چکیده: ادبیات افزون بر اینکه غذای روح است، و خیال را به پرواز در می آورد، گاه در بردارنده واقعیت های جامعه ای است که شاعر در آن زندگی می کند. ادبای عرب در طول دوران های مختلف، بسیاری از اخبار و حوادث و ویژگی های جامعه اسلامی را به تصویر کشیده اند، از جمله آن ها همدانی در مقاماتش و جاحظ در الحیوان و البخلاء و أبو الفرج اصفهانی در کتاب پر ارج الاغانی و البته ابن رومی از میان اشعارش می باشند. ابن رومی شاعر عرب زبان قرن سوم هجری که بیشتر عمرش را در بغداد به سر برد، افزون بر انواع کلاسیکی رایج در شعر عربی مانند مدح و هجا و فخر و رثا و غزل و دیگر فنونی که قریحه نادر او در بر گرفته است، به زندگی و جامعه اطرافش با هر چه در آن است از خوشی ها و رنج ها و شادی ها و اندوه ها می پردازد، و از مردم و راه های کسب روزی، از عادت ها و پوشش و گویش آنها، و از طبیعت و زن و موسیقی سخن می گوید. از این رو ابن رومی از بارزترین شاعران شعبی در ادبیات عرب به شمار می آید، زیرا درون مایه های شعری اش را از مشاهدات عادی و روزمره در خیابان و بازار و میان طبقات عامه مانند نانوا و بار بر و دریوزه گر گرفته است؛ بنابر این او شاعر مردم است نه شاعر قصرها و پادشاهان؛ و معروف است که ادبیات هر چه از کاخ ها و امیران دور تر، و به کوخ ها و مردم عادی و زندگی شان نزدیک تر باشد، راستین و واقعی تر جلوه می کند. شعر ابن رومی افزون بر ترسیم نشانه های تمدن اسلامی و جامعه بغدادیِ قرن سوم و نیز بیان حالات و باور های نیکوی مردم، بیشتر تصویرگر جنبه های منفی جامعه و آینه ای است نا امید که بلاها و زشتی ها و نابسامانی ها و درد های دوران در آن بازتاب داده می شود. نگارنده در دو فصل آغازین پایان نامه، نگاهی گذرا بر زندگی شاعر و مهم ترین ویژگی های شعری او، و نیز اوضاع فرهنگی و علمی و اجتماعی و اقتصادی جامعه بغدادی قرن سوم می اندازد. فصل سوم به مظاهر گونه گونی از زندگی روزمره مردم بغداد مانند بر پایی جشن ها، و حرفه ها، و سرگرمی ها، و باورهای مردمی و... اختصاص دارد. در فصل چهارم به برخی مسائل ادبی و نقدی که از اشعار ابن رومی برداشت می شود اشاره می کند. فصل پنجم نگاهی جامعه شناسی و مردم شناسی به مدایح ابن رومی دارد، تا از این رهگذر برخی ویژگی ها و اخلاق و آرزو های مردم قرن سوم را بیان دارد. فصل ششم به بررسی زندگی بی پرده و دور از پاکی مردم جامعه بغدادی می پردازد. و در بخش پایانی به ویژگی های جامعه شاعر از میان نکوهش ها یا هجویات وی اشاره می کند. نگارنده در پایان نامه حاضر با آوردن نمونه هایی از کتابهای تاریخی و مقایسه اش با آنچه ابن رومی گفته، تلاش در اثبات درستی یا نادرستی گفته های شاعر و مطابقت یا عدم مطابقت آن با واقعیت دارد. در این پژوهش قصد ما تأمل در متن شعری از لحاظ فنونی که شاعر در سرودن اشعارش از آنها یاری جسته، مانند استعاره و تشبیه و دیگر آرایه های ادبی، و یا موسیقی شعر او مانند قافیه و عروض، و هر آنچه با روساخت شعر پیوند دارد، نیست؛ بلکه خواسته ی نخست و انجام ما بررسی مضامین اشعار ابن رومی از نگاه جامعه شناسی و مردم شناسی جدید می باشد. تا از این راه به تصویری نسبتا واضح از وضعیت جامعه بغدادی و اسلامی قرن سوم، و نیز به نحوه نگرش مثبت یا منفی ابن رومی نسبت به جامعه دست یابیم. همان گونه که به بررسی و تحلیل عوامل تاثیرگذار در نوع نگاه شاعر به محیط اطراف خود می پردازیم. کلید واژگان: ابن رومی، جامعه عباسی، نقد اجتماعی، جامعه شناسی ادبیات، مدح، هجو.

