چکیده: امروزه اهمیت میزان ایمنی، راحتی و آسایش در فضاهای شهری برای گروه های مختلف استفاده کننده از این فضاها، بر کسی پوشیده نیست و شاخص های (ایمنی، آسایش و راحتی) به عنوان مهم ترین عناصر در ارزیابی میزان مطلوبیت فضاهای شهری محسوب می شوند. یکی از مهم ترین فضاهای شهری، فضاهای عمومی خیابان ها و معابر می باشند، که همواره شاهد بیشترین حجم استفاده کننده بوده و به-عنوان اصلی ترین بخش یک شهر به مهم ترین نیازهای شهروندان در ابعاد مختلف پاسخ می دهند. یکی از اقشار مهم استفاده کننده از این فضاها، قشر زنان می باشند، که به صورت یک ابزار بالقوه توجه به نقش آنها در ارزیابی میزان ایمنی و راحتی فضاهای شهری می تواند در دستیابی و ایجاد فضاهای شهری مطلوب بسیار موثر باشد. بر همین اساس بررسی و ارزیابی میزان ایمنی و راحتی فضاهای شهری از دید زنان به عنوان مهم ترین هدف این تحقیق مطرح شده است. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی مبتنی بر استفاده از الگوهای روش pua (روشی مشارکتی) و بررسی های میدانی (کارشناسی- تخصصی) در سطح محدوده مورد مطالعه می باشد. الگوی استفاده از روشpua نیز در چهار مرحله 1- زمینه سازی، 2- جلسات بحث، 3- راهکارها و پیشنهادات و 4- طرح اجرایی، انجام شده است. در همین راستا چهار خیابان امام، عطایی، خیام شمالی و خیام جنوبی، واقع در بخش مرکزی شهر ارومیه که با توجه به تک مرکز بودن شهر از نظر خدمات دهی، همواره شاهد بیشترین حجم مراجعه کننده در سطح خود می باشند، به عنوان مناطق مورد مطالعه انتخاب شدند. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه زنان 15 سال به بالای شهر ارومیه می باشد، که با توجه به تنوع اقشار مراجعه کننده به محدوده، این جامعه در سه دسته ساکنین، شاغلین و مراجعین تقسیم بندی شدند. در این زمینه، اقدام به برگزاری جلسات بحث به روش pua در بین این سه گروه جامعه آماری شده و نتایج در قالب جداول، نمودارها و تصاویر منتج از یافته های تحقیق ارائه گردید و به تبع آن، تجزیه و تحلیل اطلاعات حاصله از طریق سیستم اطلاعات جغرافیایی (gis) و تکنیک swot صورت گرفته است. نتایج تحقیق در دو بعد بررسی و ارزیابی وضعیت موجود محدوده و ارزیابی نقش زنان در بررسی وضعیت فضاهای شهری نشان داد، که در بعد اول، هر چند فضاهای عمومی بخش مرکزی ارومیه شاهد بیشترین حجم مراجعه کننده در سراسر شهر می باشند، به لحاظ شاخص-های ایمنی و راحتی (مبتنی بر نظرات زنان و مطالعات میدانی) دارای وضعیت مطلوبی نبوده و در این رابطه دو خیابان امام و عطائی، به ترتیب دارای درصد ایمنی و راحتی پایین و دو خیابان خیام شمالی و خیام جنوبی به ترتیب دارای درصد ایمنی بالاتر بوده اند، و در بعد دوم نیز، ارزیابی نقش و عملکرد زنان در بررسی وضعیت فضاهای شهری مورد مطالعه مثبت بدست آمد. در نهایت راهکارها و پیشنهادات منتج از یافته های تحقیق (مشارکتی و میدانی)، به منظور بهبود وضعیت موجود ارائه گردیده است. کلید واژه ها: نقش زنان، برنامه ریزی ایمنی، فضاهای شهری، ارزیابی مشارکت شهری، شهر ارومیه

با توجه به تجارب مطالعات فضاهای عمومی در سطح جهان و ایران و مسائل شهر عسلویه از جمله رشد سریع فیزیکی شهر از سال 1377 همزمان با شروع فعالیت های منطقه ویژه اقتصادی انرژی پارس جنوبی، افزایش جمعیت این شهر و منطقه و همچنین برنامه ریزی و فعالیت های انجام شده در شهر بر اساس دید اقتصادی و تجاری و ارجحیت فضاهای شخصی (کاربری شخصی- تجاری) بر فضاهای عمومی و بالا بودن قیمت زمین و نقش پذیری آینده شهر عسلویه در سطح ملی و جهانی ضرورت ارزیابی و برنامه ریزی فضاهای عمومی در جهت توسعه پایدار شهری و همچنین برنامه ریزی در جهت سلامت، آسایش و رفاه شهروندان و ایجاد محیط های نشاط آمیز در شهر ضروری به نظر می رسد. هدف از پژوهش حاضر، ارزیابی وضعیت سه نوع فضاهای عمومی پارک، خیابان و بازار در شهر عسلویه از لحاظ گیری قابلیت دسترسی و کاربرد بهینه آن از نظر استفاده کنندگان و ارائه پیشنهادات و راه حل ها در جهت استفاده و دسترسی آسان افراد، گروههای اجتماعی و کاربرد بهینه فضاهای عمومی در شهر ساحلی عسلویه می باشد. روش تحقیق این پژوهش توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای، بررسی های میدانی، مراجعه مستقیم به سازمان های مربوطه و به طور اصلی تر مبتنی بر استفاده از ابزار پرسشنامه جهت دسترسی به اطلاعات مورد نیاز (دیدگاه شهروندان) بوده و در تحلیل نتایج نهایی از نرم افزارهای spss و معیار نسبی دسترسی، فرصت تجمع و رتبه دسترسی به فضاهای عمومی مورد استفاده قرار گرفته شده است. یافته ها نشان می دهد که، پارک ساحلی نگین با معیار نسبی دسترسی 6.428 بهترین رتبه دسترسی (9.5) و وضعیت از لحاظ کاربرد بهینه فضاهای عمومی دارد و در مقابل آن خیابان دولت با 98 درصد و بازار شهر با رتبه دسترسی (4.7) و 5/97 درصد از دیدگاه شهروندان پایین ترین کیفیت و مطلوبیت در ارزیابی کاربرد بهینه فضاهای عمومی داشته است، همچنین پایین ترین معیار نسبی دسترسی18.75، فرصت تجمع 228 و رتبه دسترسی 3.99 مربوط به خیابان جمهوری اسلامی می باشد. در پایان نیز پیشنهادات و راه حل ها در جهت استفاده و دسترسی آسان افراد و گروههای اجتماعی ارائه گردیده است.

