در سال های اخیر تلاش های زیادی برای تولید و تکثیر سیب زمینی عاری از ویروس و سایر عوامل بیماری زا توسط متخصصین صورت گرفته و استفاده از تکنیک کشت بافت به عنوان یکی از بهترین روش ها به این منظور پیشنهاد شده است. برای بررسی تأثیر طول روز و دما و محیط کشت بر ریزغده زایی ارقام سیب زمینی در شرایط درون شیشه ای آزمایشی به صورت فاکتوریل بر پایه کرت های کاملا تصادفی در شش تکرار اجرا شد. ریزغده زایی ریزنمونه های سه گره ای ارقام مارفونا، بورن و آگریا در سه آزمایش مورد بررسی قرار گرفت. آزمایش اول شامل سه سطح فتوپریود (تاریکی، روز کوتاه ? ساعت روشنایی و 16 ساعت تاریکی و روز بلند 16 ساعت روشنایی و 8 ساعت تاریکی) و دو سطح دما (نرمال 21-17 و سرد 17-12درجه سانتیگراد) و در آزمایش دوم 4 سطح محیط کشت شامل ساکاروز 8%ms + 5 mg/lit ba + ، ساکاروز 6% 4 mg/lit kin +ms ، ساکاروز8% +ba 0.5g ccc+5 mg/lit + ms ، ساکاروز 8% + ms و در آزمایش سوم، چهار محیط کشت شامل سه غلظت 40 ، 80 و 120 گرم شکر به همراه ms پایه در مقایسه با تیمار شاهد 80 گرم ساکارز مورد بررسی قرار گرفت. نتایج تجزیه واریانس نشان داد که از نظر تیمارهای طول روز و دما صفات تعداد ریزغده، وزن کل ریزغده، میانگین وزن ریزغده و زمان ظهور اولین ریزغده تفاوت معنی داری در سطح 1% داشتند. همچنین همه صفات تحت تاثیر چهار نوع محیط کشت هورمونی مورد بررسی از نظر آماری اختلاف معنی داری در سطح 1% نشان دادند. در بررسی تأثیر جایگزینی غلظت های مختلف شکر با ساکارز در همه صفات به غیر از زمان ظهور اولین ریزغده تفاوت آماری معنی-داری در سطح 1% مشاهده شد. رقم آگریا در شرایط دمای سرد و طول روز کوتاه و همچنین تاریکی، بیشترین ریزغده را به ترتیب با 33/5 و 08/5 و بالاترین وزن کل ریزغده را به ترتیب با میانگین 621/2 و 484/2 گرم تولید کرد و ارقام مارفونا و بورن در شرایط طول روز بلند و دمای نرمال کمترین وزن ریزغده را داشتند. آگریا و بورن در دمای نرمال و طول روزکوتاه به ترتیب با 81/9 و 22/10میلی متر بیشترین قطر ریزغده را داشتند. آگریا و بورن در محیط کشت کینتین به ترتیب با میانگین 2/4 و 4 ریزغده بیشترین تعداد ریزغده را دارا بودند و بیشترین وزن کل ریزغده و میانگین وزن ریزغده مربوط به آگریا در محیط کشت کینتین با میانگین 686/1 و 589/0 گرم بود. آگریا در محیط کشت ساکارز 8% بالاترین قطر ریزغده را با میانگین 31/11 میلیمتر داشت. آگریا در شکر 8% بیشترین تعداد ریزغده را با میانگین 66/3 تولید کرد.

با توجه به تغییرات قابل تأمل اقلیمی و روند روبه گسترش خشکسالی در کشور با مشکل حاد خشکی آخر فصل به ویژه در مزارع گندم غرب کشور، ضرورت شناسایی ژنوتیپهای گندم متحمل به خشکی، بیش از هر زمان دیگری مورد توجه قرار گرفته است. در این پژوهش که در سال زراعی 89-1388 در ایستگاه تحقیقات اسلامآباد وابسته به مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی کرمانشاه به مورد اجرا درآمد، تلاش گردید تا به بررسی برخی از ویژگی های اکوفیزیولوژیک-زراعی در برخی لاینهای امیدبخش گندم نان، در شرایط تنش خشکی آخر فصل مورد ارزیابی قرار گیرد. آزمایش به صورت کرتهای خردشده بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. چهار تیمار تنش رطوبتی شامل آبیاری تا مرحله بوتینگ، آبیاری تا مرحله گرده افشانی، آبیاری تا ابتدای شیریشدن و آنگاه قطع آبیاری تا زمان برداشت در هرسه تیمار در کنار تیمار شاهد (آبیاری معمول) در کرت های اصلی و رقم پیشگام و لاینهای امیدبخش گندم نان اقلیم معتدل و معتدل سرد مشتمل بر c85-d13، c85-d08 وc84-d17 در کرتهای فرعی قرارگرفتند. بررسی مقایسه میانگین ژنوتیپها نشان داد که با وجود اینکه در شرایط نرمال، رقم پیشگام و لاینهای امیدبخش c85-d13 و c85-d08 از عملکرد بهتری برخوردار بودند، با