پسته وحشی یکی از گونه های مهم منطقه رویشی زاگرس محسوب می شود که در مشجر کردن مناطق خشک و نیمه خشک، حفاظت آب و خاک نقش بسزایی دارد. با این وجود رویشگاه های این گونه ارزشمند مورد تهدید بوده لذا شناخت کافی از تنوع ژنتیکی جمعیت های موجود می تواند گامی موثر در توسعه و ترمیم رویشگاه های این گونه باشد. این تحقیق شامل دو بخش کلی می باشد در بخش اول، با استفاده از صفات مورفولوژی، میکرومورفولوژی، آناتومی برگ و الکتروفورز پروتئین های ذخیره ای بذر علاوه بر تنوع درون و بین جمعیتی پسته وحشی، اختلاف بین درختان نر و ماده نیز بررسی شده است و در بخش دوم علاوه بر مطالعه تنوع ژنتیکی، ساختار ژنتیکی، اجزای ژنتیکی واریانس و وراثت پذیری نیز با استفاده از آزمون نتاج، مورد بررسی قرار گرفته است. به این منظور سه جمعیت پسته وحشی (pistacia atlantica desf.) مورد بررسی قرار گرفت. نتایج این تحقیق نشان داد که از نظر صفات مورفولوژی و تشریحی برگ در بین دو جنس نر و ماده اختلافی مشاهده نشد ولی تعداد کلروپلاست با جنسیت در این گونه ارتباط داشت. به طوری که تعداد بیشتر در درختان ماده می تواند به دلیل صرف انرژی بیشتر برای تولید مثل باشد. پروتئین های ذخیره ای بذر با محدوده وزنی 4/18 تا 25 کیلو دالتون توانستند تا حدودی جمعیت های مورد بررسی را از یکدیگر جدا کنند. بر اساس آزمون نتاج کلیه صفات مهم رویشی نهال ها با ابعاد درخت، اندازه و وزن بذر و غلظت پروتئین ذخیره ای بذر همبستگی معنی دار داشتند و بیشترین میزان وراثت پذیری به ارتفاع مربوط می شد که می تواند به عنوان شاخصی برای انتخاب زود هنگام در نظر گرفته شود. معنی دار بودن اثر ژنوتیپ برای صفات ارتفاع و قطر و وراثت پذیری بالای این صفات نشانگر این است که عملیات اصلاحی در این گونه قابل اجراست و با انتخاب ژنوتیپ های برتر می توان بازده جنگلکاری با این گونه را افزایش داد.

گردوی ایرانی (juglans regia l.) جزو درختان چند منظوره بوده و از نظر اقتصادی بسیار ارزشمند می باشد. مصارف مختلف گردو باعث افزایش بهره برداری از آن شده که این دخالت ها منجر به کاهش تنوع ژنتیکی گونه ها بویژه در رویشگاه اصلی آن ها می شود. بنابراین مدیریت و پایش مناسب ژنتیکی در بحث جنگلکاری و استقرار گونه ها باعث حفاظت از ذخایر ژنتیکی می شود. به دلیل اهمیت و نقش تنوع ژنتیکی در حفاظت از گونه ها، در این تحقیق تنوع ژنتیکی توده های طبیعی و دست کاشت گردو با استفاده از نشانگرهای ریزماهواره، مقایسه شد. جهت انجام این مقایسه سه توده طبیعی در مناطق دره خان، دوستک و پل نژدره و سه توده دست کاشت در نزدیکی توده های طبیعی در جنوب شرق شهرستان ارومیه انتخاب شد و تنوع ژنتیکی آن ها با استفاده از 10 جفت آغازگر ریزماهواره ارزیابی گردید. شاخص های تنوع ژنتیکی شامل: تعداد آلل، تعداد آلل موثر، شاخص شانون، هتروزیگوتی مشاهده شده، هتروزیگوتی مورد انتظار، تعادل هاردی - واینبرگ، ضریب تولید مثل درون گروهی و جریان ژن در این توده ها محاسبه شد. رسم دندروگرام upgma با استفاده از ضریب تشابه dice جهت گروه بندی جمعیت ها و نیز بررسی معنی دار بودن تفاوت ژنتیکی توده های طبیعی و دست کاشت بوسیله آزمون t انجام شد. تعداد