چکیده مسائل و مشکلات دستیابی به اهداف توسعه پایدار و عدم توانایی در تحقق اهداف جهانی این رویکرد، منجر به شکل گیری نگرش خردتری از توسعه پایدار با تاکید و اجرائی نمودن اندیشه ها و آرمانهای جهانی در سطوح محلی و ملموس گردید. به دنبال تغییر در شرایط و عوامل موثر بر گسترش و توسعه شهری در دوران اخیر، محله های مسکونی انسان ساخت جایگاه ویژه ای در شکل گیری شهرها داشته اند. توسعه از منظر پایداری شهری می تواند در محله تبلور یابد. به عبارت دیگر، محله های شهری به مثابه کوچک ترین واحد سازمان فضایی شهر، در پایداری شهری نقشی اساسی ایفا می کنند. پایداری محله های مسکونی به پایداری اجتماعی، زیست محیطی و کالبدی بستگی دارد. در پژوهش حاضر با تأکید بر معرف-های توسعه پایدار، به ارزیابی سطوح پایدار در محله های شهر مأمونیه پرداخته شده است، تا با مقایسه تطبیقی، عوامل موثر بر پایداری یا ناپایداری شناسایی شوند. روش تحقیق توصیفی- تحلیلی مبتنی بر استفاده از ابزار پرسشنامه جهت جمع آوری اطلاعات مورد نیاز در سطح منطقه مورد مطالعه می باشد. در همین راستا تمامی محلات شهر مأمونیه( آسیابک، زمین شهری، زرند کهنه، مأمونیه، امیر آباد و خورشید آباد) به عنوان محدوده مورد مطالعه انتخاب شدند. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه افراد 20 سال به بالا در شهر مأمونیه می باشد. به منظور تجزیه و تحلیل اطلاعات از تحلیل های آماری(آزمون t تک نمونه ای، آزمون همبستگی پیرسون، تحلیل رگرسیونی) و شاخص توسعه انسانی استفاده شده است. نتایج یافته ها نشان می دهد که بین محلات مورد مطالعه از نظر پایداری تفاوت معنی داری وجود دارد و میزان پایداری محله-های شهر مأمونیه از نظر ساکنان در حد مطلوبی قرار ندارد (زیر حد میانه). همچنین نتایج حاصل از آزمون t نشان می دهد با مقایسه میانگین پایداری محلات، تنها محله های مأمونیه و آسیابک شرایط بهتری از نظر پایداری برخوردارند. از نظر ابعاد پایداری، میانگین پایداری بعد اجتماعی- فرهنگی کمی بالاتر از دو بعد کالبدی و زیست محیطی قرار گرفته است. همچنین نتایج حاصل از تحلیل رگرسیونی نیز نشان داد که بین متغییرهای زمینه ای با میزان پایداری رابطه وجود دارد ولی تنها بین متغییرهای سن، سطح درآمد، مدت سکونت و جنسیت با میزان پایداری رابطه موجود معنی دار است.

گسترش روزافزون اینترنت و همگانی شدن استفاده از آن در سال های اخیر ابعاد فیزیکی-کالبدی، اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی ‏شهرها را تحت تأثیر قرار داده و همچنین پیچیدگی ساختار شهر ها اهمیت و ضرورت استفاده از فضای مجازی (اینترنت) را در ‏فرایند برنامه ریزی و مدیریت شهری ضروری نموده است. فضای مجازی (اینترنت) به سبب تنوع موضوعات و دسترسی، در ابعاد ‏جهانی تأثیرات گوناگونی در پی داشته است. در روند توسعه مجازی و الکترونیکی شهر توجه به هویت مکانی و حس تعلق به ‏مکان و جلوگیری از احساس لامکانی از ملزومات برنامه ریزی شهری می باشد. در نتیجه تأثیرات تکنولوژی بر تعاملات اجتماعی ‏و احساس تعلق به مکان افراد به عنوان مهم ترین مسئله و هدف این تحقیق مطرح می باشد، در این راستا وضعیت حس تعلق به ‏مکان و ارتباط آن با میزان استفاده از اینترنت در سطح محله ها مناطق 1، 6 و 9 مشهد بر اساس وضعیت های اجتماعی(سطح ‏سواد، ابعاد خانواده، ...)، اقتصادی (میزان درآمد، وضعیت شغلی و وضعیت مسکن) مورد بررسی و ارزیابی قرار می گیرد. روش ‏تحقیق توصیفی – تحلیلی و مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و اسنادی و مشاهدات میدانی می باشد. داده ها و اطلاعات ‏محدوده های مورد مطالعه با استفاده از مصاحبه و پرسشنامه و بررسی های میدانی بدست آمدند. تجزیه و تحلیل داده ها و ‏اطلاعات نیز با استفاده از نرم افزارهای آماری انجام شده است. همچنین برای ارزیابی و رتبه بندی مناطق در زمینه آشنایی با ‏خدمات فضای مجازی از مدل های ‏apec‏ و ‏cpss‏ استفاده گردید. یافته ها نشان می دهند، استفاده فزاینده از اینترنت ‏می‏تواند بر متغیرهای رفت و آمد در محله، همبستگی بین همسایگان، عدم اهمیت فضای محله، فقدان پیوند اجتماعی بین افراد ‏محله، انزوای اجتماعی و کاهش دیدار افراد در مکان های عمومی چون پارک و خیابان، ضعف تعلق اجتماعی افراد، کاهش پیاده ‏روی و در نهایت کاهش حس دلبستگی به مکان به عنوان پیامدهای اجتماعی استفاده از اینترنت تأثیر گذار باشد. با استفاده از ‏مدل (‏apec‏ و ‏cpss‏) مشخص گردید که، وضعیت محله های مورد بررسی شهر در زمینه آشنایی با فضای مجازی و سطح ‏سواد الکترونیکی محله هایی منطقه 6 محله امیرآباد با میانگین (616/1) و کوی کارمندان (896/1) در وضعیت نامطلوب، در ‏منطقه 1 محله آبکوه با میانگین (126/2) تا حدی مطلوب و محله بلوار سجاد (554/2) و در منطقه 9 محله هاشمیه (278/2) و ‏رضا شهر (273/2) از وضعیت مطلوب ترخوردار بوده است. ‏

