کشت مخلوط یکی از مولفه های کشاورزی پایدار است. به منظور ارزیابی عملکرد، اجزای عملکرد، شاخص های رشد و کارایی مصرف نور سه گونه دارویی سیاهدانه (nigella sativa l.)، گاوزبان اروپایی (borago officinalis l.) و همیشه بهار (calendula officinalis l.) در کشت مخلوط جایگزینی آزمایشی در سال زراعی 93-1392 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه فردوسی انجام شد. تیمارهای آزمایش شامل کشت های مخلوط دوگانه گیاهان سیاهدانه-همیشه بهار، سیاهدانه-گاوزبان اروپایی و همیشه بهار-گاوزبان اروپایی با نسبت های 50:50 و کشت مخلوط سه گانه سیاهدانه-همیشه بهار-گاوزبان اروپایی با نسبت 33:33:33 و همچنین کشت خالص هرکدام از گیاهان موردمطالعه بود. نتایج این آزمایش به طورکلی حاکی از برتری تیمارهای کشت مخلوط بر کشت خالص هرکدام از گیاهان در مورد شاخص های مورد بررسی بود و دراین بین، بالاترین مقدار همه شاخص ها به کشت مخلوط سه گانه گیاهان تعلق داشت. بر این اساس، کمترین و بیشترین مقادیر ارتفاع بوته، تعداد فولیکول در بوته، تعداد دانه در فولیکول، وزن هزار دانه، وزن تک بوته، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه سیاهدانه؛ ارتفاع بوته، تعداد کاپیتول در بوته، وزن کاپیتول در واحد سطح، وزن تک بوته، عملکرد بیولوژیک و عملکرد دانه، عملکرد کاپیتول، مجموع عملکرد اقتصادی، درصد کاپیتول و شاخص برداشت همیشه بهار و ارتفاع بوته، تعداد گل در بوته، تعداد بوته گل دار، تعداد گل در واحد سطح، وزن گل در واحد سطح، وزن هزار دانه، وزن تک بوته، عملکرد بیولوژیک، عملکرد دانه، عملکرد گل و مجموع عملکرد اقتصادی گاوزبان اروپایی در تیمارهای کشت خالص و کشت مخلوط سه گانه این گیاهان به دست آمد ولی بیشترین تعداد شاخه جانبی، طول شاخه جانبی، درصد فولیکول پوک سیاهدانه و تعداد شاخه جانبی گاوزبان اروپایی در تیمار کشت خالص آن ها ثبت شد. شاخص برداشت سیاهدانه، وزن هزار دانه و درصد دانه همیشه بهار و درصد دانه و گل و شاخص برداشت گاوزبان اروپایی نیز از تیمارهای آزمایش اثر قابل توجهی نپذیرفتند. این نتایج می تواند موید استفاده بهتر گیاهان سیاهدانه، همیشه بهار و گاوزبان اروپایی از منابع محیطی در تیمارهای کشت مخلوط و اثر قابل توجه آن بر شاخص های عملکرد و اجزای عملکرد این گیاهان باشد. در این آزمایش هرچند به دلیل تراکم کمتر سیاهدانه، همیشه بهار و گاوزبان اروپایی در کشت مخلوط جایگزینی نسبت کشت خالص آن ها، شاخص سطح برگ و مقدار تجمع ماده خشک آن ها از کشت خالص کمتر بود، اما به دلیل بهبود شرایط رشدی برای این گیاهان در تیمارهای کشت مخلوط، سیاهدانه، همیشه بهار و گاوزبان اروپایی کاشته شده در کشت مخلوط ازنظر شاخص های رشدی دیگری همچون سرعت رشد محصول و سرعت آسیمیلاسون خالص برتر از تیمارهای کشت خالص بودند. در همین راستا هرچند به دلیل شاخص سطح برگ کمتر گیاهان در تیمار کشت مخلوط، میزان تشعشع جذب شده آن ها نیز در کشت مخلوط از کشت خالص آن ها کمتر بود اما میزان کل جذب تشعشع تیمارهای کشت مخلوط به جز در مورد کشت خالص گاوزبان اروپایی که به نظر می رسید به دلیل تراکم بهتر در کشت خالص شاخص سطح برگ بالاتری نیز نسبت به تیمارهای کشت مخلوط داشت، از سایر تیمارهای کشت خالص بیشتر بود اما بااین وجود نیز همچون سایر شاخص های موردبررسی کارایی مصرف نور سیاهدانه، همیشه بهار و گاوزبان اروپایی در تیمارهای کشت مخلوط از کشت خالص آن ها بیشتر بود و کمترین و بیشترین مقدار کارایی مصرف نور آن ها به ترتیب در تیمارهای کشت مخلوط سه گانه و کشت خالص به دست آمد. بنابراین با توجه به یافته های این آزمایش به نظر می رسد کشت مخلوط و بخصوص کشت مخلوط سه گانه سیاهدانه، همیشه بهار و گاوزبان اروپایی می تواند ازنظر مدیریت اکولوژیکی منابع مفید واقع گردد.