با توجه بدانچه گفته شد، نگارنده تصمیم گرفت تا کتاب عیارالشعرابن طباطبای علوی را که از جمله نخستین کتبی است که در این زمینه ها نگاشته شده و نویسنده آن مردی ایرانی بوده به زبان فارسی درآورد تا از این طریق هم خدمتی کرده باشد به آنان که می خواهند از این کتاب بهره ای برگیرند و هم اینکه اندکی از عطش سیرابی ناپذیر خویش را نسبت به خواندن و درک منابع اصیل و کهن ادبیات عرب فرونشاند و در این زمینه تبحری یابد و بر میزان دانش خویش از زبان و ادبیات عرب بیفزاید. نظر به اینکه رساله پایان نامه باید با تحقیق و تفحص همراه باشد با راهنمایی استاد راهنما موضوع "تشبیه" که با محتوای کتاب هماهنگی تام دارد برگزیده شد تا علاوه بر ترجمه کتاب ، در کتابهای دیگری از این دست ، جستجویی صورت گیرد و به عنوان مقدمه بر کتاب افزوده شود تا از این طریق مقایسه ای میان شیوه ابن طباطبا با دیگر دانشمندان برجسته علوم بلاغی بدست داده شود و به تناسب مقام نظریات هر کدام مورد ارزیابی واقع شده تاثیرپذیری احتمالی آنها از عیارالشعر بازگو گردد.

در این مجموعه که شامل چهار فصل است ابتدا احوال شاعر، خانواده، مولد و نسب وی مورد بررسی قرار گرفته است . در فصل دوم اوضاع سیاسی زمان شاعر و روابط و فعالیتهای سیاسی وی که سرانجام به وزارتش در عهد مسعودبن محمد سلجوقی (515 هجری) می انجامد مورد بحث قرار گرفته است . فصل سوم به برسی اوضاع اجتماعی زمان شاعر و عوامل موثر بر این اوضاع و تجلی اوضاع اجتماعی در شعر طغرایی، اختصاص یافته است . در فصل چهارم طی دو بخش ، تحت عنوان تعامل و روابط اجتماعی و حکمت و ارزشهای اخلاقی با مضامینی چون اندیشه شاعر در آیین دوستیابی، چگونگی روابط با دشمنان، اتحاد و اخوت ، رازداری و توکل، عزت جویی، هدفداری، جبر و اختیار و... مورد بررسی قرار گرفته است .

این رساله به نقد و بررسی مدیحه سرایی در دو قرن اول شعر پارسی یعنی نیمه قرن سوم تا نیمه قرن پنجم پرداخته است .

این رساله شامل یک مقدمه و دو فصل می باشد که مقدمه آن، راجع به ارتباط شعر و خیال و نیز معرفی صورخیال می باشد. فصل اول دارای دو قسمت است : قسمت اول شرح احوال و اشعار مسعود سعدسلمان قسمت دوم صورخیال شعر مسعود سعد و نهایتا فصل دوم که بررسی صورخیال شعر مسعود سعد به صورت گسترده و به تفکیک عناصر سازنده آنهاست . مبنای کار براساس نسخه تصحیح شده دکتر مهدی نوریان بوده است .

در بخش اول، که بحثی در تطور بلاغت عربی تا قرن هشتم هجری است سعی شده به علت تخصصی بودن بحث ، مطالب به طور مستند باشد و روش تحقیق و تقسیم فصول از سه کتاب زیر گرفته شده است : کتاب اول: "در قلمرو بلاغت " تالیف استاد ارجمند جناب آقای دکتر علوی مقدم، که مجموعه مقالات ارزشمند ایشان درباره بلاغت و مباحث دیگر است . کتاب دوم: "البلاغه تطور و تاریخ" نوشته دکتر شوقی ضیف کتاب سوم: "الموجز فی تاریخ البلاغه" از دکتر مازن المبارک ، که ترجمه آن در پایان همین رساله آورده شده است . لازم به ذکر است که مطالب بخش اول به ترتیب تاریخ فوت نویسندگان نمی باشد بلکه بر اساس تخصص آنان در زمینه های مختلف است و دیگر اینکه چون هدف از بلاغت ، اثبات اعجاز قرآن است ، لذا کتابهایی که درباره بلاغت قرآن نوشته، در ابتدا مورد بحث قرار گرفته است .