آلل های مشاهده شده در توده های طبیعی برابر با 119 بود که از دو آلل برای مکان های wga71 و wga276 تا هفت آلل برای مکان wga9 متغیر بود. میانگین هتروزیگوتی مشاهده شده در این توده ها 29/0 می باشد. در میان توده های طبیعی جمعیت پل نژدره بیشترین مقدار شاخص شانون و آلل موثر را دارا بوده و تنوع ژنتیکی بالاتری را نشان داد. در کل 101 آلل در توده های دست کاشت مشاهده شد که از دو آلل برای مکان های wga321 و wga276 تا پنج آلل برای مکان های wga202 و wga9 متغیر می باشد . میانگین هتروزیگوتی مشاهده شده در این توده ها برابر با 21/0 می باشد. بررسی تفاوت ژنتیکی توده-های دست کاشت نشان داد توده b دارای بیشترین میزان تنوع ژنتیکی در میان این توده ها می باشد. نتایج گروه بندی جمعیت ها نیز جمعیت های طبیعی و دست کاشت را از یکدیگر تفکیک نکرد. بر اساس نتایج حاصل از این تحقیق، تنوع ژنتیکی توده های طبیعی و دست کاشت اختلاف چندانی نشان نداد.

آلودگی را می¬توان تغییرات نامطلوب خصوصیات فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی هوا، آب یا زمین تعریف کرد که سبب به خطر افتادن سلامت، بقا و فعالیت¬های انسان یا موجودات زنده¬ی دیگر می¬شود. درختان به عنوان عناصر زنده در اکوسیستم قادر هستند از طریق تنفس، جذب، فتوسنتز و سایر اعمال حیاتی، بخشی از مواد آلاینده را به مواد غیر مضر تبدیل کنند و بخشی از آن را درون بافت¬¬های خود ذخیره کرده و از تراکم و شدت آنها بکاهند. هدف از این تحقیق بررسی تاثیر آلودگی شهری بر میزان عناصر ماکرو (سدیم و پتاسیم) و عناصر میکرو (آهن، مس، روی و منگنز) برگ درختان فضای سبز شهری ارومیه و همچنین بررسی ویژگیهای کمی پایه¬های مورد مطالعه می¬باشد تا مقاومت گونه¬های مورد مطالعه ارزیابی گردد. بدین منظور در مرداد ماه سال 92 و اردیبهشت سال 93، نمونه های برگ درختان افرای زینتی و چنار و زبان گنجشک از مناطق پنج¬گانه¬ی پارک کوثر، پارک حجاب، پارک الغدیر، ائللر باغی و پردیس شهری دانشگاه ارومیه بعنوان منطقه¬ی شاهد جمع آوری و میزان جذب سدیم، پتاسیم، مس، آهن، روی و منگنز اندازه¬گیری شدند. هم¬چنین قطر، ارتفاع و قطر تاج هر سه گونه در هر پنج منطقه اندازه¬گیری گردید. نتایج نشان داد که در دوره اول نمونه¬¬برداری، بین میانگین جذب تمام عناصر بجز عنصر روی و سدیم توسط گونه¬¬ی افرای زینتی، چنار و زبان¬گنجشک در مکان¬های متفاوت از نظر آلودگی اختلاف معنی¬داری وجود دارد. در دوره دوم نمونه¬برداری، آلودگی نسبت به دوره اول افزایش داشته و به مراتب جذب اغلب عناصر توسط گونه¬های مورد نظر بطور معنی¬داری افزایش یافته و نیز اختلاف بین میانگین جذب تمام عناصر توسط گونه¬های افرای زینتی، چنار و زبان¬گنجشک در مکان¬های متفاوت از نظر آلودگی از نظر آماری در سطح 5% معنی¬دار است. هم¬چنین در هر دو دوره منطقه شاهد کمترین میزان آلودگی را جذب کرده ¬است. نتایج مقایسه میانگین جذب عناصر نشان داد که بین میانگین جذب عناصر در دو دوره توسط گونه¬های مورد نظر در همه¬ی مکان¬های مورد مطالعه در بیشتر موارد اختلاف معنی¬دار مشاهده نمی-شود. نتایج نشان داد که بین آلاینده¬ها و اغلب عناصر جذب شده همبستگی معنی¬دار وجود