ویژگی عصر کنونی شهرنشین شدن، افزایش جمعیت شهرها و به تبع آن توسعه شهرهای کوچک و بزرگ است. با تداوم توسعه شهرها در آینده پیش بینی ها حاکی از افزایش هر چه بیشتر تخریب ها و آلودگی های زیست محیطی در شهرها و مناطق شهری است. به دنبال این تحولات و نگرانی ها، امروزه نظریه توسعه پایدار که پیدایش آن به دهه های پایانی قرن بیستم باز می گردد بیش از پیش قوت گرفته است. در این میان با توجه به نقش پر رنگ شهرها در پیدایش ناپایداری های کنونی، نظریه توسعه پایدار شهری از اهمیتی فراوان برخوردار گشته است. با توجه به اثرات گسترده مسکن بر محیط های شهری، در راستای تحقق اهداف توسعه پایدار شهری بخش مسکن نقش بسیار مهمی بر عهده دارد. مسکن بخش بسیار بزرگی از کاربری های شهری را به خود اختصاص داده، همچنین مصرف کننده بخش زیادی از انرژی و منابع وارد شده به شهرها نیز می باشد. علاوه بر این، بخش مسکن از نظر اجتماعی و اقتصادی نیز نقش بسیار مهمی در شهرها دارد. بر این اساس پایداری مسکن گامی مهم در دست یابی به توسعه پایدار شهری قلمداد می شود. تحقیق حاضر به دنبال بررسی پایداری مسکن در سطح محلات مسکونی شهر حاجی آباد و همچنین یافتن تفاوت های موجود بین محلات از نظر پایداری مسکن می باشد. هدف این تحقیق برنامه ریزی در جهت توسعه مسکن پایدار در شهر حاجی آباد فارس می باشد. بر این اساس روش تحقیق توصیفی- تحلیلی و مبتنی بر منابع اسنادی، پیمایشی و بررسی های میدانی بوده است. داده های حاصل از بررسی های میدانی (توزیع پرسشنامه و مشاهده) و اسنادی (آمار سازمان های مربوطه) به وسیله نرم افزار spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته و یافته های بدست آمده به صورت جدول، نمودار و نقشه نشان داده شده است. یافته های پژوهش نشان می دهد که، عمده مساکن شهر حاجی آباد پایدار نبوده و همچنین با توجه به وجود تفاوت در سطح محلات از نظر میزان درآمد، نوع شغل، میزان تحصیلات و سایر موارد مرتبط و تأثیرات این عوامل بر شاخص های پایداری مسکن، از نظر پایداری مسکن بین محلات تفاوت هایی وجود دارد.

رشد شتابان شهرنشینی و توسعه فیزیکی شهرهای کشور در دهه های اخیر پیامدهای گوناگونی در پی داشته که یکی از پیامدهای آن، از هم پاشیدگی نظام توزیع مراکز خدمات شهری بوده که زمینه ساز نابرابری اجتماعی در برخورداری از این خدمات شده است. از آن جا که خدمات و امکانات شهری برای جمعیت ساکن در مناطق شهری ایجاد شده، لذا اطلاع از کم و کیف توزیع این خدمات در سطح شهر از نظر توزیع عادلانه و تعیین اولویت ها و نیازها در زمینه برخورداری از خدمات شهری و هم چنین ایجاد زمینه جهت رسیدن به عدالت اجتماعی از نظر برنامه ریزی شهری ضروری می باشد. بر این اساس، تحلیل پراکنش مکانی خدمات شهری به عنوان مهم ترین هدف پژوهش حاضر مطرح می باشد. در این پژوهش با استفاده از مطالعات کتابخانه ای، مراجعه به سازمان های مربوطه، مشاهدات میدانی و پرسشنامه به تحلیل و ارزیابی خواست ساکنان محلات مختلف شهر استهبان در زمینه خدمات شهری و توزیع خدمات شهری بر اساس معیارهای استاندارد وزارت مسکن و شهرسازی پرداخته شده که با استفاده از نرم افزار آماری spss مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفته است. یافته های پژوهش نشان می دهدکه؛ سرانه اداره پست در شهر استهبان برای هر نفر 03/0 متر مربع می باشد و با معیار استاندارد 1/. متر مربع، 07/0 متر مربع فاصله دارد. سرانه ی پارک برای هر ساکن شهری 6/0 متر مربع می باشد که با معیار آن که 7 تا 12 متر مربع است، تفاوت فاحش دارد. بنابر این توزیع خدمات شهری در شهر استهبان بر مبنای معیارهای استاندارد وزارت مسکن و شهرسازی نبوده و در ضمن در توزیع خدمات شهری (در ایجاد و توسعه خدمات) مردم مشارکت اندکی داشته اند و همچنین شهرداری و سایر سازمان های مرتبط با خدمات شهری نیز هیچ گونه نظر سنجی از مردم در زمینه کمبود خدمات شهری در شهر استهبان انجام نداده اند و خدمات شهری نیاز مردم شهر را در حد کمی برآورده ساخته است. بنابر این می توان نتیجه گرفت که در توزیع خدمات شهری در شهر استهبان علاوه بر فاصله با سرانه های استاندارد به خواست مردم نیز توجه نشده است. در پایان این تحقیق راهکارهایی جهت توزیع عادلانه خدمات شهری به منظور استفاده مطلوب تر شهروندان از انواع خدمات شهری و رفاه آن ها ارائه گردیده است.

شبکه حمل و نقل درون شهری نقش تعیین کننده و بسیار کارآمد در شرایط بحرانی پس از زلزله به ویژه در شهرهای بزرگ و پر جمعیت دارد. هرچند در زمان وقوع زلزله هیچ ضمانت ایمنی وجود ندارد اما با شناسایی به موقع مناطق پر خطر و نیز برنامه ریزی جهت آمادگی لازم، می توان باعث نجات جان افراد به طور اخص کاهش جراحت و خسارات ناشی از زلزله شد. با شبیه سازی زلزله بر روی ترافیک و حمل و نقل درون شهری می توان نقاطی که دارای بیشترین انسداد و آسیب پذیری، ناشی از ریزش آوار و تصادف های حادث شده در سطح خیابان ها را شناسایی و مشخص نمود. شبکه حمل و نقل درون شهری خرم-آباد کارآیی لازم خود را در زمان بحرانی زلزله حفظ نمی کند، که دلیل عمده آن عرض کم معابر و مسدود شدن آن ها به علت ریزش آوار و به دنبال آن تصادف های صورت گرفته، بین وسایل نقلیه می باشد. روش تحقیق حاضر تحلیلی _کاربردی که مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای، بررسی های اسنادی، الکترونیکی و مطالعات میدانی می باشد. برای این مهم از سیستم اطلاعات جغرافیایی و نرم افزار site builder 3d کمک گرفته شده است. در ابتدا نقشه های auto cad را تبدیل به فرمت gis نموده، که برای ساختن نقشه های پایه از 63000 داده نقطه ای، نقشه dem با cell size برابر 2 تهیه گردید، به دنبال آن نقشه های خطی و سطحی با 24000 داده از قبیل نوع کاربری، ارتفاع بنا، کیفیت بنا، عمر بنا، شکل بنا، نزدیک ترین قسمت بنا به خیابان، عرض مفید سواره رو و پیاده رو، یک طرفه و دو طرفه بودن، زمان رفت و برگشت وسایل نقلیه، طول خیابان و نوع خیابان بوده که به سیستم وارد گردید. سپس با استفاده از روابط x=x^h (3/5)^(n-1) و ?x=1/2 ?at?^2+v_0 t که میزان ریزش آوار را با توجه به ارتفاع هر بنا و جابجایی صورت گرفته بین وسایل نقلیه، شبیه سازی و محاسبه گردید، نتایج تحقیق نشان داد که در بیشتر خیابان های نیمه غربی منطقه دو خرم آباد به علت ریزش آوار صورت گرفته، که در بعضی خیابان ها تا 84 درصد سطح خیابان را مسدود کرده، همچنین به علت بار ترافیکی بالا و تصادف های صورت گرفته بین وسایل نقلیه به طور کامل مسدود می شوند. از جمله مهم ترین خیابان ها عبارت انداز: 17 شهریور، کاشانی شرقی، شهدا، خیام، مطهری، امام خمینی، پیروزی، حافظ، ابوذر و قسمت های از ساحلی غربی و شرقی می توان اشاره نمود. انسداد خیابان های موجب گردیده که امداد رسانی در بازه های زمانی مفید لحاظ شده مطابق شبیه سازی صورت گرفته انجام نگیرد. تحقیق حاضر نشان داد که استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی و نرم افزارهای کمکی همچونauto cad و site builder 3d که مدل سازی و تجزیه تحلیل را با صحت و سقم بالای انجام می دهد. می تواند مدیران و برنامه ریزان شهری را در شبیه سازی رخدادهای که امکان اعمال نمودن آن ها به شکل طبیعی (مانند زلزله) بر روی شهرها مقدور نمی باشد یاری رساند، تا با در دست داشتن مدیریت آن از تبدیل شدن به یک بحران و فاجعه جلوگیری شود.

