رادیکال های آزاد به خصوص گونه های اکسیژن فعال با آسیب رساندن به بیوملکول هایی همچون dna ، پروتئین ها و ... سبب پاتوژنز بسیاری از بیماری ها از جمله سرطان ها و ... می باشند. با توجه به سمیت بسیاری از آنتی اکسیدان های مصنوعی استفاده از آنتی اکسیدان های طبیعی به خصوص گیاهان امری ضروری می باشد. نوروزک ( salvia leriifolia ) گونه ای است از تیره نعناع که بومی ایران (درناحیه شمال خراسان) و افغانستان می باشد و کاربردهای قابل توجهی در علم پزشکی و صنایع غذایی و دارویی دارد. هدف از این تحقیق شناسایی ترکیبات تشکیل دهنده اسانس نوروزک و بررسی خواص سیتوتوکسی سیتی و آنتی اکسیدانی اسانس این گیاه بود.روغن فرار موجود در برگ این گیاه بعد از جمع آوری از دو منطقه بجستان و نیشابور در سال های 1385 و 1387، به روش تقطیر با بخار آب استخراج و ترکیبات موجود در آن از طریق آنالیز gc-ms شناسایی شدند. ترکیبات عمده اسانس او8 سینئول(اوکالیپتول)، آلفاپینن و بتاپینن بودند.خاصیت آنتی اکسیدانی اسانس حاصل از برگ گیاه نوروزک جمع آوری شده از دو منطقه بجستان و نیشابور در سال 1387و اجزای اصلی آن به وسیله آزمون های dpph، tbars و bcb مورد بررسی و مقایسه قرار گرفت .در آزمون dpph به طور کلی روغن های فرار و ترکیبات عمده آن ها اثر ضعیفی را نشان دادند. اسانس گیاه نیشابور اثر آنتی اکسیدانی بیشتری را نسبت به سایر ترکیبات نشان داد ولی در مقایسه با کنترل مثبت (ویتامین c و کوئرستین) اثر آنتی اکسیدانی بسیار پایینی داشت. به منظور مطالعه بهتر و کامل تر اثرات آنتی اکسیدانی اسانس ها از دو محیط لیپیدی tbars و bcb استفاده شد. در این روش اسانس ها و ترکیبات آن ها نسبت به آزمون dpph اثر آنتی اکسیدانی بالاتری را نشان دادند. در آزمون tbars، آلفاپینن ضعیف ترین جزء مورد بررسی بود. در آزمون bcb، در غلظت های بالا (2و3 میلی گرم در میلی لیتر) اثر اسانس نیشابور نسبت به بجستان بیشتر بود ولی اثر ان ها در همه غلظت ها نسبت به کنترل مثبت (bht) ضعیف تر بود. اوکالیپتول در این آزمون ضعیف ترین جزء مورد بررسی بود. روش tbars بر اساس اندازه گیری تشکیل ترکیبات ثانویه اکسیداسیون از ماتریکس لیپیدی (مالون دی آلدئید) است در حالی که روش bcb بر اساس اندازه گیری تشکیل ترکیبات اولیه اکسیداسیون از ماتریکس لیپیدی (هیدروپراکسی دی ان ها) می باشد. نتایج مشاهده شده در این تحقیق و مقایسه آن ها با یکدیگر مشخص می کند که آزمون bcb روش مناسب تری برای بررسی خاصیت آنتی اکسیدانی اسانس نوروزک می باشد به دلیل اینکه ترکیبات عمده اسانس مونوترپن های هیدروکربنه (مانند آلفاپینن و بتاپینن) بودند و به علت مکانیسم عمل شان در این آزمون موثرتر عمل کردند در حالیکه فعالیت اوکالیپتول (او8 سینئول) که یک مونوترپن اکسیژن دار بود در این آزمون ضعیف تر مشاهده شد. در این پژوهش برای نخستین بار اثر سیتوتوکسی سیتی اسانس حاصل از برگ گیاه نوروزک که از دو منطقه بجستان و نیشابور و در سال های 1385 و 1387 جمع آوری شده بود، بر سلول های سرطانی tcc مورد بررسی قرار گرفت و اثر آن ها با هم مقایسه شد. اسانس های به دست آمده اثر سیتوتوکسی سیتی خوبی نشان دادند. . بررسی تغییرات مورفولوژیکی سلول ها نیز با استفاده از میکروسکوپ نوری معکوس خاصیت سیتوتوکسی سیتی اسانس را تایید کرد. حداقل غلظت لازم برای ازبین بردن نیمی از سلول های سرطانی (ic50) برای اسانس بجستان در سال 1385 μg/ml 466 و در سال 1387 μg/ml 250 ، برای اسانس نیشابور در سال 1385 μg/ml233 و در سال 1387 μg/ml212 محاسبه شد و حداقل زمان تیمار سلول ها با این اسانس ها 48 ساعت بود. اسانس به دست آمده از منطقه بجستان در سال 1385 اثر سیتوتوکسی سیتی ضعیفتری را نسبت به سایر اسانس ها نشان داد و سایر روغن های فرار با یکدیگر تفاوت معنی داری نداشتند. 50% از ترکیبات برگ گیاه نوروزک را مونوترپن ها (آلفاپینن، بتاپینن و اوکالیپتول) تشکیل می دهند. احتمال دارد حضور این مونوترپن ها و هم چنین وجود سایر ترکیبات کم مقدار و یا اثر همکرداری میان ترکیبات دلیل خاصیت سیتوتوکسی سیتی و آنتی اکسیدانی آن باشد.