دارد. نتایج همبستگی بین داده¬های قطر، ارتفاع و قطر تاج با غلظت عناصر سدیم، پتاسیم، مس، آهن، روی و منگنز جذب شده توسط گونه¬های افرای زینتی، چنار و زبان¬گنجشک در دوره اول و دوم نمونه¬برداری نشان داد که بین این فاکتورها در بیشتر مکان¬ها و گونه¬ها همبستگی وجود ندارد. داده¬های کمی نیز موید نتایج همبستگی می¬باشند. از نتایج همبستگی می¬توان دریافت که میزان جذب عناصر با افزایش قطر، ارتفاع و قطرتاج، افزایش نمی¬یابد. این امر در مورد زمان نمونه¬برداری نیز صادق بوده¬ است و تنها عامل تاثیر¬گذار بر میزان جذب عناصر، میزان آلودگی بوده است. بنابراین با افزایش میزان آلاینده¬ها میزان جذب عناصر بطور معنی¬دار افزایش می¬یابد. در نهایت، گونه¬ی افرای زینتی نسبت به گونه¬ی چنار و زبان¬گنجشک عناصر را از آستانه¬ی مجاز تعریف شده بیشتر جذب کرده ¬است و بعنوان گونه¬ی مقاوم¬تری معرفی گردید. و همچنین گونه¬های مورد بررسی میزان جذب عناصرشان در منطقه شاهد کمتر و در مناطق آلوده بیشتر بود بنابراین از این گونه¬ها می¬توان در تفکیک مناطق آلوده و غیر آلوده استفاده کرد.

چوب مرغوب و میوه عالی گردو هر دو از لحاظ اقتصادی دارای ارزش بالایی هستند. به همین دلیل این گونه درختی از گذشته تا امروز به شدت مورد بهرهبرداری قرار گرفته تا جایی که در قانون حفاظت از جنگلها و مراتع تحت عنوان گونه حفاظت شده معرفی شده است. عملکرد گونههای گردو، به ویژه j. regia در سال مرطوب افزایش و در سال خشک کاهش مییابد. تنش خشکی به عنوان مهمترین تنش غیر زیستی نقش مهمی در کاهش تولیدات گیاهی در جهان دارد. از این رو توجه به شاخصهای فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی جهت اصلاح مقاومت به خشکی از اهمیت ویژهای برخوردار است. در این تحقیق به منظور ارزیابی تنوع ژنتیکی نهالهای گردو و شناسایی نشانگرهای مرتبط با صفات فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی در شرایط نرمال و بعد از تنش در گردوی ایرانی از نشانگرهای ssr استفاده شد. ده مکان ssr در مجموع 53 آلل تولید کرد. همه مکانهای ssr در جمعیت مورد مطالعه انحراف معنیداری (p?0.01) از تعادل هاردی-واینبرگ نشان دادند. دندروگرام حاصل از روش neighbour-joining، 62 نهال گردو را در 4 گروه عمده قرار داد. بررسی ساختار جمعیت با نرمافزار structure 2.3.1، دو زیر جمعیت احتمالی (2k=) را شناسایی نمود. به منظور شناسایی نشانگرهای مرتبط با برخی صفات فیزیولوژیکی و مورفولوژیکی تجزیه ارتباط (association mapping) به روش mlm (mixed liner model) انجام گرفت. نتایج تجزیه ارتباط نشان داد که در شرایط نرمال مکانهای wga9 و wga69 با صفات رسانایی روزنه، تعرق و فتوسنتز و تعداد برگ سبز سالم مرتبط میباشند. بعد از اعمال تنش ارتباط معنیداری بین مکان wga1 و صفات غلظت co2 اتاقک زیر روزنه وجود داشت. مکان wga1 در شرایط تنش با r2=0.75 بیشترین تغییرات مربوط به صفت غلظت co2 اتاقک زیر روزنه را توجیه مینمود. نتایج حاصل از تجزیه ارتباط نشان داد که مکان ژنی wga1 مرتبط با غلظت co2 اتاقک زیر روزنه در شرایط تنش میتواند به عنوان یک توالی ژنومی خاص جهت انتخاب و تولید واریتههای مقاوم به خشکی انتخاب شود.