چکیده: وصف یکی از پُربسامدترین اغراض شعری در ادبیات عربی است و «طبیعت» در میان این فن شعری از اهمیت والایی برخوردار است؛ چرا که طبیعت دارای تأثیر شگرف بر روح و جان شاعران عرب به ویژه در دوره هایی بوده که انسان، پیوندی ناگسستنی با طبیعت داشته است. طبیعت بیابانی و وحشی سرزمین شبه جزیره در دوره جاهلی و طبیعت بکر و زیبای اسپانیای دوره اسلامی، نمی توانسته تأثیری در جان و جهان اندیشه شاعران این دو دوره نداشته باشد. پایان نامه ی پیش رو، نگاه شاعران این دو دوره را به طبیعت پیرامون خود تحلیل و مقایسه و از این رهگذر به اثر پذیری احتمالی شاعران اندلس در وصف طبیعت، از شاعران دوره جاهلی اشاره می کند. به دلیل دوگانگی طبیعت سرزمین عربستان پیش از اسلام و سرزمین اسپانیای اسلامی و دوگانگی روحیه و باور و فرهنگی مردم این دو دوره، طبیعی است که نگاه آن ها نیز به طبیعت و انتظارشان از پدیده های طبیعی، متفاوت باشد. نگارنده تمام عناصر طبیعی پیرامون شاعران جاهلی و اندلس شامل پدیده های آسمانی و زمینی را از تصاویر شعری شاعران این دو دوره، استخراج کرده و ابتدا نگاه شاعران هر دوره را به آن پدیده، بیان و سپس به مقایسه آن پرداخته است. به نظر می رسد نگاه شاعر یا انسان جاهلی به طبیعت، نگاهی عابدانه و مقدسانه باشد؛ زیرا او به دلیل نیاز به طبیعت، معمولاً پدیده های طبیعی را می پرستد یا دست کم، به آن ها نگاهی مقدس دارد؛ اما شاعر و انسان سرزمین اندلس، نه طبیعت پرست است و نه از آن وحشت یا بدان، رغبتی دارد؛ طبیعت برای او، احیاگر، یاد آور و نماد و سمبل شادی، شاد خواری و دم غنیمت شماری است.

رمان «طفل الممحاه» اثر ابراهیم نصرالله از جمله رمان¬هایی است که مسائل سیاسی و اجتماعی کشورهای عربی در آن بازتاب یافته است. آنچه اهمیت این رمان را دو چندان ساخته بازنمایی واقعیت¬های تلخ سیاسی و اجتماعی است. رمان یاد شده به بررسی بخشی از تاریخ فلسطین در سال¬های قبل از 1948 و اوضاع و احوال حاکمان و مردم در آن برهه¬ی زمانی و شرح حقایق دردآور جنگ در قالب دغدغه-های شخصی به اسم "فواد" می¬پردازد که بعد از حادثه¬ی سقوط و زنده¬ماندن به طرز معجز¬ه¬آسا، وی را از فرزندان نظرکرده¬ای به شمار می¬آورند که آینده¬ای درخشان خواهد داشت. این تفکّر از او یک قهرمان خیالی می¬سازد که پیوسته در شناخت خود حقیقی¬اش، دچار سردرگمی است و بدون توجّه به نیرنگ¬ها، دروغ¬ها و حقایق سیاسی پیرامونش، بیهوده در مسیر رسیدن به پیروزی¬های دروغین در تلاش است. با توجّه به اهمیت رمان مورد نظر، این رساله درصدد است در فصل اول به کلّیاتی همچون معرّفی ویژگی¬های داستان و سیر شکل¬گیری آن در ادبیات کهن و معاصر عربی و فلسطین بپردازد. فصل دوم تحقیق، به معرّفی ابراهیم نصرالله و سبک ادبی وی اختصاص یافته و ضمن معرّفی رمان «طفل الممحاه» و بیان جایگاه آن، خلاصه آن را برای خوانندگان ذکر می¬کند. فصل سوم این پژوهش عهده¬دار تحلیل محتوایی داستان از منظر عنوان، حوادث، خیال، بینامتنی و عنصر اجتماعی است. فصل چهارم نیز با مدّ نظر قرار دادنِ تحلیل ساختاری رمان، آن را از لحاظ شخصیت، زاویه دید، شیوه روایت، سبک، زبان و لحن، گفتگو، پیرنگ، زمان و مکان مورد نقد و بررسی قرار داده است.