توسعه تنش، بیشترین کاهش عملکرد متوجه رقم پیشگام شد و ژنوتیپ c85-d08 از ثبات عملکرد بیشتری برخوردار بود. کاهش تعداد دانه در سنبله و وزن هزار دانه تحت تنش خشکی در تمامی ژنوتیپ ها مشاهده شد. با توجه به کوتاهتر بودن ارتفاع بوته در رقم پیشگام، شاخص برداشت آن از دیگر ژنوتیپها بالاتر بود. تنش خشکی باعث افزایش میزان قند و پرولین وکاهش محتوای کلروفیل ومحتوای آب نسبی گردید. ژنوتیپ های c85-d13 و وc84-d17 در شرایط محدودیت آبیاری دارای میزان قند و پرولین بالایی بوده در حالیکه رقم پیشگام کمترین میزان قند و پرولین مشاهده شد که نشاندهنده مقاومتر بودن این دو ژنوتیپ به تنش خشکی می باشد. محتوای نسبی آب رقم پیشگام و ژنوتیپ c84-d17 از سایر ژنوتیپ ها بیشتر یود. واژگان کلیدی: گندم، تنش خشکی آخر فصل، قندهای محلول، پرولین و محتوای نسبی آب

در این پایان نامه به بررسی اثر اعمال سطوح ایستابی کم عمق 60، 80 و 110 سانتیمتر (آبیاری زیرزمینی) و آبیاری تکمیلی بر تأمین نیاز آبی و عملکرد اجزاء محصول ژنوتیپ های مختلف گندم نان (ارقام بهار و کراس البرز و لاین امیدبخش w33g)، در دو سال زراعی 89-88 و90-89 پرداخته شد. آزمایشات در ایستگاه تحقیقاتی گروه مهندسی آب دانشگاه رازی و با بهره گیری از لایسیمترهای موجود که حتی الامکان تمامی شرایط کشت مزرعه برای آنها اعمال گردید و با خاک رس سیلتی پر شده بودند، انجام گرفت. بر اساس اهداف مدنظر و وجود تیمارهای متفاوت، آزمایش ها در قالب چهار طرح جداگانه (a، b، d و e) دسته بندی و مورد تحلیل قرار گرفت. تیمارهای آب زیرزمینی کم عمق، در آخر فروردین ماه هر دو سال تکرار طرح اعمال گردید. آب زیرزمینی توسط ماریوت سیفون در اختیار گیاه قرار می گرفت که به صورت روزانه برداشت می شد. همچنین زمان اعمال تیمارهای آبیاری تکمیلی گلدهی و دانه دهی به ترتیب، با مشاهده50% به گل رفتن بوته ها و مشاهده شروع دانه بستن 50% سنبله ها بود. قالب آزمایش ها، فاکتوریل (1 یا 2 عامله) و بر پایه طرح کاملاً تصادفی بود. طرح a، به بررسی سه سطح ایستابی60، 80 و110 سانتی متر و سه ژنوتیپ گندم، در سه تکرار پرداخت. نتایج نشان داد که، در هر دوسال، بیشترین مصرف آب زیرزمینی مربوط به عمق 60 سانتی متر و کمترین مقدار مصرف از آب زیرزمینی نیز مربوط به عمق 110 سانتی متر بود. بطوریکه متوسط مشارکت آب زیرزمینی برای اعماق60، 80 و 110 سانتی متر، به ترتیب 19/82%، 72/71% و70/58% بدست آمد. همچنین در هر دو سال تکرار طرح، رقم کراس البرز بین هر سه عمق سطح ایستابی از نظر کارایی مصرف آب فاقد اختلاف معنی دار در سطح 1% شد. در طرح b، اثر اعمال چهار سطح آبیاری تکمیلی اعم از آبیاری در زمان گلدهی، زمان دانه دهی، زمان گلدهی و دانه دهی هر دو و یک حالت بدون انجام آبیاری تکمیلی بر ژنوتیپ های گندم نان، که در سه تکرار انجام گرفت، بررسی شد. میزان مشارکت هر آبیاری تکمیلی حدوداً 6% کل نیاز آبی گیاه است. بطور متوسط در هر دو سال بیشترین عملکرد دانه مربوط به تیمار آبیاری تکمیلی توأمان گلدهی دانه دهی و به ترتیب برای سال اول و دوم برابر با 10/5011 (رقم کراس البرز) و 42/6044 (رقم بهار) کیلوگرم در هکتار بدست آمد. از لحاظ کارائی ظاهری مصرف آب نیز در سطح احتمال 1% اختلاف معنی دار مشاهده شد. طرح d، اثر اعمال همزمان آبیاری تکمیلی در سه سطح (بدون آبیاری تکمیلی، آبیاری در زمان زمان دانه دهی، زمان گلدهی و دانه دهی هر دو) بر روی سه ژنوتیپ گندم، در سطح ایستابی ثابت80 سانتی متر، در سه تکرار، بررسی نمود. نتایج نشان دادکه، از لحاظ عملکرد دانه بین دو تیمار بدون آبیاری تکمیلی و آبیاری زمان دانه دهی در سطح 5% اختلاف معنی دار وجود ندارد. همچنین، در سال اول بیشترین مشارکت از آب زیرزمینی17/74%، متعلق به تیمار بدون آبیاری تکمیلی و کمترین میزان مشارکت نیز50/63%، ازآن