نام پژوهشگر: زهره چراغی

تحلیل نقش قنات در حیات تاریخی یزد از دوره ایلخانان تا دوران پهلوی اول 674-1320 ش / 1295-1941 م
thesis وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه اصفهان - دانشکده ادبیات و علوم انسانی 1388
  زهره چراغی   فریدون اللهیاری

قنات یا کاریز یکی از روش های استحصال آب های زیرزمینی است. این سیستم سنتی تأمین و انتقال آب بر تاریخ سیاسی،اقتصادی واجتماعی یزد، به عنوان یکی از مناطق شاخص در نواحی خشک و نیمه خشک ایران تأثیر گذار بوده است. به منظور بررسی این اثرات، پژوهش حاضر با تکیه بر روش کتابخانه ای، میدانی و مصاحبه های شفاهی به تحلیل داده های تاریخی پرداخته و نقش قنات در حیات تاریخی یزد از دوره ایلخانان تا پایان دوران پهلوی اول یعنی در طول سال های 674-1320 ش /1295-1941 م را بر اساس اهداف ذیل مورد تحلیل و ارزیابی قرار می دهد: - شناخت نقش متقابل قنات و نظام حکومتی - تبیین نقش قنات در فعالیت های کشاورزی - شناخت و تبیین نظام های مالکیت، تقسیم و توزیع آب - تبیین تأثیر متقابل قنات و جامعه بر اساس اهداف مذکور نتایج به دست آمده در این پژوهش به ترتیب ذیل است: - بررسی ها نشان می دهند که هرچه حاکمان محلی از استقلال عمل و پایداری سیاسی بیشتری برخوردار بوده اند، وجه توفیقات آنان نسبت به بسط و توسعه قنوات بشتر بوده است و این امر توسعه اقتصادی را نیز در پی داشته است. - میزان آب حاصل از قنوات در یزد موجب محدودیت در سطح کشت گردیده و با افزایش جمعیت، شیوه های دیگر معیشت مانند تجارت و صنایع دستی خانگی رشد یافته است. محدودیت منابع آب بستر لازم را برای اقتصاد خرد در این مناطق ایجاد نموده است. - وقف یکی از عوامل مهم در توسعه، پایداری و نگه داری از قنوات محسوب می گردیده است و هم مالکیت افراد را تا حدی بیمه می نموده و موجبات پایداری این سازه های آبی را فراهم آورده است. - اداره قنوات به صورت غیر دولتی و با مشارکت سهام داران، مالکین و شاربین در طی قرون و اعصار انجام می شده است. موضوعی که کاربرد فرضیه شیوه تولید آسیایی را در مناطق فلات مرکزی ایران به چالش کشیده است

بررسی و پیش بینی پتانسیل معدنی طلا و فلزات پایه در ناحیه طارم غربی(طارم علیا) با استفاده از سامانه اطلاعات جغرافیایی (gis)و سنجش از دور
thesis وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه پیام نور - دانشگاه پیام نور استان تهران - دانشکده علوم پایه 1390
  زهره چراغی   حمیدرضا پیروان

