نام پژوهشگر: سمیرا غفوریفرد
سمیرا غفوری فرد علی باقری
رشد روز افزون جمعیت، توسعه اراضی کشاورزی در مناطق خشک و نیمه خشک جهان، گسترش صنایع، توزیع ناهمگون زمانی و مکانی آب شیرین به لحاظ کمی و محدودیت ها و مشکلات روزافزون کیفی منابع آبی، در بسیاری از کشورها، تأمین آب مطمئن را به یکی از چالش های اساسی قرن حاضر تبدیل نموده است. مدیریت یکپارچه منابع آبی، ضمن جبران برخی از کمبودها، باعث افزایش ذخیره منابع آبی موجود، حداقل نمودن اثرات منفی استفاده مجزا از منابع و مدیریت موثر و بهینه آب می شود. در چشم¬انداز iwrm ارزیابی منابع آب مفهوم وسیع¬تری را دنبال می¬کند و عوامل اجتماعی و اقتصادی را به پایداری منابع آبی و اکوسیستم¬های در ارتباط با آن پیوند می¬دهد. از این رو یکی از مهم ترین مراحل برنامه¬ریزی و اجرای مدیریت یکپارچه¬ی منابع آب ارزیابی وضعیت منابع آب است. این تحقیق به ارزیابی یکپارچه سیستم منابع آب محدوده ی مطالعاتی رفسنجان با استفاده از چارچوب کلی ارزیابی حکمرانی پرداخته است. مراحل انجام تحقیق در سه گام ارزیابی ذی مدخلان، ارزیابی با چارچوب تحلیلی dpsir و تحلیل با استفاده از ساخت مدل یکپارچه دینامیکی محدوده ی مطالعاتی رفسنجان انجام شده است. از روش ارزیابی ذی مدخلان، بعد اجتماعی- اقتصادی و سیاسی سیستم منابع آب رفسنجان ارزیابی شد. در این راستا، تحلیل ذی مدخلان به عنوان نقطه¬ی ورودی در دست¬یابی به مشارکت جمعی در سه گام انجام می¬شود. این تحلیل براساس روش پیشنهادی دفتر عمران سازمان ملل (undp) انجام گردید. درجه¬ی قدرت و منافع ذی مدخلان به ترتیب اهمیت و تأثیرگذاری آنها اولویت¬بندی شد و پرقدرت¬ترین و پرمنافع-ترین گروه¬ها مشخص گردیدند. در نهایت ذی مدخلان کلیدی و چهار سطح تعامل برای کلیه گروه¬ها معرفی شد. تعامل نزدیک و تصمیم¬گیری در سطح اول تعاملات به عنوان سناریوی ایده¬آل مشخص گردید تا تصمیمات، مبتنی بر مشارکت کلیه¬ی ذی مدخلان باشد و منجر به اجماع نظرهای معقول در تدوین یک نقشه¬ی راه برای رفع مشکلات شود. بعد از ارزیابی ذی مدخلان به شناسایی مسائل و مشکلات و چالش¬ها پرداخته شد و همچنین عوامل شکل¬دهنده¬ی بستر سیستم در محدوده ی رفسنجان شناسایی شد و سپس از طریق چارچوب dpsir وضعیت موجود سیستم منابع آب رفسنجان مورد تحلیل گرفت. در نهایت به ساخت مدل یکپارچه محدوده ی مطالعاتی رفسنجان (به عنوان ابزاری برای بررسی سیاست های مختلف که توسط ذی مدخلان مطرح شد) پرداخته شد. در بخش ارزیابی ذی مدخلان مشخص شد هرکدام از ذی مدخلان در کدام یک از سطوح مشارکتی فعالیت کنند. در بخش dpsir مسائل و چالش¬های محدوده¬¬ی مطالعاتی رفسنجان به دو بخش اجتماعی- اقتصادی، منابع آبی-زیست محیطی طبقه¬بندی شدند و به کمک این چارچوب مدل مفهومی، چرخه¬های علت و معلولی و مدل شبیه¬سازی تهیه گردید و با توجه به مدل ساخته شده مشکلات اصلی و راهکارهای پیشنهادی ذی مدخلان مورد ارزیابی قرار گرفتند. با توجه به سناریوها و سیاست¬های مورد بررسی، تحت بهترین سناریو و سیاست، سیستم منابع آب محدوده¬ی مطالعاتی رفسنجان هیچ¬گاه به شرایط گذشته خود برنمی¬گردد. انتقال آب با توجه به عوامل حاکم در بستر حکمرانی رفسنجان سیاست مناسبی نیست و سیاست شماره هفت (کاهش 20 درصدی سطح زیرکشت کشاورزی، کنترل در برداشت آب و تغذیه مصنوعی) به عنوان بهترین سیاست انتخاب گردید.