به علت ارتباط گونه های فعال اکسیژن با پیری، سرطان و بسیاری از بیماری‎های دیگر علاقه به بررسی آنتی‎اکسیدان‎ها رشد چشمگیری داشته است. با توجه به این‎که آنتی‎اکسیدان‎های سنتتیک مانند bht می‎توانند کار سینوژن و هم چنین هپاتوتوکسیک باشند، وجود خاصیت آنتی اکسیدانی در مواد طبیعی مانند گیاهان از اهمیت خاصی برخوردار است. مانها ترکیبات قندی به همراه ترکیبات دیگر گیاهان هستنند که در شرایط خاصی بر روی گیاهان تولید می گردند که ممکن است حاصل فعالیت حشرات بروی گیاهان باشد و یا با تیغ زدن و یا روش های دیگر به دست آیند. چون بعضی از این مانها اختصاصی ایران بوده و یا منابع آن ها در دنیا کم است، مطالعات چندانی روی آنها صورت نگرفته و لازم است که در این باره تحقیق شود. در این پایان نامه مان های معروف ایران از جمله انزروت، وشا، گز علفی، شکر سرخ مورد بررسی قرار گرفت. مان های نام برده پس از جمع آوری، خشک گردیده و پس از آسیاب کردن، پودر حاصل با اتانول80% به روش پرکولاسیون عصاره گیری گردید و خاصیت آنتی اکسیدانی با روش dpph مورد بررسی قرار گرفت. در این روش اثر مهاری غلظت های مختلف هر یک از عصاره ها و bht (به عنوان ماده آنتی اکسیدان استاندارد) بروی رادیکال dpph اندازه گیری گردید و سپس از روی معادله های حاصل ic50 برای عصاره محاسبه گردید که نتایج در ادامه ذکر می شوند.

در این تحقیق گیاه .citrus aurantium l که یکی از گیاهان متعلق به تیره rutaceae می باشد، بعد از جمع آوری و شناسایی علمی از قائم شهر، خشک و پودر شده و عصاره تام متانولی آن با روش خیساندن تهیه شد. فراکسیون های مختلف (اتردوپترولی ، کلروفرمی اتیل استاتی وآبی) نیز با روش liquid-liquid تهیه شد. عصاره و فراکسیون های حاصله از پوست و برگ گیاه بعد از تغلیظ خشک شدند و اثر آنتی‏باکتریال آن را علیه سوش های باکتریایی شامل استافیلوکوکوس اورئوس ptcc 1112)) ، اشریشیاکلی ( ptcc 1504)، سودوموناس آئروژینوزا (ptcc 5006 ) و اثر ضد قارچی علیه آسپرژیلوس نایجر(ptcc 5154) و آسپرژیلوس فلاووس(ptcc 5006 ) ، با روش چاهک پلیت و تعیین mic، بررسی کردیم که تمامی عصاره‏های پوست دارای اثر آنتی باکتریال بر روی سوش‏های باکتریایی این مطالعه، بودند ولی اثر ضدقارچی مشاهده نشد. عصاره متانولی حاصل از پوست با هاله عدم رشد 18 میلی‏متر داری بیشترین اثر بر روی استافیلوکوک اورئوس بود. عصاره کلروفرمی حاصل از پوست با هاله عدم رشد 20 میلی‏متر داری بیشترین اثر بر روی اشرشیا کلی بود. عصاره متانولی حاصل از پوست با هاله عدم رشد 14/5میلی‏متر داری بیشترین اثر بر روی سودوموناس آئروژینوزا بود. تمامی عصاره‏های برگ نیز دارای اثر آنتی باکتریال بر روی سوش‏های باکتریایی این مطالعه، بودند ولی اثر ضدقارچی مشاهده نشد. عصاره متانولی حاصل از برگ با هاله عدم رشد 19/5میلی‏متر داری بیشترین اثر بر روی استافیلوکوک اورئوس بود. عصاره کلروفرمی حاصل از برگ با هاله عدم رشد 19/5 میلی‏متر داری بیشترین اثر بر روی اشرشیا کلی بود. عصاره متانولی حاصل از برگ با هاله عدم رشد 14 میلی‏متر داری بیشترین اثر بر روی سودوموناس آئروژینوزا بود.