منطقه مورد مطالعه بخش وسیعی از برگه یکصد هزار طارم با مختصات جغرافیائی´30 48 تا 49 طول شرقی و ´30 36 تا 37 عرض شمالی و روند شمال غربی - جنوب شرقی را در برمی گیرد و بر اساس تقسیمات کشوری در شمال استان زنجان قرار دارد. سطح ناحیه عموماً پوشیده از نهشته های آذر آواری و گدازه ای ائوسن می باشد که توده های نفوذی اولیگوسن به صورت باتولیت با ترکیب مونزونیت، کوارتز مونزونیت، گرانیت و گرانودیوریت هماهنگ با روند عمومی طبقات یعنی شمال غرب- جنوب شرق، در امتداد ساختار و گسل های طولی ارتفاعات طارم تزریق شده اند. یکی از ویژگی های توده های نفوذی بعد از ائوسن، ایجاد هاله های دگرسان در سنگ های ولکانوکلاستیک ائوسن است. در راستای انجام این مطالعه با هدف معرفی محدوده های امید بخش معدنی در منطقه ی طارم غربی، مطالعه ی حاضر با استفاده از سیستم های اطلاعات جغرافیایی و بر پایه داده های موجود 5 لایه اطلاعاتی زمین شناسی، ژئوشیمی، ژئوفیزیک هوایی، اندیس های معدنی و تصاویر ماهواره ای صورت گرفته است. این تحقیق در سه مرحله انجام گردید که شامل گردآوری داده ها، آماده سازی داده ها و تلفیق نهایی است. در مرحله گردآوری ، داده های موجود جمع آوری و یک پایگاه داده ها تشکیل گردید. در مرحله آماده سازی بر روی داده های جمع آوری شده و با توجه به نوع داده ها پردازش های لازم صورت گرفت و در پایان مرحله تلفیق با روش های همپوشانی شاخص، منطق فازی، وزن های نشانگر مورد استفاده قرار گرفت. در نتیجه سه روش تلفیق و مدل سازی مناطق زاجکندی، جزونق و لهبنه جهت بررسی پتانسیل معدنی مس پورفیری و مناطق زاجکندی، کوهیان و گلستان آباد جهت بررسی پتانسیل معدنی طلای اپی ترمال معرفی شدند. این محدوده ها منطبق بر توده های نفوذی و واحدهای ولکانیکی مجاور آنها بوده و آلتراسیون هیدروترمال و ساختارهای گسلی در این مناطق دیده می شود.در انتهای عملیات، منطقه زاجکندی به دلیل مشترک بودن دو پتانسیل معدنی مذکور، مورد برررسی های زمینی و نمونه برداری قرار گرفت.

تحلیل محتوایی جامع الخیرات (وقف نامه ی سیّد رکن الدین و سیّد شمس الدین)
thesis وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه یزد 1391
  مینا علمداری   محمدرضا رحمتی

یکی از مهمترین موقوفاتی که در سالهای پایانی سده ی هشتم هجری در ایران صورت گرفت، موقوفات سیّد رکن الدین محمد و سیّد شمس الدین محمد از رجال مشهور و متنفذ اواخر دوران ایلخانی در شهر یزد بود. سیّد رکن الدین از خاندان مشهور دیوانی آل نظام از سلسله سادات عریضی است که از قرن چهارم هجری در یزد ساکن شده بودند. آل نظام در طی قرون متمادی در حیات سیاسی و اجتماعی یزد نقش مهمی ایفا نمودند و منصب های قضاوت و نقابت السادات شهر یزد به طور موروثی به آن ها تعلق داشت؛ ضمن آن که تعدادی از افراد این خاندان توانستند به مقامات حکومتی و مناصب دیوانی نیز دست یابند. از میان افراد برجسته این خاندان، سیّد رکن الدین محمد و سیّد شمس الدین محمد پسر وی توانستند شهرتی فراگیر یافته و نقش چشمگیر تری را نسبت به سایر اعضای این خاندان ایفا نمایند. آن چه که بیش از همه سبب شهرت سیّد رکن الدین شده است، موقوفات گسترده ای بود که توسط وی و پسرش سیّد شمس الدین در یزد و دیگر مناطق ایران صورت گرفت که شرح مفصل وقفیات صورت گرفته و چگونگی اداره و موارد مصرف آن در کتابچه ای موسوم به جامع الخیرات نگاشته شده است. در وقف نامه مذکور که پس از ربع رشیدی بزرگترین سند وقفی ایران محسوب می شود، همه ی جنبه های فرهنگی، اقتصادی و اجتماعی یزد آن دوره مورد توجه قرار گرفته است؛ افزون بر آن حاوی اطلاعات ارزشمندی در زمینه های جغرافیا، اقتصاد، فرهنگ و اجتماع یزد در طی آن دوره می باشد. در این پژوهش سعی برآن است تا با کنکاش در متن وقف نامه و بهره گیری از سایر منابع هم زمان به موضوعاتی چون انگیزه و اهداف حقیقی واقفین، موارد مصرف و کارکرد موقوفات بر حیات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی یزد در آن دوره پرداخته شود.

