نام پژوهشگر: مریم حیاتالغیب
مریم حیات الغیب افشین قشلاقی
رودخانه کاکارضا یکی از رودخانههای مهم استان لرستان است، که در حوضه آبگیر چغلوندی جریان دارد. هدف از انجام این مطالعه، ارزیابی کیفیت هیدروشیمیایی آب و ژئوشیمی رسوبات بستر رودخانه و بررسی شدت آلودگی آنها است. برای این منظور 15 نمونه آب و 15 نمونه رسوب در طول رودخانه برداشت گردید. جهت بررسی کیفیت آب رودخانه غلظت آنیونها و کاتیون های اصلی، نیترات و فلزات سنگین اندازهگیری شد. همچنین غلظت فلزات سنگین و برخی پارامترهای فیزیکوشیمیایی (میزان ماده آلی، بافت و ph) در نمونههای رسوب با استفاده از روشهای استاندارد اندازهگیری شد. نتایج حاصل از بررسیهای کیفی نمونههای آب نشان میدهد که کیفیت آب بیشتر تحت تأثیر واحدهای سنگی (به ویژه سازندهای آهکی) است. غلظت یونهای اصلی در طول رودخانه تقریباً روند کاهشی نشان میدهد که علت آن رقیقشدگی آب رودخانه به علت افزایش دبی در طول رودخانه است. تیپ آب رودخانه بیکربناته کلسیک و ph آن قلیایی بدست آمد که در رده آبهای سخت قرار میگیرد. فرآیندهای مانند انحلال، تبادل یونی و ورودیهای انسانزاد موجب تغییرات غلظت آنیونها و کاتیونها و نهایتاً تغییر کیفیت آب رودخانه شدهاند. همچنین با محاسبه شاخص اشباعشدگی مشخص شد که نمونههای آب نسبت به کانیهای کلسیت، دولومیت و آراگونیت در حالت نزدیک اشباع و نسبت به ژیپس، هالیت و انیدریت حالت تحت اشباع دارند. آب رودخانه همچنین از نظر شرب بر اساس نمودار شولر در رده خوب و از نظر مصارف کشاورزی بر اساس نمودار ویلکاکس کمی شور و مناسب برای آبیاری است. از نظر غلظت فلزات سنگین آب رودخانه کاکارضا آلودگی نشان نمیدهد. در مورد نمونههای رسوب نتایج حاصل از دانهسنجی نشان داد که رسوبات رودخانه دارای چهار بافت گراول ماسهای، ماسه گراولی، گراول، ماسهای گلی و گراول است. دامنه تغییرات ماده آلی در نمونههای رسوب کم میباشد، همچنین ph نمونهها به علت آهکی بودن سازندهای اطراف رودخانه در رده قلیایی قرار می گیرد. نتایج اندازهگیریهای ژئوشیمیایی بر روی نمونههای رسوب نیز نشان داد که مس و نیکل در برخی نقاط و کادمیم در تمامی نقاط نمونهبرداری دارای غلظتی بالاتر از میانگین جهانی رسوبات غیرآلوده هستند، در حالی که سرب، آهن، کروم، روی و آرسنیک پایین تر از آن می باشند. محاسبه میانگین ضریب غنیشدگی نیز مشخص ساخت که رسوبات نسبت به کروم بدون غنیشدگی، نسبت به نیکل بدون غنیشدگی تا غنیشدگی اندک، نسبت به مس بدون غنیشدگی تا غنیشدگی اندک، نسبت به روی غنیشدگی اندک، کادمیم غنیشدگی متوسط تا نسبتاً شدید، نسبت به سرب بدون غنیشدگی تا غنیشدگی اندک و نسبت به آرسنیک غنیشدگی متوسط تا نسبتاً شدید است. با محاسبه ضریب زمینانباشت نیز معلوم گردید که فلزات کروم، آهن، نیکل،مس، سرب و آرسنیک در تمام ایستگاههای نمونهبرداری در رده غیر آلوده قرار میگیرند و کادمیم در ایستگاه شماره 2 در رده غیرآلوده، در ایستگاه شماره 4 در رده کمی آلوده و در سایر ایستگاهها در رده غیر آلوده تا کمی آلوده قرار میگیرد. براساس نتایج حاصل از تحلیل آماری چند متغیره نیز میتوان چنین استنباط کرد که فلزات آهن، نیکل، روی و کروم دارای منشاء عمدتاً زمین زاد بوده و فلزات سرب، کادمیم و آرسنیک به احتمال زیاد دارای منشاء انسانزاد هستند.