برنج یکی از غذاهای اصلی مردم دنیا به وی‍‍ژه مردم کشور ایران است که در مناطق مختلفی از جهان از جمله شرق ، شمال و شمال شرق آسیا مثل غرب هندوستان و نیزآمریکا لاتین کشت می شود. برنج ایرانی یکی از بهترین نمونه های این گونه است که دارای عطر و طعم عالی است اما متاسفانه در رابطه با شناسایی اجزای این گونه ی گیاهی و اثرات آن مطالعات کمی انجام شده است. هدف از انجام این مطالعه،تجزیه و تحلیل و شناسایی اجزای داخلی برنج ایرانی گونه ی ایلام( با اکولوژی کاملا متفاوت با نواحی شمال) در دو نوبت تازه و کهنه ( نمونه هایی که هشت ماه از برداشت آن ها گذشته باشد) و مقایسه آن با نمونه های بررسی شده می باشد. اسانس برنج پس از تقطیراین گیاه با اتر دی پترول استخراج شد و پس از تغلیظ، نمونه ها توسط دستگاه gc-ms مورد آنالیز قرار گرفت و این نتایج با توجه به منابع موجود مورد بررسی قرار گرفتند.نتایج بدست آمده از آنالیز نشان داد که ترکیبات فرار برنج غیر عادی و متفاوت با گیاهان دیگر بوده بوده و این ترکیبات به مرور زمان کم نمی شود بلکه تغییر کرده و شکسته می شوند و ترکیبات سبک تر عطر نافذتری را ایجاد میکند و برنج ایلام در مقایسه با برنج گونه های شمال ترکیبات فتالات کمتری دارد.

launaea procumbens یکی از گیاهان متعلق به خانواده گل مینا (asteraceae) می باشد که پراکندگی نسبتا محدودی در جنوب ایران خصوصا استان هرمزگان دارد. از آنجاکه تا کنون اثر ضد قارچ بخش هوایی گیاه بررسی نشده, بر آن شدیم تا برای اولین بار اثر ضد قارچ عصاره تام و فراکسیونهای مختلف حاصل از بخش هوایی گلدار علیه چهار سوش قارچی شامل krusei aspergillus niger , aspergillus fumigates , candida و albicans candida را به روش چاهک پلیت، دیسک دیفیوژن و میکروپلیت بررسی و مقایسه نمودیم.

در این پایان نامه، گیاه nepeta gloeocephala rech. f. (تیره نعناع) که اندمیک ایران است ، از جنبه های زیر مورد بررسی قرار گرفته است : 1) تعیین مقدار خاکستر: مقدار خاکستر تام، خاکستر محلول در اسید و خاکستر نامحلول در اسید نونه ای 2 گرمی از پودر خشک گیاه تعیین شده است که به ترتیب برابر با 13 درصد (26 درصد گرم)، 9 درصد (18 درصد گرم) و 4 درصد (0/08 درصد گرم) می باشد. [بخش (5-3)] 2) تعیین مقدار رطوبت : با استفاده از دو روش کم شدن وزن در اتوو و تقطیر آزئوتروپی، مقدار رطوبت نمونه هایی از پودر خشک گیاه تعیین شده است که به ترتیب برابر با 8 درصد (16 درصد گرم در نمونه 2 گرمی) و 6 درصد (3 درصد گرم در نمونه 5 گرمی) بدست آمد. [بخش (5-4)]. 3) خرده نگاری: در این فصل، پودر گیاه از دو جنبه مورد بررسی قرار گرفته است : الف - خصوصیات ماکروسکوپی: پودر گیاه، کمی زبر به رنگ سبز روشن، دارای بوی مطبوع و طعم تلخ می باشد و حلالیت آن در آب نسبتا کم است . رنگ آب پس از حل کردن پودر، سبز روشن می باشد. [جدول (6-2-1)] ب ) خصوصیات میکروسکوپی: بافتهای مشاهده شده در پودر گیاه عبارتند از: 1) تریکوم ساده چند سلولی بلند 2) تریکوم چند سلولی گرزی شکل 3) تریکوم تک سلولی ساده 4) روزنه های دیاستیک 5) آوندهای مارپیچ، نردبانی و منقوط 6) سلول های ترشحی 7) پارانشیم نردبانی، سنگفرشی، مضرس 8) دستجات فیبر عکس های مربوط به خرده نگاری گیاه در صفحات 30 تا 35 آمده است . 4) بررسی عصاره: در این فصل، عصاره متانولی گیاه که به روش سوکسله تهیه گردید، از نظر وجود فلاوونوئیدها، آلکالوئیدها، ساپونین ها (همچنین در مورد پودر)، تانن ها، آنتراکینون ها، گلیکوزیدهای قلبی و گیکوزیدهای سیانوژن بطور کیفی مورد آزمایش قرار گرفت که نتیجه این آزمایشات در مورد ساپونین ها (بر روی پودر) و فلاوونوئیدها، (+) و در مورد سایر ترکیبات منفی بود. [جدول (7-2)] 5) بررسی اسانس : اسانس گیاه به روش تقطیر با آب استخراج و مواد متشکله آن با استفاده از روش های cg و gc/ms شناسایی گردید. در اسانس ، 22 ترکیب شناسایی شدند که 8 و -1سینئول (34/397 درصد) و ترانس -پینوکاروئول (10/054 درصد) ترکیبات اصلی آن می باشند. [جدول (8-3)] برخی خواص و کاربرد اجزا شناسایی شده اسانس ، در فصل نهم ذکر شده است . 6) مطالعات کموتوکسونومی جنس nepete: در بخش اول این فصل، ترکیبات اصلی اسانس گونه های مختلف جنس نپتا که تاکنون مطالعه شده اند، بصورت جدول ارائه شده است . اطلاعات جمع آوری شده در این جدول نشاندهنده آن است که استریوایزومرهای نپتالاکتون، 1 و -8سینئول و سیترونلول در بیشترین تعداد گونه ها به عنوان ترکیب اصلی موجود می باشند. [جدول (10-1)] در قسمت بعدی، ترکیبات که مطابق اطلاعات جمع آوری شده، در اسانس بیشترین تعداد گونه های هر سکشن موجود بوده اند، در جداول (10-2-2) تا (10-2-4) ذکر شده اند. در اسانس گونه های سکشن capituliferae که گونه مورد بررسی در این پایان نامه نیز متعلق به آن می باشد، 7 ترکیب مشترک یافت شده اند که می توان از این ترکیبات مشترک به عنوان وجه مشخصه این سکشن برای تمایز آن از سایر سکشن های جنس نپتا استفاده نمود. در قسمت بعدی، تفکیک گونه های سکشن capituliferae از یکدیگر با تکیه بر ترکیبات اسانس آنها صورت گرفته است [جدول (10-2-2)] لازم به ذکر است جداول بخش مطالعات کموتاکسونومی ممکن است پس از انجام تحقیقات بر روی گونه های بیشتری از جنس نپتا، دچار تغییراتی شوند.