رشد روز افزون جمعیت شهرها و عدم وجود قوانین کارآمد، الزام ها و برنامه ریزی های اصولی که سامان دهنده و توزیع کننده ی مناسب و هدفمند این افزایش جمعیت باشد، مشکلات مختلف اجتماعی، اقتصادی، زیست محیطی و مدیریتی را در شهرها به وجود آورده است. ناتوانی و ضعف توسعه افقی در حل این مشکلات زمینه رشد بی رویه شهرها، هزینه های فوق العاده تجهیزات زیر ساختی، اتلاف بیهوده زمین های شهری، رها کردن بافت های فرسوده شهری و عدم رعایت صحیح سرانه کاربری های شهری را به دنبال داشته است. از سویی نیز اختصاص بیشتر سرانه ها به کاربری مسکونی به دلیل عدم رعایت تراکم و فشرده سازی مناسب شهری و به دنبال آن کمبود فضاهای باز و عمومی، پراکندگی نسنجیده کاربری ها در سطح شهرها و هزینه ی بالای حمل و نقل ضرورت توجه به راهبرد رشد هوشمند یا رشد ترکیبی در شهرها را ایجاب می کند. تحقیق حاضر به دنبال بررسی راهبرد رشد هوشمند و تأثیر آن در توسعه شهری بجنورد می باشد. در این راستا وضع موجود توسعه شهری، میزان تغییرات آن در صورت اجرای راهبرد رشد هوشمند و هماهنگ با اصول آن، همچنین تأثیر آن بر شرایط اجتماعی- اقتصادی مطالعه و سنجیده می شود. بدین منظور علاوه بر جمع آوری اطلاعات لازم در مورد تراکم و توزیع کاربری ها، فرم شهری، هدف از سفرها و میزان دسترسی ها، تعداد 323 پرسشنامه به منظور تأثیر شرایط اجتماعی- اقتصادی بر توسعه و تأثیر رشد هوشمند بر بهبود شرایط اجتماعی- اقتصادی محلات توزیع و مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. نتایج حاصل از تحقیق نشان می دهد رشد موجود شهر بجنورد با ویژگی های رشد شهری در قالب رشد هوشمند با توجه به میزان اسپرال شهری، تراکم محلات، الگوی رشد شهر، توزیع ناعادلانه کاربری ها و البته عدم دسترسی مناسب ساکنین به کاربری های مورد نیاز در محلات تفاوت بسیاری داشته است. بررسی ابعاد اجتماعی- اقتصادی نیز با استناد به داده های تحلیل شده از پرسشنامه کاهش هزینه های اقتصادی و افزایش فعالیت های اجتماعی را در محلاتی که فاصله کمتری با اصول رشد هوشمند داشته اند، نشان می دهد.

با توجه به حجم بالای مراجعه کنندگان به ویژه زنان به فضاهای شهری و تقاضای زیاد برای استفاده از این مکان ها توسط شهروندان، میزان ایمنی و آسایش این فضاها یکی از دغدغه های مهم و اصلی سیاست گذاران و برنامه ریزان شهری را تشکیل می دهد. لذا هدف تحقیق حاضر، ارزیابی مشارکت زنان در ایمنی فضاهای شهر سقز با مدل participatory urban appraisal است. روش تحقیق مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای، جلسات pua با زنان و مطالعات تکمیلی به همراه پرسش نامه و سیستمgis است. جامعه آماری پژوهش زنان ساکن، شاغل و تردد کننده در محدوده فضاهای شهری سقز با تاکید بر فضاهای عمومی خیابان های امام خمینی شمالی و جنوبی، خیابان جمهوری و خیابان قدس می باشد، که به طور خوشه های کاملاً تصادفی 200 نفر از بین آنها به عنوان حجم نمونه انتخاب گردید. در ادامه مدل مشارکتی pua طی پنج مرحله، مرحله اول: تهیه مقدمات، مرحله دوم: تشکیل جلسات بحث، مرحله سوم: ارائه راهکارهای اجرایی، مرحله چهارم: مطالعات میدانی و کارشناسی و مرحله پنجم: ارائه راهبردهای لازم با توجه به چهار شاخص: دسترسی ها، کاربری ، طراحی فضای مطلوب زنان و مبلمان-های شهری با استفاده از swot ارائه شد. نتایج نشان داد که به لحاظ شاخص کاربری های زن محور، خیابان قدس وضع به مراتب نامناسب تری در تامین آسایش فیزیکی و روانی زنان با 96% نسبت به خیابان های امام خمینی شمالی (62%)، امام خمینی جنوبی (45%) و خیابان جمهوری با 42% دارا بوده است. همچنین نتایج نشان داد که شاخص مبلمان شهری در خیابان جمهوری با 41% تامین رضایت مندی زنان وضع مطلوب تری نسبت به خیابان های قدس با 29%، خیابان امام جنوبی با 18% و خیابان امام شمالی با 12% داشت. شاخص های دیگر نیز وضعی مشابه داشت. در نهایت راهبردهای لازم به منظور سهولت در تردد و جابجایی شهری (نظیر ایستگاه های تاکسی و اتوبوس شهری) ارائه گردید.