بعد از گرایش ایرانیان به آیین مقدس و حیاتبخش اسلام، مسیر فرهنگ گذشته آنان دگرگون شد و بتدریج دستورات و احکام این آیین جدید در سرتاسر شوون زندگی فردی و اجتماعی مردم این سرزمین پهناور رسوخ یافت . دانشمندان ایرانی در پایه گذاری تمدن و فرهنگ اولیه اسلام سهم بزرگی داشتند. تمدن و فرهنگی که از تماس و تلاقی دو فرهنگ اسلامی - ایرانی حاصل گشت . اجرای دستورات و قوانین اسلامی بناچار این ضرورت را ایجاب می کرد که کتاب بزرگ آسمانی مسلمانان، قرآن، و سخنان دلپذیر پیامبر بزرگوار (ص) به فارسی ترجمه شود. بسیار طبیعی بود که این سیل خروشان فرهنگ اسلامی در آثار سخنسرایان و نویسندگان جلوه گر شود و در سرتاسر قالبهای ادبی اعم از نظم و نثر نمایان گردد و سخنوران بزرگ زبان فارسی برای باروری کلام خویش از معانی بلند قرآن و حدیث الهام بگیرند. میزان بهره وری تمام شعرا و نویسندگان از آیات و اخبار یکسان نیست و بعضی از آنان همچون مولانا و سعدی و حافظ و سنایی و عطار، بیتر از آن متاثیرند، از این رو برای هر فرد صاحب نظر در ادب فارسی لازم است که از ظرایف و دقایق بهره وری شعرا و نویسندگان از فرهنگ و معارف اسلامی آگاه باشد. تجلی آیات قرآن و اخبار پیامبر (ص) در ادب فارسی به صورتهای گوناگون دیده می شود که بیشتر از همه صورتهای: اقتباس ، تلمیح، تضمین، تمثیل، درج و حل و ترجمه را می توان نام برد. در این پایان نامه تجلی آیات قرآن در شاهنامه فردوسی پرداخته شده است .

اساس کار در این تحقیق دیوان کامل اوحدی مراغه ای است که در فهرست منابع و ماخذ مشخصات کامل آن ذکر شده است . ابتدا دیوان اوحدی را آغاز تا انجام یک دور کامل خواندم و ابیاتی را که مورد نظر بود در حاشیه کتاب مشخص نمودم. بار دوم با دقت بیشتری این کار را انجام دادم و ابیاتی را که نکته ای در بر داشت در فیشهایی نوشتم. بعد از پایان این کار، فیشها را دسته بندی نمودم و موضوعهای مشابه و مربوط به هم را در یک دسته قرار دادم و آنها را به فصلهای مشخص تقسیم بندی کردم. سپس تا جایی که بضاعت علمی من اجازه می داد اشعار را با دید انتقادی بررسی نمودم. از بین ابیات استخراج شده، ابیاتی را برگزیدم که موضوع را بهتر و برجسته تر نشان می داد.

نگارنده در تصنیف حاضر، ابتدا نظریات صاحب نظران فن ترجمه را مورد قرار داده و فصلی از کتاب را نیز به ترجمه، تاریخچه و نظریات پیرامون آن اختصاص داده است ، تا پاسخگوی مهمترین سوالاتی که در ذهن خواننده پدید می آید باشد. فصل دوم رساله اختصاصص به پیوندهای زبان فارسی و عربی دارد که بیان مجملی در این خصوص ضروری می رسید. فصل سوم نیز سخن کوتاهی در شناخت نهج البلاغه (تالیف ، شبهات پیرامون آن و شرحها و ترجمه ها) می باشد. فصل چهارم نیز نقد پنج ترجمه مذکور می باشد که عنوان اصلی رسساله می باشد.

در این پایان نامه، کوشش نگارنده بر آن بوده است که دیوان اشعار حاج ملا هادی سبزواری متخلص به "اسرار" را از نظر اصطلاحات و ترکیبات عرفانی، نکته های بلاغی، پاره ای نکته های دستوری و آیات و احادیث مندرج در بیتها مورد مطالعه قرار دهد.

