چکیده ندارد.

رشد فوق العاده شهرها بدنبال افزایش رو به تزاید جمعیت شهری پدیده ای جهانی بوده، اما ابعاد آن در کشورهای در حال توسعه وسیعتر است . در حالیکه انتظار می رود بیش از نیمی از جمعیت جهان در آغاز قرن جدید شهرنشین باشند، سهم جمعیت شهرنشین در کشورهای جهان سوم بیش از 2/3 میلیارد نفر است . بنابراین بی سبب نیست که سازمان ملل بزرگترین معضل کشورهای جهان سوم در فرآیند شهری شدن را گرانی زمین شهری و عدم دسترسی اقشار متوسط و ضعیف به زمین می داند. بدون شک مساله مهم برای دولت و متولیان این موضوع در مواجهه با چنین روندی، ضمن تلاش برای دسترسی مطلوب همه اقشار جامعه شهری به زمین، تاکید مواکدی است بر تامین زمین شهری برای خانوارهای کم درآمد ساکن شهر جهت ساخت سرپناه بعنوان یکی از نیازهای اولیه انسان است . مسئله ای که مسئولین و برنامه ریزان کشور ما نیز با آن روبرو هستند. هدف تحقیق حاضر بررسی ابعاد این معضل و ارائه راهکارهای مناسب است و فرض اساسی تحقیق نیز ناکارائی سیاستهای دولت در بهینه سازی عملکرد بازار برای عرضه مطلوب زمین شهری است . لذا برای ارزیابی این فرض اساسی، شهر گرگان بعنوان نمونه انتخاب و عملکرد بازار زمین شهری آن بررسی و ارزیابی می شود.

یکی از جلوه های زندگی صنعتی رشد فزاینده شهرنشینی بوده که مشکلات عدیده ای از جمله کمبود مسکن را ایجاد و تشدید نموده است. سکونت تعداد فزاینده ای از مردم در زاغه ها و حاشیه شهرها به خصوص شهرهای کشورهای در حال توسعه یکی از نشانه های وسعت وحدت مساله شهری است . ایران نیز به عنوان یک کشور در حال گذار از اقتصاد کشاورزی و جامعه سنتی به اقتصاد صنعتی و جامعه شهری از دهه 1340 شاهد پیدایش مشکلات شهری به خصوص در بخش مسکن بوده است . در شرایط کشور ما ، میزان تولید و عرضه مسکن کمتر از تقاضای آن است . به طوریکه کمبود مسکن، گرانی زمین و اجاره بها و ... مشکلات اساسی سکونت در مراکز شهری کشورمان نظیر شهر قزوین و به خصوص منطقه شمال شهر قزوین ( منطقه 3 )می باشد. چرا که شهر قزوین طی سالهای اخیر همواره جز سه شهر اول کشور بوده که با مشکل کمبود و گرانی مسکن مواجه می باشد. مسلما پیدایش مشکل مسکن در منطقه شمال شهر قزوین ناشی از عوامل عدیده ای است که به صورت یک مجموعه سیستماتیک مشکل فوق را به وجود آورده اند. حل مشکل مسکن در این منطقه از شهر شناخت همه جانبه عوامل و اصلاح آنها را می طلبد. بدین منظور در این پژوهش برای بررسی راهکارهای رفع مشکل مسکن در منطقه شمال شهر قزوین که به نظر می رسد بتوان آنها را در دو محور مهاجرت و نوع کاربری اراضی طبقه بندی کرد.