یکی از مقوله های اساسی در جغرافیای کاربردی، ارزیابی اثرات شاخص های آب و هوایی بر مجتمع های زیستی انسانی می باشد، که این امر توجه بسیاری از شهرسازان و برنامه ریزان شهری را به خود جلب نموده است. امروزه حداکثر تلاش برنامه ریزان و طراحان شهری بر روی استفاده از داده های اقلیمی و امکانات منطقه ای جهت ارتقاء سطح کیفی زندگی، آسایش فضای زندگی و فراهم ساختن فضاهای مطلوب از نظر مصرف انرژی متمرکز شده است. به دلیل اهمیت توجه به شاخص های اقلیم آسایش منطقه، در طراحی و برنامه ریزی فضاهای عمومی مانند پارک ها و پیاده رو ها، ضرورت بکارگیری و سنجش جایگاه عناصر اقلیمی همواره بایستی مورد توجه گروه های مختلف برنامه ریزان شهری و طراحان شهری قرار گیرد، در این راستا هدف پژوهش حاضر ارزیابی شاخص های اقلیمی و نحوه بکارگیری آنها در طراحی و برنامه ریزی عرصه های عمومی شهری با تأکید بر پارک ها و پیاده روهای شهر زابل به عنوان نمونه مورد مطالعه در تحقیق حاضر می باشد. برای نیل به این مقصود، ابتدا اقدام به بررسی و جمع آوری داده های اقلیمی منطقه با توجه به حاکمیت شرایط آب و هوایی گرم و خشک در شهر زابل گردید. در ادامه ضمن آگاهی از ویژگی های اقلیمی خاص منطقه سیستان نظیر بادهای صد و بیست روزه، در برنامه ریزی و طراحی عناصر فضاهای عمومی شهر زابل مورد توجه قرار گرفت. در پایان ضمن ارائه شیوه هایی مطلوب جهت برنامه ریزی و طراحی فضاهای عمومی شهری نظیر پارک ها و پیاده-روها، با استفاده از نرم افزارهای auto cad، 3d maxنمونه هایی از طراحی مطلوب فضاهای شهری آورده شد. نتایج حاصل از بررسی طرح های تفصیلی و جامع شهر زابل نشان داد، که در برنامه ریزی های شهر زابل کمتر عناصر اقلیمی به عنوان فاکتوری اثرگذار در طراحی ها بکار گرفته شده است.

مشکلات و نابرابری های خدماتی و اجتماعی ناشی از وضعیت نامناسب شهرنشینی، ضرورت برنامه ریزی برای تأمین نیازهای مبرم گروه های جنسی و سنی مختلف، به خصوص زنان را ایجاب می کند و قطعاً احداث محیط شهری سازگار با روحیات زنان، سهم عمده ای در رفاه، بلوغ اجتماعی و تکامل شخصیتی آنان خواهد داشت. منظور از مناسب سازی فضاهای شهری مبتنی بر نیازهای زنان این می باشد که برنامه ریزان و طراحان شهری باید در طراحی ساخت و بافت شهر به نیازهای زنان نیز توجه نموده و برای آرامش، امنیت، رفاه، امکان بروز عقاید و برابری در برخورداری از امکانات را برای زنان جامعه ایرانی با توجه به ساختارهای فیزیکی-کالبدی و الگوهای اسلامی- ایرانی فراهم کنند تا در قالبی صحیح زنان بتوانند در برنامه های شهری مشارکت داشته باشند. تحقیق حاضر ضمن تأکید بر الگوی اسلامی - ایرانی به دنبال بررسی و تحلیل مقایسه ای شهر زابل از لحاظ ساختارهای فیزیکی-کالبدی، مناسب سازی فضاهای شهری با توجه به نیازهای زنان، با شاخص های جهانی آن می باشد. در این راستا شاخص هایی از قبیل ترافیک، مبلمان شهری، فضاهای عمومی، مشارکت و ایمنی در ارتباط با مناسب سازی فضاهای شهری برای زنان مطرح می باشد که از طریق پیمایش میدانی و تکمیل پرسشنامه و روش pua مورد بررسی قرار گرفته و با شاخص ها و استانداردهای جهانی سنجیده خواهد شد، سپس با استفاده از سیستم اطلاعات جغرافیایی (gis) نتایج حاصل از تحقیق به تفکیک ناحیه بر روی نقشه مشخص می گردد. همچنین شاخص های موجود در زمینه استانداردهای شهری مورد بررسی قرار گرفته و در نهایت ناحیه ای که بهترین امکانات را با توجه به نیازهای زنان دارا باشد مشخص و به عنوان الگو برای دیگر نواحی شهر مورد استفاده قرار می گیرد. علاوه بر این، بر اساس مطالعات انجام شده و بررسی های میدانی در شهر زابل الگوهای مناسب سازی فضاهای شهری مطلوب زنان همراه با پیشنهادات راهبردی و کاربردی ارائه می گردد.

چکیده مبادی ورودی به عنوان یکی از اصلی ترین اجزای ساختار کالبدی و فضایی شهر، علیرغم اهمیتی که به لحاظ کالبدی، کارکردی و زیبایی شناسی دارد از یک سو با تجمع کاربری های ناهمگن و ناسازگار و از سوی دیگر کیفیت پایین ساخت و سازها بدون طرح قبلی در حاشیه بلافصل این محورهای شهری، فضاهای مغشوش و ناهماهنگی ایجاد نموده که به لحاظ بصری بسیار آشفته اند. ورودی های اصلی شهر زابل نیز سازمان یافته نیست، توزیع نامناسب کاربری ها، عدم پیوستگی در ساخت و سازها، کمبود مراکز خدماتی، وجود مشاغل مزاحم شهری، کمبود پوشش گیاهی و غیره از مشکلات ورودی این شهر می باشد. در این پژوهش سعی شده است ضمن تشریح چگونگی تراکم کاربری های مزاحم شهری در ورودی های زابل- زاهدان و زابل- نهبندان به سازماندهی و برنامه ریزی منظر و کارایی ورودی ها پرداخته شود و جهت حل این مشکلات براساس شناخت وضع موجود و مطالعات میدانی و با استفاده از gis، نرم افزارهای آماری، تکنیک topsis و سایر موارد به ارائه راه حل های مختلف می پردازد. نتایج تحقیق حاکی از این است که براساس شاخص سازگاری کاربری های اراضی، 24 درصد در ورودی زابل- زاهدان و 20 درصد در ورودی زابل- نهبندان ناسازگارند. وضعیت پوشش گیاهی (فضای سبز شهری) نیز در هر دو ورودی بسیار ضعیف و بدون برنامه ریزی شده می باشد. در زمینه تابلوهای اطلاع رسانی شهری بخصوص تابلوهای تجاری و خدماتی به دلیل تنوع و کثرت، دچار آشفتگی بصری می باشند. از نظر نمای ساختمان های همجوار ورودی زابل- زاهدان 4/62 درصد واحدها و ورودی زابل- نهبندان 7/69 درصد بدون نما و یا تکمیل نشده می باشند. در هر دو ورودی زابل- زاهدان و زابل- نهبندان، جوشکاری های درب و پنجره رتبه 1 را از نظر آلودگی کسب کرده اند که باعث افت کارکردی این ورودی ها شده که باید در مجتمع های درون شهری ساماندهی گردند. در پایان پژوهش، راهکارها و پیشنهادهای برای برنامه ریزی سیما و منظر ورودی ها و ساماندهی مشاغل مزاحم موجود در ورودی های شهر زابل ارائه شده است.