ابتدا با استفاده از اطلاعات ایستگاه¬های هوا¬سنجی (ثابت و سیار) سازمان حفاظت¬محیط¬زیست شهر ارومیه اقدام به انتخاب پنج¬منطقه از پاک¬ترین تا آلوده¬ترین گردید. سپس در مرداد¬ماه 1392 پایه¬های درختی از هر سه گونه در هرمنطقه انتخاب شد و ارتفاع، قطر در¬ارتفاع¬برابر¬سینه و قطر¬تاج پایه¬های انتخاب¬شده اندازه¬گیری شد همزمان برگ¬ها از پایه¬های مورد¬نظر جمع¬آوری گردیدند و بلافاصله برای اندازه¬گیری صفات طول¬دمبرگ، طول¬پهنک، بیشینه عرض¬پهنک، عرض¬پهنک در یک¬دهم و نه¬دهم طول آن از قاعده¬برگ، سطح¬برگ، ضخامت¬برگ، وزن¬تر و خشک¬برگ، تراکم¬روزنه و همچنین سطح¬منفذ روزنه¬ها در¬یک میلی¬مترمربع از اپیدرم¬زیری برگ به آزمایشگاه منتقل گردیدند. جمع¬آوری برگ از همان پایه¬های انتخاب¬شده یک¬بار دیگر در اردیبهشت¬ماه 1393صورت¬گرفت و همان اندازه¬گیری¬های قبلی برروی این برگ¬ها نیز صورت¬گرفت. نتایج نشان¬داد که صفات مورفولوژیک و میکرومورفولوژیک برگ هر سه گونه¬ی مورد بررسی به¬طور معنی¬داری در¬سطح ?¬=¬0.05 تحت تاثیر آلاینده¬های هوا قرار می¬گیرند و میزان تاثیر آلاینده¬های هوا بر صفات مورفولوژیک و میکرومورفولوژیک برگ هر سه گونه¬ی مورد بررسی در مرداد¬ماه بیشتر از اردیبهشت¬ماه می¬باشد. گونه¬ی افرا¬زینتی بیشترین¬حساسیت و گونه¬ی چنار کمترین¬حساسیت را در¬برابر آلاینده¬های هوا هم در اوایل و هم در اواخر فصل¬رویش دارند. همچنین گونه¬ی چنار به عنوان گونه¬ی دارای بیشترین ظرفیت برای جذب ذرات¬آلاینده به¬صورت خشک و دارای مقامت بیشتر معرفی گردید و گونه¬ی ون به عنوان گونه¬ای دارای حساسیت متوسط در بین گونه¬های مورد بررسی و به عنوان گونه¬ای که شادابی و زیبایی ظاهری خود را در¬برابر آلاینده¬های هوا در هر دو زمان اوایل و اواخر فصل¬رویش حفظ می¬کند معرفی گردید. همچنین گونه¬های افرا¬زینتی و ون به عنوان نشانگرهای زیستی مناسب برای مطالعه¬ی زیستگاه¬ها معرفی گردیدند.