تیمار بهره مند از دو آبیاری تکمیلی(هر دو برای رقم بهار) بود. برای سال دوم نیز بیشترین و کمترین مشارکت به ترتیب برابر با 86/76% (برای حالت تک آبیاری دانه دهی و رقم کراس البرز) و 42/65% (برای حالت دو آبیاری تکمیلی گلدهی ودانه دهی و رقم بهار) بدست آمد. طرح e، یک طرح دیم مطلق بود که جز بارندگی طبیعی هیچگونه آبی دریافت نکرده و صرفاً چگونگی واکنش به تنش خشکی بین ژنوتیپ های مختلف، بررسی شد. بر اساس نتایج بدست آمده، بین ژنوتیپ های طرح، در سطح 5% تفاوت معنی دار در عملکرد مشاهده شد. در سال اول و دوم بیشترین رکورد عملکرد دانه از آن رقم دیم کراس البرز، به ترتیب با 17/3856 و93/3988 کیلوگرم در هکتار بود و در نقطه مقابل رقم بهار در هر دو سال به ترتیب با عملکرد 89/2163 و42/1754 کیلوگرم در هکتار، کمترین مقدار را بخود اختصاص داده است. مطابق نتایج این طرح، رقم بهار، رقمی حساستر به تنش خشکی بود و نسبت به دو ژنوتیپ دیگر بیشترین آسیب و واکنش منفی را داشت.

به منظور مطالعه ی تنوع ژنتیکی ارقام گندم نان از نظر صفات کمی و کیفی با تأکید بر میزان آهن و روی موجود در دانه و ارزیابی اثر تنش خشکی بر آن ها، مطالعه ای با 80 ژنوتیپ گنـدم نان آبی در سال زراعی 91-1390 در مزرعه ی تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی کرمانشاه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو شرایط نرمال و تنش خشکی آخر فصل انجام شد. نتایج تجزیه واریانس ساده (در هر دو شرایط بدون تنش و تنش) و مرکب صفات نشان داد که ژنوتیپ ها از نظر اغلب صفات مورد مطالعه اختلاف معنی-داری با یکدیگر داشتند اما به طور مشترک در هر دو تجزیه، از نظر صفات محتوای کلروفیل و میزان آهن و روی دانه در هکتار اختلاف معنی دار نداشتند. محیط (تنش خشکی) باعث کاهش مقدار در اغلب صفات مورد مطالعه شد به طوری که بیشترین اثر را بر میزان روی دانه در هکتار و عملکرد دانه گذاشت و به ترتیب موجب کاهش 65/26 و 48/23 درصدی آن ها شد. در مقابل، محتوای آهن دانه در اثر تنش خشکی بیش از 14 درصد افزایش یافت. برای کلیه ی صفات مورد بررسی بجز پروتئین دانه، اثر متقابل ژنوتیپ×محیط در تجزیه مرکب معنی دار نشد. با توجه به نتایج مقایسه میانگین متوسط دو محیط، رقم های مارون و پارسی از نظر محتوای آهن و روی دانه از برترین ها بودند. بنابراین، به عنوان ارقام با ظرفیت ژنتیکی بالا در جذب و ذخیره سازی این ریزمغذی ها شناخته می شوند. همچنین در مقایسه میانگین متوسط دو محیط، بیشترین و کمترین عملکرد دانه به ترتیب متعلق در رقم‏های قدس با 8185 و نورستار با 2310 کیلوگرم در هکتار حاصل شد. بر اساس نتایج تجزیه همبستگی، میزان پروتیئن، آهن و روی دانه در هر دو شرایط با یکدیگر همبستگی مثبت و بسیار معنی دار و با عملکرد دانه همبستگی منفی و اغلب معنی داری نشان دادند. نتایج تجزیه مسیر نشان داد که تعداد سنبله در مترمربع و تعداد دانه در سنبله در هر دو شرایط بدون تنش و تنش خشکی از کارایی بیشتری در مقایسه با وزن هزار دانه برای افزایش عملکرد دانه برخوردار بودند. بر اساس نتایج تجزیه به عامل ها، در شرایط بدون تنش 9 عامل اول و در شرایط تنش خشکی هفت عامل اول که مقادیر ویژه ی بیشتر از یک داشتند، به ترتیب 24/83 و 94/78 درصد تنوع بین داده ها را توجیه نمودند. تجزیه خوشه ای با استفاده از روش وارد، ژنوتیپ ها را بر اساس صفاتی که در تجزیه واریانس معنی دار شده بودند، در شرایط بدون تنش و تنش خشکی به ترتیب در پنج و شش گروه قرار داد. بر اساس نتایج حاصل از محاسبه ی شاخص های مقاومت به خشکی، همبستگی های آن ها، مولفه های اصلی و بای پلات، رقم های قدس، dn-11، سپاهان و تجن به عنوان ارقام با عملکرد بالا و پایدار و رقم های نورستار و شاه پسند به عنوان ارقام با عملکرد پایین و حساس به خشکی شناسایی شدند.