چکیده ندارد.

تاثیر درمانی گیاهان دارویی از زمانهای پیش برای انسان شناخته شده و بروز اثرات درمانی مناسب و عوارض جانبی کم آنها از عوامل افزایش مصرف فرآورده های دارویی حاصل از آنها در دهه های اخیر می باشد. شناسایی، طبقه بندی و بررسیهای فیتوشیمیایی گیاهان اولین قدم در راستای استفاده های کاربردی از آنهاست و پس از این مرحله است که می توانیم با استفاده از روشهای مختلف و دستگاههای اندازه گیری نسبت به تعیین مقدار و دیگر مراحل، منجر به تهیه یک دارو اقدام کنیم . در این رساله، به بررسی و مطالعه گونه ای خاص ازبابونه با نام علمی :tripleurospermum disciforme (c.a.mey) schutz bip می پردازیم که در بازار داروئی متداول بوده و با همین نام به خارج از کشور نیز صادر می گردد و این در حالی است که در کلیه رفرانسها از گونه : matricaria chamemilla l. بعنوان بابونه استاندارد نام برده می شود. (16) البته گونه اخیر که گسترش وسیعی در اروپا دارد نیز در ایران موجود است (9 و 15) . دراین تحقیق بعد از مقدمه ای در رابطه با خواص گیاه بابونه، اثرات درمانی و انواع مواد موثره موجود در آن، به شرح کاملی از این موادپرداخته و در ادامه با شناخت راههای تشخیصی مناسب ، سعی در شناسائی کامل نمونه بازار دارویی در مقایسه با نمونه استاندارد نموده ایم. بابونه استاندارد دارای اثرات ضدالتهابی، ضداسپاسمی، مدر، اشتهاآور و التیام دهنده زخم ها می باشد. (9، 51، 64، 3،22) و در کشورهای خارجی فرآورده هائی از قبیل پماد و محلولهای آماده برای تزریق از آن تهیه شده، (60) و گاهی برخی از ترکیبات آن با اثرات ضد التهابی، در فرمولاسیون برخی از داروهای کورتیکواستروئید وارد می شود. (27) . از آنجائی که اکثر نمونه های بازارداروئی ایران، گونه هایی کاملا" جدا از نمونه استاندارد می باشند، لیکن بجای گونه استاندارد و مشابه با آن مصرف می گردند . لذا برای اثبات تفاوتها و بعضا" شباهتهای موجود، از روشهای شناسائی متعددی بهره جسته ایم .

