علی یاسری نعمت الله صفری فروشانی
این پایان نامه، اوضاع فرهنگی و سیاسی شهر مدینه در دوران امام سجاد( و نقش آن امام در مدیریت فرهنگی و دینی مردم به رغم فشارهای زیاد دستگاه حکومت امویان بر آن حضرت را به تصویر می کشد. نویسنده در دو بخش به تلاش های فکری و عملی امام سجاد( در جلوگیری از وقوع انحراف های گسترده در جهان اسلام پس از شهادت امام حسین(ع) در کربلا اشاره کرده و اوضاع شهر مدینه در آن عصر را برای فعالیت های فرهنگی، عقیدتی، دینی امام سجاد ارزیابی و وصف می کند. وی در بخش اول از نوشتار خویش به اوضاع فرهنگی مدینه طی سال های پس از شهات امام حسین(ع) یعنی از سال 61 هجری تا زمان شهادت امام سجاد( (سال 95 هجری) پرداخته، نخست رابطه بین فرهنگ و تمدن را بررسیده و سپس از لحاظ جغرافیایی و تاریخی اهمیت مدینه در قالب مباحثی چون: چشمه های آب، راه های مواصلاتی، اسامی آن دیار و موقعیت تاریخی این شهر در قبل و پس از اسلام را شرح می دهد. آن گاه با اشاره به اوضاع مضطرب سیاسی شهر مدینه در زمان خلافت امام سجاد( و پس از واقعه عاشورا، سلطه بنی امیه بر اوضاع سیاسی و اجتماعی مدینه از زمان معاویه و پس از آن و قیام ها و جنبش های متعدد صورت گرفته بر ضد دستگاه حکومت یزید پس از واقعه کربلا و موضع گیری های سیاسی امام سجاد( از این حوادث را بیان می نماید. نگارنده در ادامه این بخش از نوشتار خود به اوضاع اجتماعی شهر مدینه درآن عصر پرداخته و وجود طبقات اجتماعی و فاصله شدید میان آن ها، تعصب شدید ضد شیعی و ضد اهل بیت، گسترش فساد اجتماعی، مانند غنا و موسیقی و اوضاع بد زندگی در آن زمان را وصف می کند. اوضاع ادبی زمان امامت امام سجاد( در مدینه: مانند وضعیت شعر و خطابه، وضعیت علمی در آن زمان به ویژه اوضاع فقه، حدیث، تاریخ، علوم قرآن، تفسیر، قرائت لغت و...، از دیگر مندرجات این بخش محسوب می گردد. در بخش دوم ضمن بررسی زوایایی از شخصیت و حیات امام سجاد(، موضع گیری های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی، عبادی، عقیدتی و عرفانی آن امام همام در آن اوضاع خفقان به تصویر کشیده می شود و تأثیر ایشان بر هدایت افکار عمومی با ادعیه صادر شده و همچنین ارشادهای تربیتی، اخلاقی، اعتقادی و اجتماعی حضرتش شرح و بررسی شده است