چهارمحال و بختیاری در دوره قاجار « با تأکید بر سفرنامه ها»
thesis وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه یزد - دانشکده علوم انسانی 1391
  اکبر پیرایش   محمدرضا رحمتی

چکیده: استعمار،سیاست، نفت، تجارت، جاده، مشروطه و جنگ جهانی اول، حکومت قاجار را با کشورهای استعماری و ایل بختیاری در هم تنید. در دوره قاجار افرادی تحت عناوین گوناگون مانند دیپلمات، مستشار نظامی، باستان شناس و سیاح به ایران مسافرت کردند. انگیزه مسافرت آنها به ایران علاوه بر اهداف سیاسی و نمایندگی دولت متبوعشان، برقراری بازرگانی، علاقه-مندی های علمی و کنجکاوی های فردی بود. برخی از این افراد به دعوت سران ایل بختیاری و برخی دیگر به دلیل جذابیت های انسانی و طبیعی چهارمحال و بختیاری به این منطقه سفر کردند، برای آنها که عمدتاً از اروپا و شهرهای صنعتی به این منطقه سفر کرده بودند زندگی ساده و ابتدایی عشایر این منطقه، سخت کوشی آنها در هنگام کوچ، آداب و رسوم و سنن محلی، عقاید مذهبی، باورهای ملی، دست ساخت های عشایر، چگونگی تعامل ایل بختیاری با حکومت قاجار، پرداخت مالیات توسط عشایر، مناظر بکر و طبیعت دست نخورده منطقه در سرچشمه های دو رود بزرگ کشور یعنی کارون و زاینده رود جالب و دیدنی بود. در این زمان کشورهای استعماری و به خصوص انگلیس سعی می کردند با نفوذ در میان بختیاری ها از قدرت آنها برای پیشبرد سیاست های خود در مسائل ایران نظیر تجزیه افغانستان و انقلاب مشروطه بهره ببرند. همچنین منابع نفت ایران در خوزستان در این زمان در قلمرو بختیاری ها بود و انگلیسی ها برای حفاری، استخراج، بهره برداری و انتقال نفت، نگهداری و حفاظت از وسایل و تجهیزات این عملیات نیاز به کمک بختیاری ها داشتند، آنها حتی بعد از انعقاد قراداد نفتی با دولت مرکزی ایران تا زمانی که می دانستند بختیاری ها قدرتی محسوب می شوند سهم آنها را از منابع نفتی محفوظ داشتند. با وجود آن چه گفته شد سفرنامه نویسانی که به این منطقه سفر کردند، به مسائلی توجه کردند که شاید برای خود ما امری عادی بودند و چون انگیزه های متفاوتی هم در سفر به این منطقه داشتند از میان نوشته های آنها می توانیم به وضعیت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، اقتصادی و طبیعی منطقه پی ببریم. کلید واژه: چهارمحال، بختیاری، سفرنامه، قاجار، عشایر

بررسی علل توسعه نیافتگی ایران از دیدگاه روزنامه اختر
thesis وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه یزد - دانشکده علوم انسانی 1391
  ناهید سیاری   زهره چراغی