حرا درختی است همیشه سبز با نام علمی avicennia marina یا avicennia officinalis از تیرهء verbenaceae که بنام دانشمند شهیر ایرانی ابن سینا نامگذاری شده است . در بررسی هایی که در خارج از ایران و تاکنون بر روی این گیاه انجام شده نشان داده است این گیاه دارای 17 درصد تانن، 11 درصد نشاسته و یک مادهء چرب و نوعی مادهء رزینی بنام ماناوا، مقداری گلوکزید و ماده ای بنام لایاکول می باشد و دارای خواص مدر، قابض ، ضد جزام و آبله می باشد. در صنعت برای تهیهء خمیر کاغذ و ابریشم مصنوعی بکار می رود، همچنین باتوجه به محل زیست آن در زندگی آبزیان نقش مهمی ایفا می کند. پراکندگی این گیاه به کشورهای ایران، مصر، عربستان، پاکستان و هندوستان محدود می شود . و از آنجائیکه از ابعاد مختلف دارای اهمیت بوده و مطالعات چندانی بر روی آن بخصوص در ایران انجام نشده است ، لازم دیده شد که مطالعات مختلف فیتوشیمی و گیاه شناسی بر روی آن صورت گیرد. همچنین چون اختلاف نظری در مورد وجود دو گونه نزدیک به هم در اسناد معتبر وجود دارد و بعضی معتقدند یک گونه از این گیاه در ایران می باشد، آزمایشات فیتوشیمی و مطالعات هرباریومی و خرده نگاری می توانست کمک موثری در برطرف نمودن این شک و تردید نماید و از نظر علمی این مسئله را اثبات کند. لذا تصمیم به آن شد تا قسمتی از این تحقیقات بصورت پایان نامه حاضر مورد بررسی قرار گیرد. در این پایان نامه گیاه مذکور ازنظرفارماکوگنوزی که شامل تحقیقات گیاهشناسی، فیتوشیمی و خرده نگاری می باشد، مورد بررسی قرار گرفته و علاوه بر این با جمع آوری این گیاه درد و منطقهء متفاوت (بندر خمیر و بندر دیر با فاصله 400 کیلومتر از یکدیگر)سعی شده است که تاثیر شرایط آب و هوایی و فصول متفاوت در میزان مواد موثر ومیزان خاکستر و عصارهء این گیاه با هم مقایسه شود، که نتایج این بررسی ها در جداول صفحات 44، 45، 46، 47، 59، 60، 62، 63 این پایان نامه آمده است . مطالعات هرباریومی بر روی نمونه های جمع آوری شده انجام گرفت و همچنین برگ ، ساقه و ریشه این گیاه مورد مطالعات خرده نگاری قرار گرفته است . نتایج این خرده نگاری که در جدول 57 این پایان نامه آمده است ، نشان میدهد که هر دو نمونهء این گیاه دارای تریکوم های ساده تک سلولی و چند سلولی، بلورهای اکسالاتی ماکی و کوبیک وبی شکل، آوندهای چوبی مارپیچ و منقوط، روزنه درشت با تعداد کم، فیبر ضخیم همراه با بلورهای کوبیک ، اپیدرم با سلولهای دارای دیوارهء ضخیم و پارانشیم دارای سلولهای درشت می باشد و بدین صورت این طور می توان نتیجه گیری نمود که اختلافات مشاهده شده در نتیجه تغییرات آب و هوا، تغییر شوری آب و خاک ، فصول مختلف سال و عوامل جغرافیایی بوده و براساس مطالعات هر باریومی و خرده نگاری انجام شده، همچنان که حدس زده میشده است دوگونه a.marina و a.officinalis می بایستی یکی باشند. امید است که تحقیقات بعدی بتواند دیدگاههای جدیدی را جهت استفاده های کاربردی از گیاه حرا مطرح نماید.

با توجه به فراوانی رویش گیاه nigella sativa در اراک و اصفهان و نواحی مختلف ایران و استفاده داروئی متعدد از آن و اینکه تاکنون روی گیاه مورد نظر به عنوان یکی از گیاهان جالب توجه، در ایران کار جامعی انجام نگرفته، برای اولین بار بررسی های گیاه شناسی و تجزیه مقدماتی اسانس توسط دستگاه gc-ms در این پایان نامه ارائه شده است . در اینجا بعضی از خواص درمانی آن ذکر می گردد تا اهمیت در انجام این کار بیشتر روشن گردد. استفاده از گیاه از قدیم الایام بین ملل مختلف معمول بوده است . بقراط در آثار خود از آن نام برده و dios coride مصرف آنرا بصورت پاشیدن بر روی نان مداوای بسیاری از بیماریها، توصیه نموده است . دانه اش دارای اثر قاعده آور، ضد کرم، ضد باکتری، مسهل و زیادکننده ترشحات شیر است . از دانه های آن هنوز هم برای مصارف مذکور و دفع گازهای معدی و بیماریهای نزله ای دستگاه تنفس استفاده بعمل می آید.