آلاینده های مختلف هوا از راه های متفاوت به گیاه هان آسیب می رسانند. آلودگی هوا بر رشد و کیفیت درختان در فضای سبز شهری تاثیر بسزایی دارد، زیرا صدمات مزمنی در اثر جذب مداوم آلاینده ها ایجاد می شود. امروزه ایجاد فضای سبز مناسب در مناطق شهری باعث کاهش صدمات زیان آور آلودگی های محیطی می گردد. یکی از عناصر مهم در ایجاد فضای سبز، کاشت درختان مقاوم است. شناسایی گونه های گیاهی مقاوم به آلاینده های هوا می تواند در بالا بردن کیفیت هوای شهرها موثر باشد. این تحقیق با هدف بررسی تاثیر آلودگی هوا بر میزان هیدرات های کربن، پرولین و کلروفیل درختان چنار (platanus orientalis) ، ون (fraxinus rotundifolia) و افرای زینتی (acer negundo) در سطح شهر ارومیه انجام شد. برای این منظور پنج پارک بوستان با درجه آلودگی متفاوت در سطح شهر ارومیه در دو مرحله (مرداد ماه 92 و اردیبهشت ماه 93) مورد بررسی قرار گرفت. در هر پارک بوستان پنج پایه تقریبا همسال از هر گونه انتخاب شدند. نمونه های برگ از هر پایه در سه مقطع ارتفاعی و از شاخه های بیرونی برداشت شدند و میزان برخی از پارامترهای فیزیولوژیکی از جمله پرولین، هیدرات های کربن و رنگیزه های اصلی (کلروفیلa ، bو کل) و فرعی در دو مرحله اندازه گیری شدند و ارتباط آن ها با غلظت آلاینده های هوا شامل o3،nh3 ،so2 ، co و pm10 مورد بررسی قرار گرفت. نتایج حاکی از آن است که در هر دو زمان میزان هیدرات های کربن و پرولین گونه های مورد مطالعه در مناطق آلوده بیشتر از منطقه ی شاهد و میزان رنگیزه ها کمتر از منطقه ی شاهد بود. فاکتورهای فیزیولوژیکی در هر دو مرحله با بیشتر آلاینده ها همبستگی معنی داری داشتند بطوری که در مرداد 92 بیشترین همبستگی را با ذرات معلق و در اردیبهشت 93 با آلاینده ی مونوکسیدکربن نشان دادند. در نهایت گونه ی افرای زینتی با هیدرات های کربن بیشتر در منطقه آلوده نسبت به منطقه شاهد و نیز بیشترین انباشت پرولین و گونه چنار با مقدار کلروفیل بیشتر در منطقه آلوده، به عنوان گونه ی مقاوم تر شناخته شدند.

درختان از مهم ترین عناصر سازندة پوشش های سبز شهری به شمار می آیند. با توجه به عبور و مرور روزانه افراد و وسایل نقلیة در پیاده روها و خیابان های شهر، هرگونه عیب و نقصی در این درختان ممکن است به بروز خطرهای مالی و جانی منجر شود. برای این منظور فاکتورهای کمی و کیفی و میزان خطرآفرینی درختان چنار خیابان شهیدبهشتی ارومیه با استفاده از روش ترانسکت با نقطه شروع تصادفی و با شدت آماربرداری 20٪ جمع آوری و محاسبه گردید. فاکتورهای کمی شامل قطر برابر سینه، ارتفاع کل، ارتفاع تنه، ارتفاع تاج، میانگین قطر تاج و فاکتورهای کیفی شامل خشکیدگی شاخه ها و سرشاخه ها، شکاف، شاخه دهی نامناسب، پوسیدگی، ضعف ساختاری، زخم، مشکلات ریشه و تماس با خطوط برق بودند. نمونه های خاک نیز در دو فصل پاییز و زمستان از منطقه مورد مطالعه جمع آوری و مشخصات آن مانند ماده آلی، ph، ec، نیتروژن، فسفر، پتاسیم، کلرید سدیم و سرب و کادمیوم اندازه گیری شدند. در مجموع 190 درخت اندازه گیری شد و پس از وزن دهی معیارهای خطر آفرین، نشان داده شد که تعداد 70 درخت (8/36 درصد کل درختان) در طبقه خطر بسیار کم، 102 درخت (7/53 درصد کل درختان) در طبقه خطر کم و 18 درخت (5/9 درصد کل درختان) در طبقه خطر متوسط قرار دارند. نتایج آزمایش خاک نشان داد که میزان عناصر تغذیه ای خاک در منطقه دانشکده پایین و میزان شوری خاک بالاست. درمجموع، انجام اقدامات اصلاحی مانند هرس تاج و قطع شاخه های خشک برای درختان با خطر متوسط و استفاده از مواد دیگری به جای نمک، جهت کاستن از میزان یخبندان خیابان پیشنهاد می¬گردد. همچنین نسبت به اصلاح خاک اقدام شده و از کودهای محلول جهت محلول پاشی درختان استفاده گردد.