نام پژوهشگر: بهاره تقوینژاد
نگین امان بهاره تقوی نژاد
نقش ترکان سلجوقی در تاریخ هنر ایران به نحوی سامان یافته که اغلب تاریخ دانان و متخصصین هنر، عصر حکومت آنان را اوج هنرهای اسلامی ایران در طول چهارده قرن گذشته دانسته اند. در همین راستا مرکزیت فرهنگی ایران در آن عصر باعث شد کلیه خط مشی های هنری خود را از ایران گرفته و با حمایت های خود آثار بسیاری در غالب معماری، صنایع مستظرفه و... تولید و به سر حد کمال برسانند. از جمله هنرهایی که در این دوره توانســته شــکوفایی عصر فرهنگی دوره سلجوقی را در هنر ایران به نحو شایسته ای در خود جای دهد، فلزکاری بوده است. در این پژوهش به بررسی ویژگی های هنر فلزکاری عصر سلجوقی، فلزات مورد استفاده، روش های متداول تزئین اشیاء فلزی، بررسی و تقسیم بندی گستره نقوش به کار رفته در آن ها، و همچنین بررسی گونه های اشیای فلزی سلجوقی پرداخته شد تا در راستای شناسایی نقوش و فرم های این آثار و فرهنگی که در این عصرنهفته است، ضمن احیای بخشی از این نقوش با اصالت، پیشنهاداتی جهت کاربردی ساختن آنها ارائه شود. با آنالیز نقوش و فرم های مورد نظر مجموعه ای از طرح های با هویت فراهم شد، پس از آن نقوش بدست آمده به منظور کاربردی شدن در زیورآلات مورد بررسی قرار گرفتند. در نهایت با در نظر گرفتن قابلیت تطبیق و همسو سازی نقوش متناسب، سعی بر استفاده از آنها در طراحی و ساخت زیورآلات شده است. پژوهش صورت گرفته از حیث هدف توسعه ای- کاربردی؛ از نظر نوع روش توصیفی- تحلیلی و از نظرروش گرد آوری اطلاعات کتابخانه ای و میدانی است و روش تجزیه و تحلیل آن کیفی است.
بهاره تقوی نژاد قباد کیانمهر
مدرسه چهارباغ اصفهان که امروزه به عنوان مدرسه علمیه امام صادق (ع) نامیده می شود، یکی از بناهای باشکوه اواخر عهد صفوی می باشد که در زمان شاه سلطان حسین صفوی در فاصله سال های 1118- 1126 ه.ق در ضلع شرقی خیابان چهارباغ اصفهان و به دستور مادر شاه سلطان حسین احداث گردیده است. این مدرسه که دارای بزرگترین مجموعه وقفی آن دوران بوده است، به همراه کاروانسـرا و بازارچه ای که در پیرامون آن قرار داشته، مجموعه عظیمی را تشکیل می داد که عـلاوه بر فواید کاربردی و تعلیم و تربیت طلاب و مدرسان علوم دینی، از لحاظ هنری نیز بسیار ارزشمند بوده و تنوع کاشی کاری های آن که بخش عظیمی از تزئینات این بنا را به خود اختصاص داده است، به عنوان موزه ای از تکامل هنر کاشی کاری اواخر عهد صفوی به شمار می رود. با توجه به اوضاع اجتماعی و اقتصادی این دوران و مهمتر از آن وجود عقاید و باورهای دینی و مذهبی که در دوره صفویه رنگ شیعی به خود گرفت و هم چنین تفکرات عرفانی و صوفیانه موجود ، می توان تاثیر این گرایشات را در هنرهای موجود در این دوره نیز مشاهده نمود که یکی از بهترین نمود های آن در تزئینات کاشی کاری مدرسه چهـارباغ به چشم می خورد. از این رو اساس این پژوهش که به بررسی ، مطالعه میدانی، کتابخانه ای و تطبیقی نقوش کاشیکاری های این بنا و باورهای عصر صفوی اختصاص یافته، بر این فرضیات استوار است: نقوش کاشیکاری های مدرسه چهارباغ اصفهان که شامل نقوش هندسی، گردان ( اسلیمی و ختایی ) و هم چنین کتیبه ها می باشد، بر روی همه اقشار جامعه تاثیر گذار بوده و مفاهیم و باورهای عصر صفوی در قالب این نقوش بیان شده اند. به نظر می رسد که بنیادهای ایدئولوژیک صفویه مانند: عرفان ایرانی، تشیع و اصالت های ایران باستان نیز به صورت نمادها، ترکیب بندی ها، عناصر و ... در طراحی کاشی کاری های این مدرسه نقش اساسی دارد که به زیبایی در کنار یکدیگر به کار رفته و توسط عرفان ایرانی به هم پیوند خورده است.