گسترش شهر و شهرنشینی و افزایش تدریجی تعداد شهرهای بزرگ در جهان به خصوص در کشورهای در حال توسعه و از جمله ایران، از یک طرف و رشد شهرها، تمرکز و تجمع جمعیت و افزایش بارگذاری های محیطی و اقتصادی بر بستر آن ها از طرف دیگر، ضمن توجه بیشتر به شهرها، منجر به پذیرش نقش ها و عملکردهای متعدد آن ها شده است. با توجه به موقعیت کشور ایران و نحو? قرارگیری شهرها در نقاط آسیب پذیر از لحاظ زلزله، سالانه خسارت های بسیار قابل توجه جانی و مالی بر جامعه تحمیل می شود. بروز این حوادث و خسارات ناشی از آن ها ضرورت پرداختن به مسأله مدیریت بحران را امری بدیهی می کند. در پژوهش حاضر به مطالع? «بررسی نقش مدیریت بحران با رویکرد مشارکت مردمی و سازمان های مرتبط هنگام وقوع زلزله در شهر دهدشت» پرداخته شده است. شهر تاریخی دهدشت به خاطر مجاورت با گسل فعال (گسل زاگرس جهت شمال غربی- جنوب شرقی و گسل کازرون از جهت جنوب شرقی) یکی از شهرهای زلزله خیز ایران به شمار می آید، این خود، اهمیت مطالعه و پژوهش را در زمینه مدیریت بحران بیش تر می کند. در واقع هدف اصلی که در این تحقیق به دنبال آن هستیم، کاهش خسارات ناشی از بحران ها و سوانح طبیعی ناشی از زلزله، اعم از تلفات انسانی و یا خسارت های مالی می باشد. روش شناسی تحقیق حاضر، مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای، اسنادی و میدانی است. در مرحله تحلیل ابتدا مقادیر و داده های کلیه شاخص ها استخراج می شده و سپس با استفاده از نرم افزار spss به تجزیه و تحلیل و آزمون فرضیات پرداخته شد. همچنین بر اساس روش تحلیل سلسله مراتبی ahp و با استفاده از نرم افزارexpert choice به وزن دهی شاخص های مربوطه و اولویت بندی آن ها جهت مدیریت بحران هنگام وقوع زلزله در شهر دهدشت پرداخته شده است و با استفاده از نرم افزار gis، نقشه ریزپهنه بندی خطرپذیری نواحی و محلات مختلف شهر ارائه می گردد. نتایج حاصل از این تحقیق نشان می دهد، که با توجه به شاخص های مورد بررسی، مدیریت بحران با رویکرد مشارکت مردمی و سازمان های مرتبط می تواند نقش بازدارنده ای در تلفات و خسارات ناشی از زلزله داشته باشد و همچنین می تواند مدیران و برنامه ریزان شهری را در برنامه های خود، جهت کاهش خسارات ناشی از زلزله یاری رساند.

شهرها مظهر و تجلی گاه هر نوع فنآوری و تکنولوژی جدید می باشند. در عصر حاضر که عصر فناوری اطلاعات و ارتباطات می باشد باید شاهد اثرات این فناوری که توانسته عصر حاضر را به نام خود ثبت کند مخصوصاً در شهرها باشیم. فاوا یا فناوری اطلاعات و ارتباطات با اثرات عمیق خود فرایند جهانی شدن را سرعت بخشیده و روز به روز به تعداد شهرهای جهانی می افزاید. شهر کرمان از شهرهای بزرگ و تاریخی جنوب و جنوب شرق ایران می باشد که از لحاظ زیرساخت فناوری اطلاعات و ارتباطات از وضعیت مناسبی برخوردار می باشد. این شهر و حتی پایتخت هنوز نتوانسته اند خود را وارد شهرهای جهانی نمایند. هدف ما از این تحقیق دستیابی به اثرات ict بر فضاها، ساختار و توسعه کالبدی شهر کرمان می باشد که با استفاده از روش توصیفی- تحلیلی و با ابزار پرسشنامه به تعداد 382 که با فرمول کوکران بدست آمد و سپس با نمونه گیری خوشه ای- مکانی در سطح 4 محله متفاوت (اقتصادی، تاریخی) پر گردید. سپس با spss 16.0 و نرم افزار لیزرل مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. همچنین با استفاده از مدل ahp و با نرم افزار export choice موثرترین زیر ساخت در تغیر ساختار و فضاها و توسعه کالبدی، فناوری اطلاعات و ارتباطات تعیین گردید. نتایج این تحقیق نشان می دهد در حالت کلی نه تنها ict باعث اغتشاش در فضاهای شهری نشده (بجز در جاهایی که به صورت صحیح مکانیابی نشده) بلکه توانسته بسیاری از نابسامانی های شهر را از بین برده و باعث نظم در فضاها (بیشتر خیابان) و ساختار شهر شود. همچنین با اثر گذاری بر توسعه اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی بر توسعه کالبدی شهر نیز اثر گذار بوده است.