از مهم ترین عوامل کاهنده محصول گندم دیم در مناطق سرد و معتدل ایران مواجهه با تنش خشکی در اواخر فصل رشد می باشد. یکی از روش های مقابله با این تنش، استفاده از ارقام مقاوم به تنش خشکی است. بر اساس شواهد موجود برخی از ارقام به واسطه داشتن ویژگی های موفولوژیک و فیزیولوژیک ویژه، تنش خشکی را بهتر تحمل می نمایند. به منظور تکمیل و تأیید ویژگی های ارقام و لاین های برتر در دست معرفی گندم منطقه معتدل و معتدل سرد، در این بررسی واکنش ده رقم جدید گندم نان (پارسی، سیوند، پیشگام، اروم، زارع، ریژاو، کراس البرز، کراس سبلان ، کریم و سیروان) و یک لاین در دست معرفی (dn-11) در کنار ارقام گندم نان شاهد منطقه ای (سرداری و پیشتاز) نسبت به تنش رطوبتی آخر فصل (از مرحله گرده افشانی anthesis به بعد) در ایستگاه تحقیقاتی سرارود مورد مطالعه قرار گرفت. به همین منظور در سال 1391 آزمایشی در مزرعه و در دو سایت آبی و دیم به صورت کرت خرد شده نواری در سه تکرار اجرا گردید. فاکتور آزمایش شامل ارقام به عنوان فاکتور اصلی و سدیم کلرات به عنوان فاکتور فرعی که در زمان گرده افشانی استفاده شد. براساس نتایج به دست آمده تنش خشکی باعث کاهش عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، وزن دانه در سنبله، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه و شاخص برداشت را کاهش داده اما بر روی ارتفاع تأثیری نداشت. همچنین نتایج حاکی از این مسئله هستند که روند انتقال مجدد از پدانکل در شرایط محدودیت منبع افزایش یافت اما در مابقی میانگره ها این اتفاق نیافتاد. مهمترین شاخص های حساسیت و تحمل به تنش رطوبتی با توجه به نتایج آزمایش harm, sti, gmp هستند.

به منظور بررسی تأثیرروش های مختلف پرایمینگ بر جوانه زنی و رشد اولیه شش رقم گندم نان (سرداری، زارع، سیوند، ریژاو، پیشگام، آذر2) هفت آزمایش جداگانه طی سال های 1391 و 1392 خورشیدی در آزمایشگاه و گلخانه مرکز تحقیقات کشاورزی کرمانشاه صورت گرفت. ابتدا چهار آزمایش مجزا بر روی شش رقم گندم یاد شده انجام شد که عبارتند از: 1-پرایمینگ بذر ارقام با تیمارهای (جیبرلیک اسیدppm50، سالیسیلیک اسیدppm 50، نیترات پتاسیم1% و هیدروپرایمینگ) 2- پرایمینگ بذر ارقام با هیومیک اسید در چهار سطح (صفر، 2.5%، 5% و10%) 3- پرایمینگ بذر ارقام با ساکارز در چهارسطح (صفر،1%، 3%و 5%) و 4-اسموپرایمینگ بذر ارقام با استفاده از پلی اتیلن گلایکول6000 درسطوح پتانسیل اسمزی (شاهد، 4-، 8–،10- بار) بود. این آزمایش ها به صورت فاکتوریل دو عاملی بر پایه طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار انجام شد. و بهترین تیمارها برای آزمایش گلدانی(به صورت فاکتوریل سه عاملی در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در 3 تکرار) انتخاب شد. ارقام گندم با تیمارهای برتر در دو عمق کاشت 5 و10 سانتی متر نسبت به شاهد مورد بررسی قرارگرفت و در لیوان (طرح کاملاً تصادفی به صورت فاکتوریل) نیز صورت گرفت. نتایج نشان داد که پرایمینگ بذر سبب بهبود پارامترهای جوانه زنی می شود. همچنین سبب افزایش درصد و سرعت جوانه زنی بذرهای پرایم شده بیشتر از شاهد بود. به طور کلی می توان نتیجه گرفت که پرایمینگ بذر باعث بهبود مولفه های جوانه زنی گندم در شرایط تنش خشکی می شود و مقاومت گیاهچه های گندم را در مقابل تنش خشکی در مرحله جوانه زنی افزایش می دهد. در بین پیش تیمارهای بذر، جیبرلیک اسید بهترین تیمار پرایمینگ برای بهبود پارامترهای جوانه زنی بود.