کزل با نام علمی diplotaaenia damavandica وابسته به تیره چتریان از گونه های اختصاصی ایران می باشد که اولین بار در سال 1355 از اطراف دریاچه تار دماوند جمع آوری گردید. نامگذاری علمی چندین سال به طول انجامید و از آن زمان تاکنون مطالعات فراوانی بر روی این گیاه که بومی ایران می باشد انجام پذیرفته است . تحقیقات بر روی گیاه مذکور نشان داده است که گیاه منبع ارزشمندی از ترکیبات فوماروکومارینی خصوصا مشتق خطی از گروه پسورالن با نام گزانتوتوکسین (متوکسالن) که بعنوان دارویی موثر در درمان بیماریهای پوستی مطرح است ، می باشد. در حال حاضر تنها منبع داروی گزانتوتوکسین در دنیا گیاه ammi majus می باشد و کشور ما از واردکنندگان آن محسوب می شود. آزمایشات بر روی کزل نشانگر آن است که گیاه مذکور بیش از 2 برابر ماده موثره را داراست و این بیانگر اهمیت و لزوم مطالعات و تحقیقات بیشتر بر روی آن می باشد. لازو به ذکر است که تاکنون تحقیقاتی در زمینه ساخت دراژه و لوسیون گزانتوتوکسین در دانشکده داروسازی تهران انجام گرفته است که خارج از موضوع این پایان نامه می باشد. در ادامه مطالعات انجام شده بر روی گیاه بر آن شدیم که به تجزیه و شناسایی اسانس ریشه آن به توسط دستگاه gc-mass بپردازیم. اسانسها دسته دوم از ترکیبات گیاه را تشکیل می دهند. استخراج اسانس از ریشه خشک شده با روش تقطیر با آب جوش توسط دستگاه کلونجر در جندین نوبت صورت پذیرفت و درصد اسانس موجود در ریشه خشک 2.5 درصد برآورد گردیده است . اسانس بدست آمده دارای رنگ زرد و روشن شفاف ، بویی شبیه به بوی وانیل و طعم تند و گزنده با جرم خحمی 0.9 و ph حدود 5 بود. برای تجزیه اسانس و شناسایی کمی و کیفی ترکیبات آن از روش gc-ms استفاده شد.

استفاده از فراورده های گیاهی در زمینه های مختلف از دیرباز در اکثر نقاط جهان مرسوم بوده است . اسانسها از جمله فرآورده های مهم موجود در گیاهان می باشند که کاربرد بسیار وسیع و گسترده ای در صنایع داروئی، غذایی و آرایشی بهداشتی دارند. با توجه به این مسئله و نیز رشد روزافزون سرمایه گذاری بر روی اسانسها و منابع تولید آنها، تحقیق در زمینه اسانسهای جدید گیاهی خصوصا اسانس گیاهان داروئی از اهمیت بالائی برخوردار است . از جمله گیاهانی که از زمانهای بسیار قدیم مورد توجه قرار گرفته، گلهای گیاه سنجد با نام علمی elaeagnus angustifolia l. از تیره elaaegnaceae می باشد. در این تحقیق که برای اولین بار در ایران صورت پذیرفته، با استفاده از روش تقطیر همراه با بخار آب (steam distillation)، گلهای گیاه، در همان روز جمع آوری که اردیبهشت ماه از منطقه سپید دشت کرج جمع آوری گردید، اسانس گیری انجام شد و میزان اسانس حدود 0.1 درصد شناسایی گردید. اسانس حاصل از گیاه توسط دستگاه گاز کروماتوگراف کوپل با طیف نگار جرمی (gc-ms) که مشخصات آن در متن پایان نامه آمده است ، تجزیه و طیف های مربوطه تهیه گردید. با توجه به طیف های بدست آمده و مقایسه آنها با طیف های موجود در کتب مرجع و طیف های استاندارد، نام و ساختار اجزاء تشکیل دهنده اسانس شناسایی و درصد هر یک از اجزاء با استفاده از طیف gc و محاسبه سطح زیر منحنی تعیین گردید. نتایج حاصله در جدولی خلاصه شده است . ترکیبات مهم موجود در اسانس گیاه عبارتند از: 1) methyl cinnimate (cis) 2) methyl cinnimate (trans) 3) ethyl cinnamate (81.18%) علاوه بر شناسایی مواد متشکله اسانس به جمع آوری اطلاعات در زمینه خواص داروئی و ماربرد عمده ethyl cinnamate که مهمترین معده موجود در اسانس می باشد، مبادرت شد. که در متن پایان نامه به آن اشاره شده است .