توسعه پایدار به شرایط بهتر زندگی برای تمام مردم جهان با توجه به امکانات موجود و نسل های آینده اشاره دارد. لازم است با ارزیابی صحیح تجارب کسب شده از نسل های پیشین و با توجه به تفکر شهر سازی حاکم، از منابع حیاتی و امکانات موجود در محیط استفاده مناسب کرده و با هدف ایجاد تعادل در محیط زیست شهری (در تمام ابعاد اقتصادی، اجتماعی، زیست میحطی و کالبدی) و دست یابی به توسعه ای جامع و پایدار، به ساماندهی شهر در یک قالب ساختاری مناسب بپردازیم. شهر زابل از حیث موقعیت جغرافیایی و تاریخی، نیروی انسانی فراوان، مرز مشترک با کشورهای همسایه و اشتراکات قومی، مذهبی و فرهنگی با این کشورها دارای مزایای نسبی متعددی است که می بایست در روند توسعه مورد توجه جدی قرار گیرد. از این رو این مسئله که چه عواملی در عدم توسعه شهر زابل تأثیرگذار بوده اند مطرح بوده است و این خود اهمیت مطالعه و پژوهش را در زمینه توسعه پایدار با توجه به توان های محیطی و شاخص های انسانی بیش تر می کند. در این تحقیق اطلاعات با استفاده از مطالعات کتابخانه ای و میدانی جمع آوری شده و با استفاده از فرمول کوکران، تعداد 322 نفر افراد بالای 15 سال و 20 نفر از متخصصین، مدیران و معتمدین برای تکمیل پرسشنامه انتخاب گردید. که در این پرسشنامه شاخص های مربوط به چهار بعد توسعه پایدار شهری (زیست محیطی، اقتصادی، اجتماعی و کالبدی - فضایی) مورد بررسی قرار گرفته است. با استفاده از نرم افزار spss اطلاعات تجزیه و تحلیل و فرضیات مورد آزمون قرار گرفت. سپس با استفاده از مدل سلسله مراتبی (ahp) به وزن دهی هر کدام از شاخص های توسعه انسانی و محیطی، جهت توسعه پایدار شهر زابل پرداخته شده است. همچنین از سیستم اطلاعات جغرافیایی (gis) برای نمایش مکان ها و جهت توسعه شهر استفاده شده است. نتایج نشان می دهد که نقش شاخص های انسانی در عدم توسعه پایدار شهر زابل پررنگ تر از سایر عوامل بوده است. در انتها نیز پیشنهادات کاربردی و عملی ارائه گردیده است.

یکی از مهم ترین فضاهای شهری، فضای عمومی بازار و مراکز خرید می باشد که همواره شاهد بیشترین حجم استفاده کننده بوده و به عنوان اصلی ترین بخش شهر به نیازهای شهروندان در ابعاد مختلف پاسخ می دهند. هدف اصلی این پژوهش ارزیابی برنامه ریزی فضای عمومی در بازارهای ارگ و گنجعلی خان در شهر کرمان است. در همین راستا شاخص های مورد بررسی عبارتند از: شاخص های کالبدی ـ فیزیکی، اجتماعی، اقتصادی. در این پژوهش روش تحقیق، توصیفی ـ تحلیلی مبتنی بر مطالعات کتابخانه ای و اسنادی، بررسی های میدانی و مصاحبه بوده و جامعه آماری پژوهش شامل گروه سنی 15 ـ 64 می-باشد. تجزیه و تحلیل اطلاعات با نرم افزار spss صورت گرفته و نتایج در قالب جداول، نمودارها و تصاویر منتج از یافته های تحقیق ارائه گردید. همچنین برای ارزیابی و رتبه بندی کیفیت و برتری شاخص ها در بازارهای مورد نظر از مدل تصمیم گیری (topsis) استفاده گردیده است. یافته های تحقیق نشان می دهد، در بحث شاخص های کالبدی که سه زیر شاخص را شامل می شود مولفه جذابیت و چشم نوازی با میانگین کل 27.9 دارای شرایط مطلوب تری می باشد. وضعیت شاخص های اجتماعی نیز نشان می دهد که زیر شاخص تعاملات اجتماعی و اجتماع پذیری از وضعیت مناسب تری نسبت به سایر زیر شاخص های اجتماعی برخوردار می باشند. در آخر می توان گفت که شاخص های اقتصادی از وضعیت مطلوب تری نسبت به دو شاخص دیگر برخودار است. با استفاده از مدل topsis مشخص گردید که وضع موجود شاخص اقتصادی با 0.908 بزرگ تر از دو شاخص دیگر و نزدیک به 1 می باشد در نتیجه شاخص های اقتصادی از نظر مطلوبیت، جذب کنندگی و اثرگذاری در شکل گیری فضاهای عمومی بازار وضعیت مناسب تر و مطلوب تری دارند و بیشترین اثر را نسبت به دو شاخص دیگر داشته اند.

سرمایه اجتماعی مفهومی است که کمیت و کیفیت روابط حاکم میان افراد را مورد بحث قرار می دهد. امروزه مفهوم سرمایه اجتماعی، در زمره مفاهیم و مقولات پایه در مطالعات میان رشته ای به شمار می آید. افزایش علائق مطالعاتی پژوهشگران پیرامون مفهوم سرمایه اجتماعی، نمایه ای از نقش و جایگاه محوری این مفهوم در مباحث توسعه است. افزایش جمعیت و توسعه کالبدی شهر ها سبب شده کنش ها و فعالیت های شهروندان در عرصه های اجتماعی و اقتصادی با شدت و تراکم بیشتری انجام شود. نپرداختن به این امور شهروندان را در جریان زندگی درگیر مسایلی کرده است که این مسایل به نوعی سلامت جسم و روان آنان را به مخاطره می اندازد. بر این اساس در محافل بین المللی واژه شهر سالم مورد توجه قرار گرفت. هدف اصلی این پژوهش ارزیابی نقش سرمایه اجتماعی در ایجاد شهر سالم در بوکان است. بدین منظوردر مرحله اول تحقیق فاکتورهای سرمایه اجتماعی از قبیل (مشارکت اجتماعی، اعتماد، همیاری، آگاهی و رفاه)، با استفاده از مدل topsis در فضاهای مورد مطالعه (6 محله) مورد بررسی و اولویت بندی قرار گرفتند. در مرحله دوم پژوهش شاخص های شهر سالم از قبیل (بهداشت و درمان، حمل و نقل و ترافیک، محیط زیست و فضای سبز، مشارکت اجتماعی)، یک بار در محلات مورد مطالعه (6 محله) و یک بار برای کل شهر با استفاده از تکنیک sowt مورد بررسی قرار گرفتند. می توان در یک نتیجه گیری کلی و نهایی نامناسب بودن وضع شاخص های سرمایه اجتماعی (97/2) و شهر سالم (74/2) را در سطح محله ها و شهر بوکان ذکر نمود. در نهایت می توان گفت که وجود سرمایه اجتماعی به عنوان ساز و کاری برای ارتقای شهر سالم به شمار می رود. به عبارت واضح تر، بالا بودن میزان سرمایه اجتماعی به دنبال خود افزایش سطح سلامت فردی و عمومی و مشارکت سازمان های مرتبط با آموزش سلامت شهری، بهبود روندهای اجتماعی و زیست محیطی و کاهش آلودگی هوا و بهبود حمل و نقل مناطق شهری را به همراه داشته است.