جمعیت جهان با سرعت بالایی رو به افزایش است و تولید محصولات کشاورزی به دلیل مواجهه با تنش های مختلف محیطی دچار کاهش می شود. خشکی مهمترین تنش محیطی است که رشد و تولید گیاهان زراعی از جمله گندم را تحت تأثیر قرار می دهد. بنابراین اصلاح گیاهان برای این شرایط ضروری است. در این تحقیق به منظور بررسی تنوع ژنتیکی ارقام گندم نان و ارزیابی اثر تنش خشکی بر آن ها، مطالعه ای با 80 ژنوتیپ گندم نان آبی در سال زراعی 92-1391 در مزرعه ی تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی دانشگاه رازی کرمانشاه در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در دو شرایط نرمال و تنش خشکی آخر فصل انجام شد. نتایج تجزیه واریانس ساده (در هر دو شرایط بدون تنش و تنش) و مرکب صفات نشان داد که ژنوتیپ ها از نظر اغلب صفات مورد مطالعه اختلاف بسیار معنی داری با یکدیگر دارند. محیط (خشکی) باعث کاهش مقدار در اغلب صفات مورد مطالعه شد به طوری که بیشترین اثر را بر محتوای نسبی آب برگ و عملکرد دانه گذاشت و به ترتیب موجب کاهش 06/40 و 16/31 درصدی آن‎ها شد. برای کلیه صفات مورد بررسی بجز محتوای کلروفیل a، روز تا رسیدن فیزیولوژیک، وزن هزار دانه و شاخص برداشت، اثر متقابل ژنوتیپ × محیط در تجزیه مرکب معنی دار نشد. با توجه به نتایج مقایسه میانگین متوسط دو محیط، بیشترین و کمترین عملکرد دانه به ترتیب متعلق به رقم های سیروان با 5/9169 و نورستار با 2458 کیلوگرم در هکتار حاصل شد. بر اساس نتایج تجزیه همبستگی در شرایط بدون تنش، طول ریشک، شاخص برداشت، وزن هکتولیتر، تعداد سنبله در متر مربع، شاخص عملکرد سنبله، تراکم سنبله، وزن هزاردانه و عملکرد بیولوژیک همبستگی معنی دار با عملکرد دانه داشتند. نتایج تجزیه همبستگی بین شاخص ها و عملکرد دانه نشان داد که شاخص های mp، gmp، sti، yi، ham، k1sti و k2sti به دلیل همبستگی بالا با عملکرد دانه می توانند در گزینش ژنوتیپ ها استفاده شوند. نتایج تجزیه مسیر بین شاخص ها و عملکرد دانه نشان داد که شاخص های نتایج حاصل از تجزیه مسیر، انتخاب صفت تعداد سنبله در متر مربع را به دلیل داشتن اثر مستقیم بالا و مثبت بر عملکرد دانه، به عنوان یکی از راه های افزایش عملکرد معرفی نمود. بر اساس نتایج تجزیه به عامل ها، در شرایط بدون تنش نه عامل اول و در شرایط تنش خشکی شش عامل اول که مقادیر ویژه ی بیشتر از یک داشتند، به ترتیب 06/87 و 07/78 درصد تنوع بین داده ها را توجیه نمودند. تجزیه خوشه ای با استفاده از روش وارد، ژنوتیپ ها را براساس صفاتی که در تجزیه واریانس معنی دار شده بودند در شرایط بدون تنش در شش و در شرایط تنش خشکی در هفت گروه جداگانه قرار داد. براساس نتایج حاصل از محاسبه ی شاخص های مقاومت به خشکی، همبستگی های آن ها، مؤلفه های اصلی و بای پلات، رقم های 48 (5-85-n)، 12 (بهار)، 55 (اترک)، 76 (هامون)، 8 (مرودشت)، 44 (شیرودی)، 75 (کویر)، 56 (چمران) به عنوان ارقام پایدار و رقم های 27 (سایسون)،63 (شاه پسند)، 80 (نورستار) به عنوان ارقام حساس به خشکی شناسایی شدند.