تحلیل اصول و مولفه های رئالیسم جادویی به عنوان شیوه ای نوین در داستان نویسی جهان. آشنایی با دیدگاه زکریا تامر نسبت به جامعه ی خود و جهان عرب در پوشش رئالیسم جادویی و عناصر این سبک در داستان های زکریا تامر و نقد بحران ها و گرفتاری های اجتماعی- سیاسی جهان عرب.

آرمانشهر جامعه ای است خیالی که ساکنان آن در شرایط کامل زندگی می کنند و خیر و سعادت برآن حکومت مطلق دارد.آرمانشهر جایگاه والایی در اثر متفکران ، اندیشمندان وشاعران به خود اختصاص داده است.پژوهش حاضر به بررسی هم سنجی آرمانشهر در اشعار متنبی و بوستان سعدی می پردازد و تلاش می کند نظریه های آرمانی این دو شاعر را مورد بررسی قرار دهد.این تحقیق با به کارگیری روش توصیفی وتحلیلی به بررسی اشعار متنبی و سعدی می پردازد.بی شک این تحقیق گامی موثر در جهت شناخت افکار و اندیشه های مثالی این دو شاعراست.این پژوهش در سه فصل تنظیم شده است:درفصل اول درباره مفهوم آرمانشهر ودر فصل دوم به زندگی شخصی و ادبی دو شاعر ودر فصل سوم به بررسی آرمانشهر در اشعار متنبی و بوستان سعدی می پردازیم. در پایان به این نتایج دست یافتیم: 1-اشعار متنبی نمونه از افکاربارزی است که جامعه ارمانی از آن سرچشمه می گیرد. 2-سعدی برای برپای جامعه آرمانی تلاش می کند و اطاعت و کسب نام نیک سنگ بنای جامعه آرمانی سعدی است. 3-عدالت و خانواده از ارکان مهم برای جامعه آرمانی سعدی است.

دکتر بدوی طبانه از برجسته ترین نویسندگان معاصر زبان عربی است، وی در کتاب ارزشمند خود «السرقات الادبیه دراسه فی ابتکار الأعمال الادبیه و تقلیدها» نحوه پیدایش، چگونگی و تحول سرقت های ادبی را مورد بحث و بررسی قرار داده است. طبانه در این اثر با نگاهی مستقل به موضوع سرقت های ادبی، پژوهشی نوین را در عرصه ادب بیان داشته است؛ وی با بررسی علمی- تطبیقی، در تبیین دیدگاه های تاریخی خود سعی بر آن نموده تا اهداف لزوم تقلید و ابتکار را در گذشته و معاصر واکاوی، و سپس آن را به عنوان یکی از مباحث مهم نقدی فرادید دیگر علوم قرار دهد. مباحث این این کتاب می تواند نمونه ای برای پژوهش های ادبی در ابعاد گوناگون فنون ادب نظیر: نثر، خطابه، نمایشنامه و. . . . در عصر معاصر باشد. در بخش نخست این پایان نامه به شکلی کوتاه، به موضوع سرقت و نقد و ارزیابی شیوه نویسنده در نگارش کتاب اشاره کرده ایم، و در بخش دوم تلاش نمودیم ضمن وفاداری به متن اصلی، ترجمه ای روشن و مفهوم را ارائه دهیم.

شخصیت یکی از عناصر کلیدی و بسیار تعیین کننده در داستان نویسی است که با خصلت ها، عادات رفتاری،ترکیب نگاه ها، صحبت ها و اعمال خود داستان را به وجود می-آورد.حضور این عنصر در داستان آن چنان ضروری است که بدون آن داستان تشکیل نمی شود. این پژوهش بر آن است تا با روش تحلیلی - توصیفی به بررسی این عنصر روایی در کل داستان های قرآن بپردازد. بنابراین نخست به کلیاتی درباره ادب و ادبیات داستانی و عناصر گوناگون آن از جمله شخصیت پرداخته، سپس انواع شخصیت پردازی در قرآن بیان شده است، و به لحاظ بسامد فراوان شخصیت ها در داستان های قرآن این عنصر محور پژوهش قرار گرفته است و نتیجه بررسی در پنج مدخل شرح حال ها، خصلت ها، رفتار ها، گفتگو ها و شیوه ی گفتگوی شخصیت ها تنظیم گردیده است. حاصل این پژوهش معلوم ساخته که شخصیت های داستان کلید داستان کار آمد است که واقعی و پذیرفتنی هستند و با اعمال و گفتار خود داستان را به وجود می آوردند و مهم ترین عامل سرنوشت ساز در تربیت انسان، پیروی کردن از رفتار و اعمال شخصیت های برجسته مثبت قرآن است.