از دیرباز مناطق مرزی بین کشورهای مختلف از حساس ترین و چالش برانگیزترین مناطق بوده اند که حکومت های مرکزی را با مشکلات فراونی مواجه می کرده اند. اما با گسترش شهرنشینی و تجارت اخیراً حساسیت این مناطق مضاعف شده و نیاز به توجه ویژه از طرف دولت ها از نظر زیرساخت های توسعه و مسائل امنیتی دارند. منطقه مرزی ایران و افغانستان واقع در منطقه سیستان(استان سیستان و بلوچستان) بنا به دلایلی مانند قاچاق سوخت، کالا، مواد مخدر و تردد غیرقانونی افغانها از حساس ترین مناطق مرزی کشور است. همین امر سبب شده که دولت مرکزی به منظور ممانعت از تردد افغانها و قاچاق سوخت و کالا، تأمین امنیت و تأمین رفاه مرزنشینان اقدام به ایجاد مرز فیزیکی نماید. از این رو پژوهش حاضر با هدف تحلیل و تبیین اثرات اقتصادی و اجتماعی احداث دیوار مرزی بر روستاهای مرزی شهرستان هیرمند می باشد.

طوفان های شن از جمله رخداد های طبیعی هستند که عمدتاً در مناطق خشک و نیمه خشک دنیا رخ داده و بیش از 40 درصد اراضی کره زمین را تحت تأثیر قرار می دهند. این طوفان ها اثرات مخرب و زیان بار بسیاری در مناطق جغرافیایی مذکور از جمله نقاط روستایی بر جای می گذارند و همواره تبعات متعددی از جمله تخریب زیستگاه های انسانی را به دنبال دارند. با توجه به اینکه کشور ایران نیز در کمربند بیابانی و خشک کره زمین واقع شده از گزند طوفان های شن در امان نبوده است. در این بین منطقه سیستان (شهرستان زابل) از نظر مدت وزش بادهای محلی «120 روزه» و به دنبال آن طوفان های شن و ماسه و آثار و تبعات بازدارنده آنها، یک مورد کاملاً منحصر به فرد و استثنایی است که نیاز به مطالعه و تحقیق گسترده دارد. تحقیق حاضر در پی بررسی آثار بازدارنده این طوفان ها بر روی سکونتگاه های روستایی بوده که جهت نیل به این مهم ابتدا به بررسی کتابخانه ای و اسنادی موضوع پرداخته و سپس با استفاده از پیمایش های میدانی و نمونه گیری تصادفی و با بهره برداری از gis، روش درجه بندی تاکسونومی و غیره اقدام به تجزیه و تحلیل داده ها شده است. یافته های تحقیق مشخص ساخت که تمامی فرضیات مورد نظر به اثبات رسیده و نقش بازدارندگی طوفان های شن بر سکونتگاه های روستایی شهرستان زابل از جمله در تخریب، جابجایی آنها، نابودی مزارع، مهاجرت و غیره کاملاً محرز می باشد.

برنامه ریزی توسعه روستایی در دهه های اخیر در صدد حل چالش های عمده ای از قبیل ایجاد اشتغال، مشارکت مردم محلی، افزایش تولید روستایی، کاهش فقر، توانمند سازی افراد و در نهایت تلاش برای کاستن از نابرابری های بین شهر و روستا بوده است. در راستای برطرف کردن این چالش ها در سال 1377 «قانون تأسیس دهیاری های خودکفا در روستا های کشور» به تصویب رسید و با الگو برداری از مدیریت شهری که مشتمل بر دو نهاد شورای شهر و شهرداری است، به وزارت کشور اجازه داده شد تا به منظور اداره امور روستا ها و توسعه پایدار روستایی سازمانی بنام «دهیاری» با توجه به ویژگی های محل و با درخواست اهالی، به صورت خودکفا و با شخصیت حقوقی مستقل در این روستاها تأسیس نماید. در تحقیق حاضر سعی شده است، عملکرد دهیاری ها در ظرفیت سازی توسعه ای روستاهای دارای دهیاری در مقایسه با روستاهای فاقد دهیاری و نیز میزان توانمندی دهیاران در ظرفیت شناسی توسعه ای روستاهای شهرستان گنبدکاووس مورد ارزیابی قرار گیرد. تحقیق حاضر از نوع توصیفی – پیمایشی است. جامعه آماری این تحقیق را 150 روستای شهرستان گنبدکاووس تشکیل می دهند و جامعه نمونه آن از طریق نمونه گیری احتمالی ساده، با استفاده از روش منظم(سیستماتیک) انتخاب گردید، برای تعیین حجم نمونه تحقیق از فرمول کوچران استفاده شد. روایی پرسشنامه توسط متخصصان موضوعی مورد تأیید و پایایی گویه های تحقیق نیز با آماره آلفای کرونباخ سنجیده شده است که نتایج آن حاکی از قابلیت اعتماد بالای این گویه ها برای سنجش متغیرهای تحقیق است. داده های اصلی تحقیق به وسیله پرسشنامه جمع آوری و برای تجزیه و تحلیل داده ها از نرم افزار spss استفاده شد.

پس از پیروزی انقلاب اسلامی، مسئله واگذاری بخشی از اراضی به کشاورزان و به دنبال آن، الگوی بهره برداری "مشاعی" در اراضی واگذاری مطرح گردیده است . این تحقیق با این فرضیه که "واگذاری اراضی به عنوان یک عامل مهم و تاثیرگذار در امر کشاورزی ، سبب افزایش تولید و ارتقاء سطح زندگی جمعیت روستایی در بخش آق قلا گردیده" کم و کیف واگذاری اراضی با کاهش تولید در واحد بوده (به لحاظ تقطیع اراضی و ...)، ولی افزایش نسبی سطح زندگی جمعیت روستایی را سبب گردیده است . این تحقیق با مقدمه ای کوتاه در باب ضرورت مطالعه واگذاری اراضی، کلیات تحقیق و بررسی ویژگیهای طبیعی شروع شد و به کنکاش در زمینه مهمترین ویژگیهای انسانی ناحیه پرداخته است . بررسی مسایل و مشکلات مالکیت و ابعاد تاریخی مالکیت زمین در بخش آق قلا، قسمت دیگری از تحقیق حاضر را تشکیل می دهد. سپس چگونگی واگذاری اراضی و اثرات اقتصادی و اجتماعی آن مطرح گشته و پس از آن عملکرد اقتصادی تعاونی های مشاع، به بوته آزمایش گذاشته شده که منتج به ضعف و ناتوانی آنها و روند واگذاری اراضی گردیده است . در نهایت ، با توجه به مشکلات واگذاری اراضی، راهبردهای لازم و الگوی مبتنی بر بهره برداری یکپارچه، با حفظ مرزها و مالکیت روستائیان پیشنهاد گردیده است .