از آنجایی که کیفیت اسانس وابسته به شرایط اکولوژیکی یک منطقه است ، لذا ضرورت بحث ایجاب می کند تا اسانس حاصل از هر منطقه که از لحاظ شرایط آب و هوایی و... متفاوت می باشد بررسی شده و نتایج این بررسی مقایسه گردد. در این پایان نامه نیز اسانس گل مریم با توجه به شرایط اکولوژیکی ایران تجزیه و بررسی گردیده و با رفرانسها و گزارشات موجود در جهان مقایسه گردید و از آنجا که تنوع آب و هوا در ایران بسیار چشمگیر است فلذا ضرورت بررسی و تجزیه اسانس در هر منطقه آب و هوایی بیش از پیش احساس می گردد.

در تحقیق حاضر 76 گونه گیاهی طی دو سال و در فصول مختلف از منطقه اردستان اصفهان بصورت نمونه های هر باریومی و نمونه های انبوه جمع آوری گردیدند. نمونه های هر باریومی پس از خشک شدن در دستگاه پرس ، تعیین نام علمی شدند. نمونه های انبوه پس از خشک شدن در سایه به کمک آسیاب پودر شدند. 100 گرم از پودر حاصل از هر گیاه به کمک دستگاه سوکسله با متانول عصاره گیری شد و عصارههای بدست آمده از نظر وجود ساپونین، تانن، فلاونوئید، آلکالوئید بطور کیفی مورد آزمایش قرار گرفتند. نتایج آزمایشات نشان داده است که درصد گیاهان حاوی ساپونین 32 درصد، تانن 5 درصد، فلاونوئید 47 درصد، آلکالوئید 27 درصد بوده است . 9 گونه از بین نمونه های فوق بیشترین مقدار از مواد 4 گانه فوق را داشتند که بعنوان گیاهان جالب توجه معرفی شده و بیبلیوگرافی گردیده اند. این گیاهان به ترتیب به ترتیب حروف الفبا عبارتند از: 1- crozophora tinctoria l. 2- fortuynia bungei boiss. 3- fumaria vaillantii loisel. 4- glaucium corniculatum curt. 5- glycyrrhiza glabla l. 6- hyoscyamus niger l. 7- peganum harmala l. 8- sophora alopecuroides l. 9- zygophyllum fabago l.

حضور گسترده و روزافزون اسانسها در صنایع مختلف غذائی، داروئی، آرایشی و بهداشتی گویای اهمیت این دسته از مواد طبیعی می باشد. به ویژه آنکه امروزه آروماتراپی بعنوان یک شیوه درمانی مکمل چشم انداز نوینی را در عامل طب و درمان فراهم آورده است. از آنجائیکه تاکنون تحقیق و مطالعه چشمگیری درباره اسانس گل یخ انجام نشده، همچنین داشتن عطر بسیار خوش و دلپذیر این گل به انضمام قرین بودن با فصل سرما و یخبندان از جمله ادله انتخاب این گیاه جهت تجزیه و شناسایی ترکیبات موجود در اسانس آن می باشند. عملیات استخراج اسانس گل یخ با سه روش تقطیر با آب، تقطیر با بخار آب و عصاره گیری بوسیله حلال آلی فرار (پترولیوم اتر) انجام شد که بهترین نتیجه از روش تقطیر با بخار بدست آمد. مقدار تام اسانس استخراج شده با روش اخیر 12/0% (وزنی/حجمی) در گل تازه بدست آمد. آنچه از تجزیه دستگاهی ‏‎(gc-ms)‎‏ اسانس گل یخ که به روش تقطیر با بخار آب استخراج شده است، حاصل می شود عبارتست از: حدود 60 ترکیب با درصدهای متفاوت بدست آمد. قریب به 75% ترکیبات اسانس متعلق به سزکوئی ترپنوئیدها، 14% منوترپنوئیدها و بقیه جزو هیدروکربورهای سبک و فینل پروپانوئیدها می باشد. به نام برخی از اجزا که بالاترین درصد را در میان ترکیبات اسانس به خود اختصاص می دهند در زیر اشاره می شود:المول (20%)، ‏‎b‎‏-کاریوفیلن (5/9%)، ‏‎b‎‏-المن (7/8%)، بی سیکلوجرماکرون (2/8%)، -المن (2/7%)، جرماکرن-‏‎d‎‏ (7/5%)، ترانس-‏‎b‎‏-اوسیمن (5/5%)، سابینن (7/3%)، لینالول (6/2%)، اکسیدکاریوفیلن (3/2%)، -کادینن (2/2%) و نونانال (2%).