یکی از روزنامه های فارسی زبان که در خارج از ایران چاپ و منتشر می شد و در ایران مورد علاقه شدید اهل نظر و اصحاب دانش و بینش قرار داشت روزنامه اختر بود که در استانبول کانون اندیشه های نوگرای غربی عاصمه ی جهان اسلام و قطب و محور اسلام به سبک و سیاق جدیدی به مدیریت محمد طاهر تبریزی به طبع رسید. استانبول یکی از مراکز ترقی و روشن فکری و از دیر باز مورد توجه جامعه ایرانی و دوست داران اهل دانش و بینش به شمار می رفت هم چنین هم جواری با سرزمین های متمدن اروپایی به دلیل موقعیت جغرافیایی تجدد وپیشرفت روز افزون استانبول را به همراه داشت و این شهر در انتقال مفاهیم و اندیشه های نوین و متجدد نقش فعالی بر عهده داشت و فضای نسبتا باز مطبوعات آنجا جولان گاه مناسبی برای ارائه و اشاعه افکار نو و آزادی طلبانه ایرانیان مقیم آن جا بود. هم چنین نزدیکی جغرافیایی استانبول به مناطق مرزی ایران و تشابه زبانی و اشتراکات فرهنگی و وجه مذهبی همه جذابیت های خاص را درمقابل سایر نقاط جهان برای ایرانیان آفریده بود تا در آنجا رحل اقامت بیفکنند. در همین برهه از زمان روشن فکران و نخبگان ایران که مردانی آزادی خواه و مترقی و غیرت مند بودند سر خورده از حکومت مستبد و متحجر ومختنق و اوضاع نابسامان فرهنگی و اقتصادی و اجتماعی عصر خود به دامان مهد دانش و آزادی روی آوردند. این نویسندگان که از مصائب کشور آگاه بودند با استفاده از آزادی و فضای سیاسی استانبول ، اندیشه ها و عقاید نویافته خود را که بی تاثیر از آن محیط نبود ، در جهت حفظ منافع ملی و آگاه نمودن هم وطنان خویش در قالب مقالات سودمند و پرمایه به اطلاع عموم رساندند و در پیش آمدها و اتفاقات دست نوشته هایی گران سنگ از خود به یادگار گذاشتند. چنین بود که این ایرانیان روشن فکر گریخته از وطن «روزنامه اختر» را وسیله ای برای اشاعه افکار آزادی خواهانه خود قرار دادند و به زودی روزنامه اختر مشهور و معروف شد و به صورت ابزاری در دست کسانی افتاد که استبداد و تحجر در جامعه ایران را مانع از وصول به سعادت و سلامت می دانستند و می کوشیدند که با زبان قلم و سلاح اندیشه بتوانند مردم ایران را به اصول حریت ،آزادی، قانون و پیشرفت همه جانبه آشنا سازند. روزنامه اختر میدان جولان فکر و قلم عناصر دانا و بینایی قرار گرفت که به جهاتی از اقامت در وطن چشم پوشیده و در استانبول رحل اقامت افکنده بودند و هم چنین مستقیم و غیر مستقیم تمام سازمانهای سیاسی و اداری ایران را مورد انتقاد شدید قرار می دادند و خواهان از بین رفتن تمامی موانع توسعه نیافتگی در ایران بودند. از جمله کسانی که با این روزنامه همکاری داشتند میرزا عبدالحسین معروف به میرزا آقا خان کرمانی از پیشگامان اندیشه آزادی خواهی در جنبش مشروطه ایران بود و یکی دیگر از سردمداران اختر میرزا ملکم خان می باشد که به دنبال ایجاد اصلاحات اساسی در ایران بود.

قوم کُردایران در سفرنامه ها(از صفوی تا پهلوی دوم)
thesis وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه یزد - دانشکده علوم انسانی 1381
  فرامرز آقابیگی   زهره چراغی

سفرنامه ها به عنوان مشاهدات مستقیم سیاحان، از منابع ارزشمند در جهت شناخت مردم، محسوب می شوند به طوری که با استفاده از آن ها می توان، گذشته ی اقوام را تا حدودی بررسی کرد. کردها به عنوان یکی از اقوام ایران زمین، همواره در سفرنامه ها مطرح بوده اند و مطالبی کم و بیش درباره ی آن ها نوشته شده، از این رو در این پژوهش، قوم کرد بر اساس آثار سیاحان، که مبتنی بر مشاهدات عینی ست، مورد تحقیق و بررسی قرار گرفته است. هدف از این پژوهش شناخت و بررسی جایگاه قوم کرد بر اساس گزارش سفرنامه نویسانی است که از دوره ی صفوی تا پهلوی دوم به کردستان سفر کرده اند و مشاهداتی درباره ی زندگی کرد ها داشته اند. در سفرنامه های ادوار مذکور، قوم کرد در محورهای پراکندگی جغرافیایی، شاخصه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی، مورد بررسی قرار گرفته و تحقیق حاضر بر این موضوعات استوار گردیده است. نتایج حاصل از پژوهش مورد نظر به صورت کلی تأثیر محیط و جغرافیا را بر شاخصه های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نشان داده و قبیله گری را عامل مهم در شکل دهی شاخصه های فوق می داند. بر اساس آثار سیاحان، پراکندگی جغرافیایی کردها، که در سایه ی عواملسیاسی و نوع معیشت انجام می گرفت، عموماً مناطق خراسان، فارس، کرمان، بلوچستان، گیلان و مازندران را شامل می شد.