اطلاعات و بررسیهای موجود در باره فضاهای شهری در بافتهای تاریخی ایران بسیار اندک است . اما با توجه به همین اطلاعات می توان اظهار داشت که فضاهای شهری در گذشته از لحاظ کارکردی و کالبدی غالبا از کارایی مناسبی برای زندگی درآن برخوردار بوده اند. در حالیکه برخی از انواع بسیار مهم فضاهای شهری در دوره معاصر مانند خیابانها و میدانها فاقد کارایی لازم برای زندگی شهری هستند و غالبا نقش ارتباطی آنها به صورت مهمترین کارکرد و دربرخی موارد تنها کارکرد آنها درآمده است . در شهرهای بزرگ با وجود آنکه مردم در طول روز برای جابجایی در شهر در اینگونه فضاها حضور دارند ، اما به سبب آلودگیهای محیطی از قبیل آلودگی هوا، آلودگی صوتی و ازدحام و همچنین فقدان فعالیتهای اجتماعی ، حضور در این فضاها برای آنها نه تنها خوشایند نیست بلکه از آن فضاها گریزان نیز می باشند. علاوه براین فضاهای شهری مناسبی هم برای بسیاری از فعالیتهای مهم اجتماعی وجود ندارد. برای مثال در گذشته در هر دوره تاریخی در پایتخت و شهرهای بزرگ و مهم ، یک میدان حکومتی - عمومی وجود داشت که بسیاری از جشنها و مراسم اجتماعی ، مذهبی و ملی در آن برگزار می شد بسیاری از اینگونه میدانها برای پاسخگویی به فعالیتهای گوناگون و متنوع شهری و اجتماعی از لحاظ کالبدی با توجه به اصول کم وبیش معینی طراحی و ساخته می شدند ، یا به تدریج شکل می گرفتند. با وجود الگوهای نسبتا کارآمد برای طراحی میدانهای حکومتی - عمومی و میدانهای عمومی ، با شروع تهاجم فرهنگی غرب مردم ما را گونه ای خودباختگی فراگرفت. این تقلید از غرب باعث شد که در دوره معاصر تهران به عنوان مرکز کشوری با سابقه درخشان در شهرسازی فاقد یک میدان عمومی مناسب از لحاظ کالبدی و کارکردی باشد که آئین ها و جشنهای رسمی و مذهبی و ملی در آن به خوبی برگزار شود. شناخت فضاهای معماری و شهری ، تاریخی می تواند زمینه مناسبی برای درک الگوهای سنتی پدید آورد تا با توجه به آن بتوان فضاهایی خلق کرد که ضمن دارا بودن خصوصیات کالبدی و کارکردی مناسب از هویت فرهنگی مناسبی نیز برخوردار باشد.

نتایج حاصل از این تحقیق ، مشخص شده است که : 1 - تبدیل روستا به شهر در کاهش مهاجرت روستائیان به شهرهای بزرگتر و تثبیت جمعیت در نواحی روستایی مورد مطالعه نقش بسیار کمی داشته است واین مراکز شهری جدید برای جذب مهاجران بالقوه و بالفعل نواحی روستایی حوزه نفوذ خود فاقد توانایی لازم هستند و این اقدام تنها به میزان کمی در تثبیت جمعیت برخی از شهرهای جامعه آماری موثر بوده است . 2 - تبدیل روستا به شهر در افزایش فرصتهای شغلی ، بویژه در بخش خدمات اداری و تجاری موثر بوده است ، لیکن سهم کمتری از فرصتهای شغلی جدید به نیروی کار مازاد روستایی حوزه نفوذ آنها اختصاص یافته است و اساسا اغلب این شهرها برای روستائیان حوزه نفوذ خود ، به دلیل کمبود فرصتهای شغلی ، فاقد جذابیت کافی هستند.3 - تبدیل روستا به شهر در افزایش وبهبود کارکردهای خدماتی شهرهای مورد مطالعه برای خود شهرها و حوزه نفوذشان موثر بوده است به طوریکه آزمون مقایسه زوجی به عمل آمده بین تعداد انواع امکانات وخدمات این شهرها در قبل و بعد از شهر شدن بیانگر وجود تفاوت معنی دار خیلی قوی و افزایش تعداد انواع خدمات آنها در بعد از شهر شدن است. همچنین بین تعداد انواع خدمات اضافه شده به شهرهای جامعه آماری در بعد از شهر شدن و مدت زمان سپری شده از شناخته شدن آنها به عنوان شهر و افتتاح شهرداری در آنها ، رابطه مثبت معنی دار قوی مشاهده شده است . به عبارت دیگر هر چه مدت زمان بیشتری از تبدیل آنها به شهر سپری شده ، تعداد انواع خدمات این شهرها در بعد از شهر شدن نیز افزایش یافته است . نتایج حاصله از این تحقیق بیانگر آن است که علی رغم وجود جنبه های مثبت و منفی در تبدیل روستا به شهر ، به منظور ایفای نقش موثر این مراکز در سلسله مراتب سکونتگاهی و توسعه ، تجدید نظر در معیارها و ملاکهای تبدیل روستا به شهر ضروری بوده و لزوم اجرای (راهبرد توسعه شهر های کوچک ) برای توسعه روستایی در ایران بیش از پیش احساس می شود و سیاست تبدیل به شهر نیز می بایست در چارچوب این راهبرد دیده شود.

صنعت گردشگری به حدی از رشد رسیده که فعالیتهای گردشگری به عنوان بخش چهارم فعالیتهای انسان پس از کشاورزی صنعت و خدمات محسوب می گردد و کارشناسان پیش بینی می کنند به عنوان سودآورترین صنعت جهان درآید .بطوریکه از آن به عنوان صادرات نامرئی که مرکز اقتصادی آن شهرها هستند نام می برند. امروزه توریسم ، جایگاه مناسبی را در رشته های علمی بخصوص جغرافیا کسب کرده است.

