دین و خرد از واژه هایی هستند که در شاهنامه فراوان به کار رفته اند. آنچه فردوسی با نگاه ریزبین و دقیق خود در پس لایه های روبنایی و روساختی باورها و فرهنگ های متفاوت ایرانیان در دوره های مختلف می یابد خرد و دین است او خردورزی و دین داری را اساس و بنیاد هویت و فرهنگ ایرانی می داند و با بازنمودن آن در شاهنامه و پیوند فرهنگ قبل و بعد از اسلام ایرانیان به آنان درس دین داری و خرد ورزی می آموزد. تو را دین و دانش رهاند درست در رستگاری ببایدت جست و هدف ازاین تحقیق این است که با تدوین این مجموعه عملاًفرهنگ ونکات دینی وعقلی منطبق با تعالیم الهی را درجامعه ترویج داده ونیز گامی درشناسایی مقام علمی ودینی وعقلی فردوسی وتأثیر افکارواشعار اوبرخوانندگان برداشت. روش این تحقیق از نوع کیفی می باشدو بر پایه مطالعات کتابخانه ای و اسنادی است.

در زبان های اسلامی به ویژه عربی و فارسی، قصاید، غزل ها، قطعه ها و آثار بسیاری از شاعران در حمد و ستایش خداوند، و مدح و ثنای پیامبران و اولیای الهی سروده شده است. مدایح مذهبی نیز از مقوله ی شعر می باشد. چون در این گونه آثار شاعران با استفاده از زبان والای شعر و خلق آثار عرفانی و رمز و نماد، صداقت و انسان کامل بودن پیامبران الهی را به فرهنگ جامعه و شعور اجتماعی منتقل می سازند. معجزات و سیمای پیامبران، اخلاق و سیره ی زندگی آنان را به صورت تشبیه، تلمیح و نماد ترسیم و تشریح می کنند. همان طور که موسی (ع) را مظهر سالک و جستجوگر و شاگرد و مرید می دانند. حضرت عیسی (ع) را پیرو و ولی کامل و مظهر راستی و پاکی و فرد منجی و شفادهنده ی بیماران و نماد تجرد و وارستگی، و سیمای روحانی و استثنایی قلمداد می کنند. حضرت محمد (ص) را انسان کامل، راهنما، شفاعت کننده و مظهر مهر و لطف و محبت و احسان و نیکوکاری و حلم و بردباری و صاحب معراج و رمز غایت آفرینش می دانند که خداوند متعال در حدیث قدسی می فرماید: «لولاک لما خلقت الافلاک» یعنی اگر تو نبودی هر آینه آسمان ها را نیافریده بودم. توجه به مقام والای انبیاء الهی و نگرش به زندگانی و جنبه های گوناگون اخلاقی و تربیتی آنان همواره مورد عنایت شاعران و ادبیات منظوم و هنر می باشد که آثار منظوم شاعران خاقانی نظامی و عطار گواه بر این سخن می باشند که با اشعار زیبا و دلنشین خود جنبه های زندگی پیامبران از جمله معجزات آن ها را به شعر کشیده اند.

نکته یابان و ژرف اندیشان، طی سفرهای خود به ثبت دیده ها و شنیده ها و تجارب خود، درباره ی مسائل گوناگون فرهنگی، اجتماعی، اخلاقی، جفرافیایی، تاریخی و. . . می پردازند و سفرنامه های ارزشمندی از خود به یادگار می گذارند. این سفرنامه ها ما را در شناخت فرهنگ، آداب و رسوم، موقعیّت اجتماعی و سیاسی و جغرافیایی سرزمین ها و ملل گوناگون یاری می کنند. برخی از این سفرنامه ها علاوه بر اینکه حاوی اطّلاعات سودمندی هستند، از نظر معرّفی فرهنگ عامّه ی یک قوم و ملّت از اهمّیت ویژه ای برخوردارند. فرهنگ عامّه میراث کهنی است به گستردگی طول حیات نیاکان ما که سازندگان آن نامعلوم است. این فرهنگ در طول تاریخ بطور شفاهی و سینه به سینه از نسلی به نسل دیگر انتقال یافته است. در واقع فرهنگ عامّه بازتاب زندگی فرهنگی، آداب و رسوم، اعتقادات و باورهای یک قوم و ملّت است که با پیشرفت جوامع بشری متحوّل و دگرگون می شود و برخی از فرهنگ ها و باورها و اعتقادات، علاوه بر تغییر و تحّول در گذر زمان دچار نسیان و فراموشی می شود. سفرنامه ی ابن بطوطه که حاصل زحمت و تحمّل درد و رنج سفر سی ساله ی اوست، اثر بسیار ارزشمندی است که هدف از نگارش آن روشنگری خوانندگان بوده است. ابن بطوطه می خواسته از راه بیان کردن دیده ها و شنیده ها و تجارب شگفت انگیز خود، خوانندگان را با آداب و رسوم، فرهنگ و اعتقاد و باورهای سرزمین های گوناگون این کره ی خاکی آشنا سازد. ابن بطوطه مورّخ و نویسنده نیست ولی در اثر ارزشمندش گوشه هایی از عناصر باورها و عقاید عامیانه را به تصویر کشیده که پرداختن به آن خالی از فایده نخواهد بود. دقّت نظر، واقع بینی، توصیف های بسیار زیبا و بی نظیر، صداقت در کلام، عدم جانبداری در معرفی مذاهب و ادیان و فرهنگ ها، سفرنامه ی او را در زمره ی یکی از بهترین و جالب توجّه ترین سفرنامه ها درآورده است. سفرنامه ی ابن بطوطه از دو جهت قابل تأمّل است. نخست اینکه دامنه ی سفرهای ابن بطوطه بسیار گسترده است و به کشورهای متعدّدی از قاره ی آسیا، اروپا و آفریقا سفر کرده و طبیعی است که چه اندازه شاهد تنوّع و تعدّد فرهنگی، قومی و قبیله ای و مذهبی ملّت ها بوده است. دوّم این که سفرنامه ی ابن بطوطه آیینه ای از آداب و آیین ها، وضعیّت اقتصادی، اجتماعی و سیاسی سرزمین های گوناگون به ویژه سرزمین های اسلامی است.