تشیع در هرات دوره ی تیموری
thesis وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه یزد - دانشکده علوم انسانی 1393
  منور جمالی کردشامی   محمدرضا رحمتی

سیر گسترش تشیع در ایران امری تدریجی می با شد ولی ورود مغولان به ایران نقطه عطفی در تاریخ ایران و تشیع محسوب می شود .با سقوط خلافت که عامل انسجام جهان تسنن بود و تساهل مذهبی حکام مغول زمینه ی رشد و شکوفایی و گسترش سایر فرق مذهبی فراهم گردید علاوه بر مرکزیت سیاسی در پرتوی آرامش نسبی و امنیت ایجاد شده در دوره برخی از امرای تیموری زمینه ی رشد فرهنگی در هرات فراهم گردید. آمیختگی تشیع و تصوف و نفوذ آن در ایران به عنوان یکی از مشخصه های برجسته ی قرن نهم هجری که مصادف با حکومت تیموریان بود محسوب می گردد . به طور کلی هدف از این پژوهش که به شیوه ی توصیفی –تحلیلی انجام شده آن است که ضمن برسی گذرا به تاریخ تشیع در ایران تا دوره ی مورد بحث ،اوضاع سیاسی ،اجتماعی و فرهنگی هرات نیز مورد کنکاش قرار گیرد در ادامه زمینه های گسترش تصوف و آمیختگی این دوبا همدیگر و ظهور فرقه های شیعی- صوفی از سویی و از سوی دیگر سیاست مذهبی شاهان تیموری و باز تاب تشیع در معماری هرات به عنوان بخشی از سیاست مذهبی شاهان تیموری در جهت همنواختی با مذهب عامه مورد بحث قرار می گیرد. نتایج حاصل از این پژوهش به این ترتیب است: امنیت و رشد اقتصادی ایجاد شده در دوره ی امرای تیموری باعث رشد و شکوفایی فرهنگی در هرات گردید. در این دوره علاوه بر ظهور فرقه های شیعی- صوفی با اندیشه مهدویت و همچنین حمایت شاهان تیموری از شیعیان و اقدامات فرهنگی به عنوان بخشی از سیاست مذهبی آنها منجر به رشد و گسترش تشیع در دوره تیموری گردید.

اوضاع کشاورزی یزد از قاجاریه تا پایان پهلوی دوم
thesis وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه یزد - دانشکده علوم انسانی 1393
  مهین محسن زاده   زهره چراغی

