا شد. بر اساس نتایج این مطالعه تفاوت بین لاین ها از نظر کلیه صفات به جز طول و عرض برگ پرچم و درصد ماده خشک، در هر دو شرایط رطوبتی بسیار معنی دار (01/0 p<) بود. میان لاین های 7f از نظر کلیه صفات به جز آب از دست رفته از برگهای جدا شده (elwr)، طول برگ پرچم (شرایط تنش) و عرض برگ پرچم، و میان لاین های دابل هاپلوئید به جز elwr، طول و عرض برگ پرچم، عملکرد و درصد ماده خشک دانه، اختلاف معنی داری مشاهده شد. نتایج تجزیه واریانس مرکب داده ها نشان داد تنش رطوبتی تأثیر بسیار معنی داری بر بیشتر صفات مورد مطالعه به جزء تعدادی از صفات فیزیولوژیک، درصد ماده خشک دانه، کربوهیدرات، محتوای پروتئین آرد، وزن حجمی دانه و گلوتن خشک داشت. در شرایط عادی رطوبتی عملکرد دانه با کربوهیدرات، سوپراکسید دسموتاز (sod)، طول برگ پرچم و elwr همبستگی مثبت و با گلوتنین و سرعت نسبی تلفات رطوبتی (rwl) همبستگی منفی و معنی داری نشان داد. ضرایب همبستگی صفات در شرایط تنش رطوبتی نشان داد که صفات مرتبط با محتوای آب برگ، نسبت کلروفیل a/b و کربوهیدرات تأثیر منفی و صفات مساحت و زاویه برگ پرچم، elwr و آنتی اکسیدان لیپید پراکسیداز (lp) تأثیر مثبتی بر صفات مرتبط با کیفیت دانه داشته اند و آنتی اکسیدان آسکوربات پراکسیداز ((apx همبستگی منفی و بسیار معنی داری با عملکرد دانه داشت. بالاترین ضریب تنوع ژنتیکی در شرایط عادی و تنش رطوبتی به ترتیب به محتوی گلوتن مرطوب و پرولین و کمترین آن به درصد ماده خشک دانه اختصاص داشت. بر اساس نتایج رگرسیون مرحله ای برای پروتئین دانه به عنوان متغیر تابع با سایر صفات به عنوان متغیر مستقل نشان داد که در شرایط تنش رطوبتی دو متغیر کربوهیدرات و وزن حجمی دانه در مجموع 7/84 درصد و در شرایط عادی رطوبتی پنج صفت مجموع کلروفیل b+a، مساحت برگ، elwr، گلیادین و آنتی اکسیدان apx،در مجموع 4/99 درصد از تغییرات پروتئین دانه را توجیه کردند. تجزیه به عامل های 32 صفت مورد بررسی منجر به شناسایی هشت عامل پنهانی در هر دو شرایط محیطی شد. به طوری که به ترتیب عامل اول مربوط به فتوسنتز، عامل دوم تا چهارم مرتبط با کمیت و کیفیت پروتئین دانه و عامل پنجم تا هشتم را می توان عامل برگ پرچم، ترکیبات غذایی دانه و تأثیر سرعت نسبی از دست رفتن آب از برگ پرچم بر محتوی کربوهیدرات و فتوسنتز گیاه دانست که در هر دو شرایط محیطی تقریباً یکسان بود. در مجموع لاین های دابل هاپلوئید از لحاظ صفات فیزیولوژیک و لاین های 7f در صفات مرتبط با کیفیت دانه برتر بودند. به طورکلی می توان نتیجه گیری نمود که لاین دابل هاپلوئید شماره 17 برترین لاین در هر دو شرایط محیطی بوده است.