یکی از مشکلات عمده در برنامه ریزی شهری با توجه به رشد جمعیت و کمبود امکانات زیربنائی، تعیین جهت مناسب و نحوه گسترش فیزیکی شهر برای جوابگوئی به نیازهای آینده می باشد. از آنجا که گسترش شهر مستلزم تعدیل کاربری زمین است این موضوع باعث کاهش سطح کاربری های دیگر بخصوص زمینهای کشاورزی شده و لزوم ارزیابی و مطالعه عمیق منابع را ضروری ساخته است. در این تحقیق ابتدا اطلاعات مربوط به هیدرولوژی قابلیتهای اراضی، راههای ارتباطی، عوارض توپوگرافی شهر، محدوده شهر در سالهای 1334، 1370 و محدوده پیش بینی شده در سالهای 1383 در طرح جامع اردبیل و نیز اطلاعات مربوط به اراضی سیلابی، اراضی با آبهای زیرزمینی بالا و خطوط گسل که از موانع گسترش شهر به حساب می آیند. از روی نقشه های مربوطه رقومی گردیده و سپس با اعمال ارزشهای مربوط به هر یک از عوامل و تعیین وزن هر یک از آنها در ارزیابی چند عامله به روش ‏‎critic‎‏ اقدام به تعیین پهنه های مناسب قرار گرفته است. همچنین با ‏‎extract‎‏ کردن تصویر حاصل از ارزیابی چند عامله در شکبه سلولی 1000 در 1000 متری، امکان سنجی کاربرد این روش در رابطه با هدایت توسعه آتی شهر مورد ارزیابی قرار گرفته است. با مقایسه پهنه های سه گانه اراضی شهری (محدوده قانونی شهر در سال 1364، اراضی پیشنهادی طرح جامع برای توسعه شهر تا سال 1383 و اراضی ساخته شده در خارج از محدوده قانونی شهر) با تصویر حاصل از ارزیابی چند عامله مشخص می شود که در اراضی داخل محدوده با توجه به ارزشهای مرکزیت و ارزشهای حاصل از شبکه ارتباطی و شیب های هموار، ارزش فاصله از خطوط گسل و استقرار در خارج از منطقه سیلابی ارزش بالایی را در رابطه با توسعه شهر بدست می دهد و با توجه به یکدست بودن اراضی پیرامون شهر، توسعه شهر در این قسمتها نتیجه طبیعی نیاز به زمین برای توسعه شهری بوده است. در اراضی پیشنهادی طرح جامع در خارج از محدوده قانونی شهر، این نتیجه حاصل می شود که در ادامه روند توسعه فیزیکی شهر، در جنوب شهر بوده که این اراضی عمدتا بواسطه داشتن ارزشهای بالا برای توسعه شهر با توجه به شیب مناسب 5-2 درصد قابلیت کم اراضی برای کشاورزی، شبکه راه و خارج بودن از پهنه مربوط به دشت سیلابی و فاصله مناسب از خطوط گسل می تواند نقش عمده ای در هدایت توسعه شهری به این اراضی و پرهیز از توسعه شهر در اراضی با ارزش کشاورزی پیرامون شهر داشته باشد. اراضی ساخته شده در خارج از محدوده شهر که ساخت و سازهای پراکنده را در خارج از محدوده شکل داده اند، عمدتا در اراضی هموار و باارزش کشاورزی شکل گرفته اند. ارزش بالای این اراضی بواسطه نزدیکی به شهر، ارزش فاصله از شبکه ارتباطی، فاصله از خطوط گسل می باشد. با هدایت توسعه شهری در اراضی مناسب خارج از محدوده که با داشتن ارزشهای بالا برای توسعه شهر، که بواسطه نزدیکی به شهر، شیب مناسب و پایین بودن ارزشهای کشاورزی می باشند، امکان جلوگیری از رشد خودروی شهر در اراضی کشاورزی پیرامونی می باشد، ضمن اینکه این توسعه در قالب واحدهای منظم شکل گرفته و از آشفتگی و بی نظمی اراضی ساخته شده که در صورت پیوسته شدن به شهر مشکلات عدیده ای را بوجود می آورند.