چکیده علی رغم وجود دشواری¬های طبیعت، کشاورزی در یزد از فعالیت¬های دیرینه تولیدی بوده است و مبارزه با محدودیت¬های طبیعی از ویژگی¬های مردم این خطه است. کمبود منابع آب سطحی، نوسانات شدید آب و هوایی، طوفان و حرکت ماسه¬های بادی اوضاع کشاورزی این ناحیه را با مشکلات فراگیر طبیعی روبرو ساخته است. آب در همه¬ی شئونات زندگی در یزد تأثیر گذار بوده و مدتهای مدید حیات مردم این سرزمین وابسته به قنوات بود که نقش تعیین کننده¬ای در تأمین و انتقال آب داشتند. با وجود دشواری حفر قنات و شرایط کشاورزی، مدتهای مدید پیش از ورود مدرنیته، یزد محیطی تجارتی توام با کشاورزی داشت. به این معنا که عمده اهالی یزد یا مالک املاک بودند و یا کشاورزانی بودند که در حومه و دهات یزد به کشاورزی اشتغال داشتند. اوضاع کشاورزی بر حیات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی این ناحیه موثر واقع شده بود و از سوی دیگر از آن تأثیر می¬پذیرفت. به منظور بررسی این اثرات پژوهش حاضر با تکیه بر روش کتابخانه¬ای، میدانی و مصاحبه¬ی شفاهی به تحلیل داده¬های تاریخی پرداخته و نقش کشاورزی بر حیات تاریخی یزد از دوره قاجار تا پایان پهلوی دوم را بر اساس اهداف ذیل مورد تحلیل و ارزیابی قرار می¬دهد. -مناسبات کشاورزی با کارکردهای اجتماعی و سیاسی یزد - نقش کشاورزی در ساختارهای اقتصادی یزد - تأثیر قانون اصلاحات ارضی بر اقتصاد کشاورزی یزد بر اساس اهداف مذکور نتایج به دست آمده به ترتیب و قرار ذیل است: -علی رغم مشکلات عدیده طبیعی، کشاورزان یزدی با تدابیری چون کشت گیاهان کم¬آبخواه، تلفیق زراعت و باغداری، کشت محصولات ارزآور و کشت محصولاتی که در صنعت کارایی داشت، بر محدودیت¬های طبیعی فائق آمدند. در عین حال محدودیت سطح زیر کشت و افزایش جمعیت باعث گردیده، شیوه¬های دیگر معیشت مانند تجارت و صنایع دستی رشد یافته است. -بررسی¬ها نشان می¬دهد هر چه حاکمان محلی از استقلال عمل و پایداری سیاسی بیشتری برخوردار بودند و یا در ردیف حاکمان بومی قرار داشتند، اقدامات آن¬ها توسعه¬ی اقتصادی منطقه و بهبود وضعیت کشاورزی را در پی¬داشت. - هرچند از اهداف اصلاحات ارضی دهه¬ی 1340ش بهبود اوضاع زراعی بود. اما در یزد به دلیل کاهش انگیزه مالکان در عرصه¬کشاورزی، کمبود سرمایه و ناآگاهی کشاورزان از فنون زراعی، عدم توانایی و تفاهم سهام¬داران متعدد قنات برای لایروبی، افزایش مهاجرت به سوی شهرها و... گرایش به مشاغل غیر زراعی افزایش یافت، امری که بر تولیدات کشاورزی اثر منفی در پی داشت.

سازه های آبی یزد از دوره خوانین تا انقلاب اسلامی
thesis وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه یزد - دانشکده ادبیات و علوم انسانی 1393
  نیلوفر بنازاده   زهره چراغی