اسانس حاصل از میوه رازیانه ‏‎(foeniculum vulgare mill.)‎‏ به علت ارزشهای دارویی، غذایی و آرایشی-بهداشتی مورد درخواست صنایع مختلف می باشد. با توجه به افزایش مصرف این گیاه لزوم کشت انبوه آن، ضرورت داشت که تغییرات اسانس و مواد متشکله آن تحت شرایط مختلف کشت بررسی شود تا بهترین شرایط حاصلخیزی خاک برای تولید صنعتی گیاه دارای مواد موثره ودارویی مطلوب بدست آید.

تاثیر درمانی گیاهان دارویی از زمانهای پیش برای انسان شناخته شده و بروز اثرات درمانی مناسب و عوارض جانبی ناچیز آنها از عوامل افزایش مصرف فرآورده های دارویی حاصل از آنها در دهه های اخیر است. یک دسته از مواد مهم موجود در گیاهان که باعث بروز اثرات درمانی و کاربردهای مختلف گیاهان می شود اسانس ها هستند. اسانس ها روز به روز در زندگی بشر بیشتر وارد شده و هر روز به اهمیت آنها بیشتر افزوده می شود. لذا تحقیقات وسیعی در دهه گذشته روی آنها شروع شده و در حال گسترش می باشد. از طرفی با توجه به موقعیت ایران از نظر گیاهی و وجود گیاهان اسانس دار متنوع و بکر بودن اکثر آنها لازم است که تحقیقات وسیعی بر روی آنها انجام گیرد. لذا موضوع این پایان نامه یکی از گیاهان جالب ایران با نام ‏‎francoeuria undulata‎‏ از خانواده کمپوزیته است. طبق تحقیقات بعمل آمده پراکندگی این گیاه در مرکز و جنوب شرقی ایران است. گیاه مذکور در تاریخ خرداد ماه 1379 از تپه های شمالی مشرف بر زعفرانیه جمع آوری و به آزمایشگاه فردات پزشکی منتقل گردید. گیاه در هر باریوم دانشکده داروسازی تهران مورد شناسایی قرار گرفته و نمونه آن در آنجا موجود می باشد. اسانس گیاه مورد نظر با روش کلونجر به میزان 5/0 درصد استخراج و توسط دستگاه طیف سنج جرمی-گاز کروماتوگرافی ‏‎(gc-ms)‎‏ مورد تجزیه و شناسایی قرار گرفت. برای تجزیه و شناسایی اجسام موجود در اسانس از دستگاه ‏‎(gc-ms)‎‏ مرکز تحقیقات دانشگاه آزاد استفاده گردید که شرایط دستگاه در پایان نامه آمده است. پس از اخذ طیف های جرمی هر یک از اجزا و مقایسه آنها با طیف های موجود در کتب مرجع نتایج حاصل ذکر گردید. ترکیبات عمده اسانس عبارتند از: ‏‎aa-pinene,myrtenol,calamenene‎‏ و ‏‎myrtenyl acetate,4-terpineol, 1,8-cineole‎‏ و ‏‎cardiol‎‏.