گندم (triticum aestivum l.) اولین غله و مهم ترین گیاه زراعی دنیا و یکی از عمده ترین محصولات کشاورزی تأمین کننده نیاز غذایی انسان در کشورهای مختلف می باشد. با توجه به اینکه در بسیاری از نواحی ایران، مزارع گندم به ویژه در مراحل پایانی رشد با تنش های مختلف زیستی و غیر زیستی مواجه می شوند شناسایی ارقامی که بتوانند در چنین شرایطی پتانسیل کیفی و کمی خود را حفظ نموده، از کارایی بالاتری در انتقال مجدد ذخایر ساقه به دانه برخوردار بوده و در ضمن کیفیت دانه را نیز در این شرایط حفظ نماید از اهمیت به سزایی برخوردار است. بر اساس شواهد موجود برخی از ارقام به واسطه داشتن ویژگی های مورفولوژیک و فیزیولوژیک ویژه، تنش خشکی را بهتر تحمل می نمایند. به منظور بررسی قابلیت و ویژگی های ارقام و لاین های برتر در دست معرفی گندم و ارزیابی اثر تنش خشکی بر آن ها در سال زراعی 92-1391 آزمایشی در چهار قطعه مجاور هم با خصوصیات فیزیکی و شیمیایی مشابه بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی ایستگاه تحقیقات کشاورزی اسلام آباد اجرا شد. ژنوتیپ های گندم مورد بررسی شامل چهار رقم جدید گندم نان (کریم، اروم، پیشگام و سیوند) و دو لاین در دست معرفی (کراس سبلان، dn-11) در کنار رقم گندم نان شاهد منطقه ای (سرداری) بودند. در قطعه نخست تیمار آبیاری به صورت نرمال انجام گرفت و در قطعه دوم آبیاری به صورت نرمال توام با اعمال تیمار محدودیت منبع به روش شیمیایی انجام گردید. در قطعه سوم قطع آبیاری از مرحله بوتینگ اعمال و تا مرحله برداشت عدم آبیاری تداوم یافت و در قطعه چهارم قطع آبیاری از مرحله بوتینگ و تداوم آن تا مرحله برداشت توام گردید با اعمال تیمار محدودیت منبع در فاصله زمانی تا دو هفته بعد از گرده افشانی بر ژنوتیپ ها. در نهایت نتایج به روش تجزیه ساده در هر سایت و تجزیه مرکب چهار سایت مورد بررسی قرار گرفت. نتایج نشان داد که ایجاد محدودیت منبع بر روی روند انتقال مجدد از پدانکل و میانگره اول موثر بوده و باعث افزایش روند انتقال در هر دو شرایط نرمال و محدودیت منبع و تنش و محدودیت منبع گردید. براساس نتایج به دست آمده تنش خشکی باعث کاهش عملکرد دانه، عملکرد بیولوژیک، وزن دانه در سنبله، تعداد دانه در سنبله، وزن هزار دانه و شاخص برداشت شد اما بر روی ارتفاع گیاه تأثیری نداشت. با توجه به نتایج مقایسه عملکرد در سایت های نرمال و تنش خشکی با شاخص تحمل خشکی sti و میانگین بهره وری gmp و بهره وری متوسط mp، رقم پیشگام برتر بود. به طورکلی رقم پیشگام دارای قدرت انتقال مجدد بیشتری هم در شرایط نرمال و هم در شرایط نرمال توام با محدودیت منبع بود، رقم اوروم در شرایط تنش خشکی قدرت انتقال مجدد بیشتر و رقم کریم در شرایط تنش توام با محدودیت منبع از قدرت انتقال مجدد بیشتری نسبت به سایر ژنوتیپ ها برخوردار بودند.

با توجه به استقرار ایران در کمربند نواحی خشک و نیمه خشک دنیا و به دنبال تغییر جهانی اقلیم و خشکسالی های دو دهه اخیر ، بهره گیری از ارقامی که با آبیاری کمتر در بهار، عملکرد قابل قبولی داشته و از کارایی بالاتری در انتقال مجدد ذخایر ساقه به دانه برخوردار بوده و یا به عبارتی متحمل به خشکی آخر فصل باشند از جمله برنامه های استراتژیک اصلاح گندم به شمار می رود. در همین راستا آزمایشی با 13 ژنوتیپ جدید گندم نان به صورت تجزیه مرکب بر پایه بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار و چهار محیط (دیم، دیم و محدودیت منبع، آبیاری تکمیلی، آبیاری تکمیلی و محدودیت منبع) درسال زراعی 92-1391 و در مزرعه پژوهشی ایستگاه تحقیقات دیم سرارود انجام شد. اعمال تیمار آبیاری تکمیلی درمراحل ساقه رفتن و گرده افشانی و اعمال تیمار محدودیت منبع به روش شیمیایی ودر بازه زمانی چهارده روز بعد از گرده افشانی انجام شد. عملکرد و اجزای آن ، انتقال مجدد میانگره های ساقه به دانه، کیفیت دانه در هر چهار محیط و مقدار سبزینگی برگ، محتوای نسبی آب برگ و فعالیت آنزیم های سوپراکسید دیسموتاز و پراکسیداز، شاخص های حساسیت به تنش، نسبت افت و پایداری عملکرد بر اساس عملکرد در دو محیط دیم و آبیاری تکمیلی مورد ارزیابی قرار گرفتند. بر اساس نتایج حاصله آبیاری تکمیلی به طور معنی داری بر روی عملکرد، اجزای آن و صفات مربوط به انتقال مجدد و صفات فیزیولوژیک نسبت به شرایط دیم تاثیر گذاشت. همچنین اعمال تنش باعث افزایش معنی دار بیان فعالیت آنزیم های سوپراکسید دیسموتاز و پرواکسیداز در محیط دیم نسبت به آبیاری تکمیلی شد. آبیاری تکمیلی منجر به افزایش 39/50 درصدی عملکرد شد که بهترین پاسخ مربوط به رقم اروم با افزایش 164 درصدی نسبت به شرایط دیم بود. شاخص های yi، gmp، sti و harm با عملکرد در هر دو شرایط، همبستگی بالایی داشته و بر اساس نمودار سه بعدی این شاخص ها، ژنوتیپ های کراس البرز و کریم مناسب ترین ژنوتیپ ها برای هر دو شرایط تعیین شدند. با توجه به تجزیه بای پلات حاصل از دو مولفه اصلی اول و دوم نیز، این دو ژنوتیپ نسبت به سایر ژنوتیپ ها دارای تحمل بیشتری به تنش خشکی بودند، در مقابل عملکرد ژنوتیپ های ریژاو، پیشگام و dn-11 کاهش بیشتری را در شرایط تنش نشان داند. و با توجه به تجزیه علیت، موثرترین عامل در عملکرد محیط دیم، وزن هزار دانه و در محیط آبیاری تکمیلی تعداد دانه در سنبله بود. بیشترین قابلیت انتقال مجدد مربوط به رقم پیشگام و بیشترین سهم انتقال مجدد مربوط به میانگره پدانکل بود.