در فلات مرکزی ایران از جمله یزد با توجه به موقعیت جغرافیایی، شرایط آب و هوایی منطقه از دیرباز برای استحصال آب های زیرزمینی از قنات و سازه های وابسته به آن هم چون آب انبار، یخچال، آسیاب و ... بهره برده می شد. این سازه های آبی بر ابعاد مختلف زندگی انسان از جمله شرایط اجتماعی، اقتصادی، منطقه شهری و محل سکونت مردمان کویر تأثیرگذار می باشد. با هدف پی بردن به این تأثیرات، پژوهش پیش رو بر اساس روش کتابخانه ای و تا حدی میدانی همراه با مصاحبه شفاهی به بررسی سازه های آبی و اهمیت این سازه ها در منطقه یزد از دوره خوانین تا انقلاب اسلامی، با توجه به اهداف زیر مورد مطالعه قرار داده شده است. - نقش سازه های آبی در ساختار اقتصادی - کارکرد اجتماعی سازه های آبی - نقش سازه های آبی در منظر شهری بر اساس اهداف مطرح شده نتایج حاصل از این پژوهش به شرح زیر است: - قنات با توجه به اهمیت خاص آن در سیستم آبیاری یزد در اشتغال زایی و رونق اقتصادی منطقه نقش مهمی داشته است. این سازه از یک طرف در کشاورزی و باغداری منطقه تأثیرگذار بود. همچنین موجب پدید آمدن شغل هایی در زمینه آب و آبیاری، که به نحوی در اقتصاد منطقه موثر بود. - سازه های آبی در مناطق کویری به ویژه یزد با توجه به نحوه شکل گیری و حفظ آن ها در اجتماعات پیرامون خود اثرگذار بود. به نحوی که در خلق وخوی مردمان کویر یا به بیان دیگر مردمان تمدن کاریزی قابل مشاهده است. به این ترتیب روحیه آرامش طلبی و محافظه کاری، حس همکاری و تعاون در میان مردم این مناطق وجود دارد که به خصوص در زمان ساخت این سازه ها دیده می شود. همچنین خصوصیاتی مثل قناعت، صبوری و قانونمند بودن از خصوصیات بارز مردمان این خطه است. - با توجه به اهمیت این سازه ها در شکل گیری مناطقی هم چون یزد لذا در چیدمان اجتماعات شهر و پراکندگی ابنیه عمومی هم چون مسجد و زیارتگاه ها نقش مهمی داشتند به نحوی که این بناها معمولاً در کنار مظهر قنات و یا مناطقی که به آب قنات دسترسی داشت، شکل گرفته است.

حیات سیاسی و فرهنگی اردبیل از شیخ صفی تا شاه تهماسب
thesis وزارت علوم، تحقیقات و فناوری - دانشگاه یزد - دانشکده علوم انسانی 1393
  زیبا عظیمیان   علی اکبر تشکری بافقی

تشکیل سلسله صفوی در سال 907 هجری به عنوان یکی از مهمترین تحولات تاریخ ایران قلمداد می¬شود، که نه تنها با تثبیت حاکمیت خود بر مناطق وسیع و ایجاد وحدت سیاسی برای دو قرن و نیم در میان این مناطق زمینه ساز استقلال ایران شدند ، بلکه با رسمیت بخشیدن به تشیع و حمایت همه جانبه از این مذهب تاریخ ایران را در مسیر نوینی قرار دادند. مؤسس این سلسله اسماعیل میرزا بود که با استفاده تجربه نظامی پدر و پدربزرگش و با درس گرفتن از علل شکست آنها و با پشتوانه و حمایت مردمی طرفداران و مریدان طریقت صفوی که نتیجه قرنها فعالیت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی اجدادش در شهر و منطقه اردبیل بود موفق به تشکیل سلسله صفوی شد. از همین رو این پایان نامه با روش توصیفی- تحلیلی و با استفاده از متون و اسناد تاریخی حیات سیاسی- اجتماعی و فرهنگی اردبیل، از تشکیل خانقاه صفوی توسط شیخ صفی تا تثبیت حاکمیت اسماعیل بر ایران، را شرح و تفسیر می نماید. بررسی تحولات تاریخی اردبیل در این دوره مستلزم آگاهی از وضعیت جغرافیای طبیعی و فضای تاریخی این شهر می باشد. موقعیت شهر اردبیل و حیات فرهنگی، اقتصادی آن نه تنها بر وضعیت و موقعیت خاندان صفوی تأثیر گذاشت بلکه زمینه¬ را برای خیزش این خاندان به منظور رسیدن به قدرت را فراهم نمود و از سوی دیگر نیز تشکیل خانقاه صفویه، فعالیت های شیوخ صفوی،حضور گسترده مریدان و طرفداران این خاندان در اردبیل و نهایتاً حمایت¬های بی دریغ حکمرانان صفوی و غیر صفوی در ادوار مختلف تاریخی از شهر و خانقاه اردبیل بر حیات فرهنگی ، اجتماعی، سیاسی و اقتصادی شهر تأثیر فراوانی گذاشت.