چکیده: گندم گیاهی است از خانواده gramineae و جنس triticum گیاهی است تک لپه که از نظر ارزش اقتصادی بیشترین اهمیت را در میان گیاهان دارا می باشد. با توجه به مناطق رشد گندم می توان اظهار داشت، ایران یکی از مراکز تنوع و کشت انواع گندم است و در این بین گندم تریتیکوم بوئتیکوم که از گندم های بومی و وحشی ایران می-باشد از اهمیت بسیار زیادی برای کارهای اصلاحی و اقتصادی برخوردار است. روش معمول در تفکیک و ارزیابی جمعیت های یک گیاه، مقایسه تفاوت های موجود در طرز رویش افراد جمعیت در زمان و مکان های مختلف و مطالعه مستقیم ژنوم و تجزیه و تحلیل نشانگرهای بیوشیمیایی و ملکولی می باشد. در این پژوهش به منظور ارزیابی تنوع ژنتیکی درون ارقام تریتیکوم بوئتیکوم و نیز مقایسه رابطه ژنتیکی آنها با بعضی ارقام مونوکوکوم از روش issr(inter simple sequence repeat) که روشی مبتنی بر آغازگرهای ریز ماهواره می باشد استفاده گردید. بر اساس نشانگرهای issr از 53 آغازگر به کار رفته، 22 آغازگر تگثیر قابل قبولی نشان دادند و در کل 305 باند مشاهده شد که از بین این تعداد نوار 275 نوار چند شکلی مناسبی معادل 16/90 درصد تولید کردند طبق دندروگرام حاصل از الگوی باندی issr با استفاده از دو نرم افزار arlequin v 3.1 و ntsys v.pc- 2.02e، ارقام تریتیکوم مونوکوکوم و تریتیکوکوم اورارتو7 گروه طبقه بندی شدند و بر این اساس گونه های مونوکوکوم و اورارتو در گروه هایی نزدیک به تریتیکوم بوئتیکوم قرار گرفتند. در نشانگر issr بیشترین درصد تنوع مربوط به ارقام بوئتیکوم استان لرستان وکردستان بین 33/0-32/0 و کمترین آن متعلق به کرمانشاه و تهران23/0- 12/0بود. همچنین بر اساس مقادیر ضریب تشابه ژنتیکی این روند تکرار و این نتایج به اثبات رسید. در این تحقیق ارقام ومونوکوکوم مورد بررسی تشابه زیادی را با بوئتیکوم ها نشان دادندو نشانگر issr هر دو ژنوتیپ را به خوبی تفکیک کرد، پس می-توان اینچنین نتیجه گیری کرد که ممکن است منشأ مونوکوکوم و بوئتیکوم یکسان باشدو با توجه به اینکه بیشترین درصد تنوع ژنتیکی برای تریتیکوم بوئتیکوم در غرب ایران است می توان گفت احتمال دارد منشأ مونوکوم و اورارتو نیز غرب و شمال غرب ایران باشد.بر اساس نتایج pco( تجزیه به مختصات اصلی) که در سه مولفه اول86/37درصد از تغییرات داده ها توجیه شد، نیز نشان داد نشانگر issr در کل ژنوم گندم های مورد نظر ما پراکنده هستند و به خوبی توانایی تفکیک ارقام گندم را دارا هستند. کلمات کلیدی: تریتیکوم بوئتیکوم، تریتیکوم مونوکوکوم، issr، ضریب تشابه ژنتیکی