تاثیر درمانی گیاهان دارویی از زمانهای پیش برای انسان شناخته شده و بروز اثرات درمانی مناسب و عوارض جانبی ناچیز آنها از عوامل افزایش مصرف فراورده های دارویی حاصل از آنها در دهه های اخیر است. اسانس ها از مواد مهم موجود در گیاهان می باشند که به طور گسترده در صنایع مختلف دارویی، غذایی، آرایشی و بهداشتی مورد استفاده قرار می گیرند. باتوجه به این مسلاه و نیز رشد روزافزون سرمایه گذاری بر روی اسانس ها و منابع تولید آنها تحقیق حاضر مربوط به اسانس یکی از گیاهان با اهمیت با نام علمی ‏‎rosmarinus officinalis l.‎‏ بوده، این گیاه از تیره نعنا می باشد و نام عمومی آن رزماری و نام فارسی آن اکلیل کوهی است. این گیاه کاربردهای زیادی در داروسازی دارد: مسهل، قابض، ضدنفخ، معرق، دیورتیک، تسریع کننده زایمان، قاعده آور، تب بر، رفع مشکلات عصبی، محرک و مقوی معده، در آمریکای لاتین در ادم، تهوع، نفروز، درد اعصاب، پلی اوری، روماتیسم، دندان درد و سرگیجه به کار می رود. این گیاه در خردادماه 1380 از منطقه شمال تهران جمع آوری شد و در هر باریوم دانشکده داروسای تهران توسط آقای دکتر امین تعیین نام علمی شد. و با روش تقطیر با آب توسط دستگاه کلونجر مورد استخراج قرار گرفت. درصد اسانس حاصل 2% می باشد. اسانس توسط ‏‎tlc‎‏ مورد بررسی قرار گرفت. و سپس با دستگاه ‏‎gc-ms‎‏ تجزیه شد. پس از بدست آوردن طیف های جرمی هر یک از اجزای مقایسه آنها با طیف های موجود در کتابهای مرجع و طیف های استاندارد، نتایج حاصل در جدول 4-1-4 بیان شده است. مواد عمده اسانس عبارتند از ‏‎verbenone‎‏ (23/67%) آلفاپینن (52/18%) 1 و 8 سینئول(38/11%) بورنئول(80/6%) و ژرانیول (74/6%) می باشد. در مجموعه 91/96% اجسام مورد شناسایی قرار گرفتند. از اسانس رزماری به دلیل پایداری و بوی خوش آن در فراورده های بهداشتی، صابون ها، عطرها و دئودرانت ها استفاده می شود. اسانس آن نیز باکتری کش، قارچ کش و کشنده موجودات ذره بینی است.

در این پایان نامه، مان های گز علفی و گز خوانسار که به ترتیب محصولات فرعی حاصل از گیاه ‏‎quercus infectoria‎‏ و ‏‎astragalus adscendens‎‏ می باشند، مورد مطالعه قرار گرفته اند. از نظر صفات ماکروسکوپی، گز علفی، طعمی شیرین و بویی مطبوع و ملایم دارد. سفت و غیر یکنواخت بوده و دارای خرده برگهای سبز است، همچنین در آب محلول است. گز خوانسار نیز طعمی نسبتا شیرین و بویی مطبوع دارد. ناصاف و غیر یکنواخت بوده و دارای خرده هایی از سرشاخههای هوایی است و در آب محلول است. در بررسی صفات میکروسکوپی، در خرده های حاصل از مان گز علفی، سلولهای چند وجهی نامنظم در اپیدرم برگ، روزنه های آنموسیتیک، تریکوم های چند سلولی ستاره ای، آوندهای چوبی مارپیچ و مشبک و کریستال های اگزالات کلسیمی مکعبی، به همراه دستجات فیبر رویت شد. در خرده های حاصل از مان گز خوانسار سلول های چند وجهی نامنظم اپیدرم برگ، استومات های پاراسیتیک، تریکوم های تک سلولی بلند، آوندهای چوبی مارپیچ، مخطط و حلقوی، کریستال های اگزالات کلسیمی کوبیک به همراه دستجات فیبروکریستال های اگزالات کلسیمی شنی به همراه سلول های پارانشیم، مشاهده گردید. درصد رطوبت، خاکستر تام، خاکستر نامحلول در اسید و درصد ناخالصی در نمونه مان گز علفی به ترتیب برابر 45/6%، 73/2%، 58/1% و 27/35% و در نمونه مان گز خوانسار به ترتیب معادل 91/12%، 09/3%، 72/1% و 65/38% محاسبه شد. شناسایی قندهای تشکیل دهنده مان های گز علفی و گز خوانسار به روش کروماتوگرافی لایه نازک انجام شد و قندهای فروکتوز، ساکارز و ملزیتوز در مقایسه با نمونه قندهای استاندارد شناسایی شدند. تعیین مقدار قند توتال موجود در هر دومان به روش رنگ سنجی با معرف فنل-اسیدسولفوریک صورت گرفت و درصد قند توتال برای مان گز علفی برابر 55/55% و برای مان گز انگبین معادل 35/45% محاسبه گردید. با استفاه از روش رنگ سنجی با معرف دی نیتروسالی سیلیک اسید، درصد قند احیا کننده موجود در نمونه گز علفی معادل 81/8% و در نمونه مان گز خوانسار برابر 82/26% بدست آمد. تعیین مقدار گلوکز موجود در هر دومان به روش گلوکز اکسید انجام شد و درصد گلوکز برای مان گز علفی برابر 418/0% و برای مان گز خوانسار معادل 09/1% محاسبه گردید.