یکی از ویژگیهای مهم قرن بیستم تراکم جمعیت در شهرها، جدایی گزینی های اقتصادی اجتماعی در داخل شهرها و گسترش آسیب های شهری است. هدف رساله بررسی علل جدایی گزینیهای اقتصادی - اجتماعی و ناهنجاریهای شهری با تکیه بر دیدگاههای اکولوژیک، وابستگی، اقتصاد سیاسی، دو گانگی شهری و عدالت اجتماعی است. هدف این است که آیا بابل نیز به عنوان یک شهر میانی از نظر سطح پایگاه اقتصادی-اجتماعی به نواحی فقر و غنا تقسیم می شود؟ سطح پایگاه اقتصادی-اجتماعی نواحی و محلات چه رابطه ایی با آسیب های شهری دارد. همچنین معیارهای سطح سواد، اشتغال، فقر و مهاجرت چه رابطه ایی با آسیب های شهری دارند؟ براس رسیدن به پاسخ سوالات فوق 2063 پرونده اعتیاد، سرقت، روابط نامشروع و طلاق در شهر بابل مربوط به سالهای 75-1371 جمع آوری شده و رابطه آنها با متغیرهای سطح سواد، اشتغال، فقر و مهاجرت به روش آنالیز رگرسیون، آنالیز واریانس، فرضیه ‏‎ho‎‏ مورد بررسی قرار گرفت. همچنین با کمک نرم افزار ‏‎arcview‎‏ بیش از 140 نقشه که رابطه متغیرها را در سطح شهر نشان می دهد استخراج شد. نتایج تحقیق نشان می دهدکه در نواحی ده گانه بابل: 1-با افزایش سطح پایگاه اقتصادی-اجتماعی از میزان آسیب های شهری و فقری کاسته می شود. (با 95% و 99% اطمینان) 2-با افزایش فقر بر میزان آسیب های شهری افزوده می شود. (با 95% و 99% اطمینان) 3-با 95% اطمینان با افزایش تحصیلات عالی میزان اسیب های شهری کاهش می یابد، لیکن رابطه فوق با 99% اطمینان معنادار نیست. 4-با کاهش بیسوادی، آسیب های شهری کاهش می یابند. (با 95% و 99% اطمینان) 5-با افزایش مشاغل عالی، آسیب های شهری کاهش می یابند. (با 95% و 99% اطمینان) 6-با 95% اطمینان با افزایش مشاغل متوسط میزان آسیب های شهری کاهش می یابد. لیکن رابطه فوق در سطح 01/0 معنادار نیست. 7-با 95% اطمینان با کاهش مشاغل ابتدایی میزان آسیب های شهری کاهش می یابد لیکن فرضیه فوق با 99% اطمینان معنادار نیست. 8- با افزایش بیکاری میزان آسیب های شهری کاهش می یابد، لیکن این فرضیه در سطح 05/0 و 01/0 معنادار نیست. 9-با 95% و 99% اطمینان در صورت کاهش مهاجرت میزان تحصیلات افزایش یافته و از بیسوادی کاسته می شود. 10- با 95% اطمینان با کاهش مهاجرت میزان مشاغل عالی و بیکاری افزایش یافته و از مشاغل ابتدایی کاسته می شود. لیکت در سطح 05/0 رابطه معناداری میان کاهش مهاجرت و افزایش مشاغل متوسط وجود ندارد. 11-با 95% و 99% اطمینان با افزایش مهاجرت، بر میران فقر و محرومیت افزوده می شود. (با 95% و 99% اطمینان). 12-با 95% اطمینان با کاهش مهارجت از آسیب های شهری نیر کاسته می شود. لیکن با فرضیه فوق با 99% اطمینان معنادار نیست.

نتایج تحقیق نشان می دهد که : 1-بین میزان مهاجرپذیری و رشد جمعیت شهرهای میانی و عدم تعادل در بازار نیروی کار آنها در هر دوره رابطه مستقیمی وجود دارد. 2-روند تحولات مهاجرپذیری و رشد جمعیت شهرهای میانی در رابطه با تغییرات بازار کار آنها با جایگاه و شرایط ناحیه ای آنها رابطه معنی داری نشان نمی دهد . هماهنگی روند این تحولات با روند کلی آن در کشور بیانگر نقش مهم و مسلط تحولات سیاسی، اقتصادی و اجتماعی در مقیاس ملی بر ابعاد اقتصادی و فضایی نواحی است. 3-میزان مهاجرپذیری و رشد جمعیت شهر سبزوار در دوره های مختلف رابطه مستقیمی با میزان کمبود شغل در مناطق روستایی و اضافه شغل در شهر سبزوار دارد. و عمده مهاجرین وارد شده به شهر از روستاهای تابعه شهرستان سبزوار هستند. 4-توسعه فیزیکی و تحولات ساخت اجتماعی-فضایی شهر در چند دهه اخیر علاوه بر تاثیرپذیری از مهاجرت از تغییر الگوی مسکن و سیاستهای واگذاری زمین نیز متاثر بوده است. با توجه به نقش مهم سطوح عملکرد اداری-سیاسی در رشد شهری در ایران، برای تقویت شهرهای میانی در نظام شبکه شهری پیشنهاد می گردد هر شهر متناسب با جمعیت و جایگاه و نقش ناحیه ای خود از سطوح مناسب عملکردهای اداری برخوردار گردد. همچنین برای تعادل در نظام سکونتگاهی شهرستان مورد بررسی باید مراکز درجه دوم و فرعی (شهرهای کوچک و مراکز بخش) بیش از پیش مورد توجه قرارگرفته و تقویت گردند.