گندم مهمترین گیاه زراعی دنیاست. تنش خشکی در مناطق خشک و نیمه خشک جهان (مانند اکثر مناطق ایران) در طول دوره پرشدن دانه گندم اتفاق می افتد و باعث کاهش معنی دار محصول آن می شود. این تحقیق در همین راستا و به منظور بررسی اثر تنش خشکی پس از گرده افشانی بر عملکرد و اجزاء آن، خصوصیات بیوشیمیایی، تبادلات گازی و برخی دیگر از خصوصیات فیزیولوژیک ارقام مختلف گندم انجام شد. تحقیق به صورت مزرعه ای و در قالب طرح کرت های خرد شده بر پایه ی بلوک های کامل تصادفی و در سه تکرار انجام شد. تیمار رطوبتی در کرت های اصلی و در دو سطح شامل: مطلوب رطوبتی (آبیاری در تمام مراحل رشدی بر اساس نیازآبی گیاه) و تنش رطوبتی به صورت قطع آبیاری بر اساس نتایج منحنی آمبروترمیک، و ارقام مختلف گندم (شامل: الوند، سیوند، زرین، باز، بهار، شهریار، نورستار، پیشگام، پیشتاز، کویر، اروم و پارسی) در کرت های فرعی قرار گرفتند. نتایج نشان داد که تنش رطوبتی باعث کاهش معنی دار عملکرد دانه از طریق کاهش وزن هزار دانه و تعداد دانه در سنبله شد. بیشترین و کمترین عملکرد دانه در شرایط تنش رطوبتی، به ترتیب مربوط به ارقام سیوند و نورستار بود. همچنین تنش رطوبتی به طور معنی داری موجب کاهش درصد ماده خشک، محتوی نشاسته و دوره پرشدن دانه ها، روز تا رسیدگی فیزیولوژیک، سرعت رشد نسبی، غلظت کلروفیل a،کلروفیلb ، کلروفیل کل، حداکثر کارایی فتوشیمیایی فتوسیستم ii، شاخص زنده مانی، هدایت روزنه ای، محتوی نسبی آب برگ ها گردید. بر خلاف این پارامترها، تنش رطوبتی باعث افزایش معنی دار محتوی پروتئین و فیبر دانه، پتانسیل اسمزی و سرعت فعالیت آنزیم های کاتالاز، پراکسیداز و سوپراکسید دیسموتاز برگ ها گردید. در بررسی دیگر به منظور تعیین سهم انتقال مجدد قندهای محلول ساقه در شکل گیری عملکرد دانه، با اعمال تیمارهای محدودیت منبع شامل: الف) حذف کامل برگ ها، ب) حذف برگ پرچم و ج) شاهد، هر دو تیمار محدودیت منبع سبب کاهش معنی دار عملکرد دانه، وزن هزار دانه و تعداد دانه در سنبله ارقام گندم مورد بررسی شدند. رقم پابلند نورستار از نظر مقدار و سهم انتقال مجدد قندهای محلول ساقه در شکل گیری عملکرد دانه بالاترین مقدار را به خود اختصاص داد.

تنش سرما از عوامل محیطی محدود کننده ی کشت گندم در مناطق سردسیر و کوهستانی است. تنش سرما موجب تغییر در فرآیندهای بیوشیمیایی و فیزیولوژیکی گیاه می گردد. این تحقیق با هدف بررسی برخی صفات فیزیولوژیک و بیوشیمیایی مرتبط با تحمل سرما و بررسی گذار از فاز رویشی به فاز زایشی و ارتباط آن با تحمل سرما در ارقام مختلف گندم نان انجام شد. این آزمایش در سال زراعی 92-1391 در مزرعه ی تحقیقاتی پردیس کشاورزی و منابع طبیعی و آزمایشگاه فیزیولوژی گیاهان زراعی گروه زراعت و اصلاح نباتات دانشگاه رازی کرمانشاه اجرا گردید. در بخش مزرعه ای، آزمایش نخست به صورت طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا شد. تیمارمورد بررسی شامل 12 رقم گندم نان (نورستار، زرین، کویر، باز، سیوند، الوند، پیشگام، پیشتاز، اروم، شهریار، بهار و پارسی) بود. آزمایش دوم در بخش مزرعه ای، به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار اجرا گردید. در این بخش 12 رقم گندم نان به عنوان فاکتور اول و زمان نمونه برداری به عنوان دومین فاکتور در سه سطح شامل: اواخر دی ماه، اواخر بهمن ماه و اواخر اسفند ماه مورد بررسی قرار گرفتند. در بخش آزمایشگاهی، این تحقیق به صورت آزمایش فاکتوریل در قالب طرح کاملا تصادفی در سه تکرار اجرا گردید. فاکتور اول شامل 12 رقم گندم نان و فاکتور دوم شامل تیمارهای دمایی (3+، 3-، 6-، 9-، و 12- درجه سانتی گراد) بودند و نمونه برداری در سه مرحله انجام گرفت (اواخر دی ماه، اواخر بهمن ماه و اواخر اسفند ماه). نتایج این پژوهش نشان داد که ارقام سیوند و پارسی به ترتیب با 517 و 510 گرم در متر مربع بیشترین و ارقام نورستار و بهار به ترتیب با 223 و 425 گرم در متر مربع کم ترین مقدار عملکرد دانه را به خود اختصاص داده بودند. ارقام زمستانه و بینا بین از نظر محتوای قندهای محلول، پایداری غشاء و میزان فعالیت آنزیم های آنتی اکسیدان طوقه و سبزینگی برگ نسبت به ارقام بهاره در جایگاه برتری قرار داشتند. بررسی شاخص دمای کشنده 50 درصد (lt50) در ارقام مورد مطالعه نشان داد که بیشترین مقاومت به سرما در مرحله اول آزمون انجماد (اواخر دی ماه) مشاهده شد. متوسط lt50 در مرحله اول آزمون برابر با 5/6- درجه سانتی گراد و در سری دوم (اواخر بهمن ماه) lt50 به طور معنی دارکاهش پیدا کرد و متوسط آن برابر با 6/4- درجه سانتی گراد شد. در مرحله سوم (اواخر زمستان) ارقام مقاومتی نسبت به تیمارهای دمایی نداشتند. در مرحله اول نمونه برداری، lt50 ارقام زمستانه و بینا بین 5/8- و ارقام بهاره 7/4- درجه سانتی گراد بود. در مرحله دوم، lt50 ارقام زمستانه و بینا بین 8/6- و برای ارقام بهاره 8/1- درجه سانتی گراد تعیین شد. میزان سبزینگی برگ و پروتئین های محلول و محتوای قند های محلول و سرعت فعالیت آنزیم کاتالاز طوقه ها ازجمله صفاتی بودند که بیشترین همبستگی را با تحمل سرما داشتند. به طور کلی ارقام زمستانه و بینا بین (نورستار، زرین، اروم و الوند) نسبت به سایر ارقام از نظر صفات فیزیولوژیک و بیوشیمیایی مرتبط با تحمل سرما در جایگاه برتری قرار داشتند. در این تحقیق، رقم نورستار با lt50برابر با 14- درجه سانتی گراد در مرحله اول و دوم نمونه گیری و رقم اروم با lt50 برابر با 5/11- درجه سانتی گراد در مرحله اول و lt50 برابر با 5/7- درجه سانتی گراد در مرحله دوم نمونه گیری به عنوان مقاوم ترین ارقام به تنش دماهای پایین شناخته شدند.

چکیده به منظور ارزیابی ارقام جدید گندم نان استان کرمانشاه در شرایط تنش خشکی انتهای فصل شناسایی ارقامی که بتواند در چنین شرایطی پتانسیل کیفی و کمی خود را حفظ نمایند، آزمایشی در چهار قطعه مجاور هم بر پایه طرح بلوک های کامل تصادفی در سه تکرار در سال زراعی 92-91 در ایستگاه تحقیقات کشاورزی اسلام آباد کرمانشاه اجرا گردید. در قطعه نخست تیمار آبیاری به صورت نرمال، در قطعه دوم آبیاری به صورت نرمال توام با اعمال تیمار محدودیت منبع، در قطعه سوم قطع آبیاری از مرحله بوتینگ اعمال تا مرحله برداشت و در قطعه چهارم ضمن قطع آبیاری از مرحله بوتینگ، تیمار محدودیت منبع بعد از گرده افشانی بر ارقام اعمال گردید. ارقام گندم مورد بررسی شامل ارقام شبرنگ، پارسی، ریژاو، سیروان، زارع و کراس البرز در کنار رقم گندم نان شاهد منطقه ای (پیشتاز) بودند. بر اساس نتایج به دست آمده، در شرایط نرمال رقم شبرنگ و زارع برترین عملکرد و رقم کراس البرز از کمترین عملکرد برخوردار بود. تنش خشکی آخر فصل باعث کاهش عملکرد دانه ی تمام ارقام مورد مطالعه گردید. در این شرایط رقم سیروان برترین و رقم پیشتاز کمترین عملکرد دانه را به خود اختصاص دادند. بر اساس شاخص های تحمل خشکی رقم شبرنگ حساس ترین و کراس البرز متحمل ترین ارقام شناخته شدند. در شرایط نرمال رقم شبرنگ بیشترین و رقم ریژاو کمترین قدرت انتقال مجدد را به خود اختصاص داد و در شرایط نرمال ومحدودیت منبع رقم شبرنگ بیشترین و رقم زارع کمترین انتقال مجدد را داشت.