رساله حاضر تحقیقی است در تطور بلاغت و ترجمه دو کتاب معانی و بیان اثر یکی از استادان معاصر عرب ، دکتر بکری شیخ امین، به همراه نظایری از ادب فارسی که در پاورقی متن گنجانده شده است . مقدمه ای که پیرامون تطور بلاغت نگاشته شده در دو بخش تنظیم گردیده است در بخش اول مباحثی پیرامون بلاغت از جمله کلمه: تعاریف لغوی و اصطلاحی بلاغت ، فرق فصاحت و بلاغت ، لفظ و معنی در قلمرو بلاغت ، علوم بلاغی و موضوعات آنها عوامل پیدایش علوم بلاغی و تاثیر بلاغت ایران و یونان در بلاغت عربی. در بخش دوم سیر بلاغت در چهار مرحله باز نموده شده که عبارتند از: پیدایش و نشات ، رشد و بالندگی، شکوفایی، جمود و انحراف

می خواستم بدانم اگر سعدی را حکیمی فرض کنیم که مدینه فاضله ای را تصور کرده است انسان برتر او در این مدینه چگونه انسانی است . برای پرهیز از تاثیر اندیشه دیگر حکما در حاصل کار از مقابله و مقایسه عقاید شیخ با آثار آنان اجتناب شد. در این تحقیق هدف آن بوده است که از لابلای حکایات و اشعار شیخ انسانی را تصور کنیم که احتمالا در تصور سعدی بوده است ، - "اگر چه برخی بر این اعتقادند که آثار او صرفا ادبی هستند". - چند عامل جنبی بر شفافیت این تصویر تاثیر داشتند، از جمله دوران زندگی شیخ، عقاید وی، مخاطبانش و هدف او از خلق آثار ارزشمند خود ناگزیر قبل از ورود به بحث اصلی بررسی چند مطلب که رابطه مستقیم با بحث انسان آرمانی داشت واجب می نمود. پس به ترتیب ، سخن شیخ، دوران او، تصوف و عشق در نظرش ، مدایح و عقاید وی مورد تتبع واقع شو، تا معلوم گردد این مسائل تا چه اندازه بر شمایل انسان آرمانی او تاثیر گذاشته اند. این مباحث به علاوه شرح حال مختصری از شیخ بزرگوار بخش اول کا را تشکیل می دهد، که با وجود دراز دامنی آنها به حدی که منجر به افزونی مقدمه بر متن شده است ، وجود آنها را لازم بل ضروری می بینیم، چرا که خیلا می کنم در روشنگری قسمت اصلی رساله یعنی سیمای انسان در آثار شیخ سهم عمده ای دارند، در آن بخش تکلیف من با ادبیات شیخ روشن تر بوده است ، یعنی با این فرض قبلی که عقاید و دوران سعدی تا چه اندازه در معرفی انسان در نظر او تاثیر داشته اند به رسم سیمای انسان آن گونه که شیخ دیده است پرداخته ام. در آن بخش ابتدا تعریفی مختصر از انسان ارائه گردیده است . سپس با استناد به ابیات شیخ رابطه این انسان با خدا، دین، دنیا، خانواده، حکومت و در بخشی نیز اخلاق انسان آرمانی از دیدگاه سعدی بررسی شده است . در این بخش اخیر چون کلام شیخ اجل چون همیشه رسا و گویا بوده است جرات آوردن کلام در کلام او به خود نداده ام و بیشتر به ذکر ابیات و سخنان او در هر مورد بسنده شده است نیز برای پرهیز از اطناب در هر مورد تنها به ذکر چند نمونه اختصار شده است .

پایان نامه حاوی پیشگفتار و پنج فصل است . فصل اول حج و قرآن در این فصل آیات حج بررسی و تحلیل شده است . فصل دوم حج و تاریخ در این فصل به 22 کتاب تاریخ مراجعه و حوادث و اتفاقات و تحولات حج و کعبه و تجدید بناهای آن و دیگر امکان متبرکه که در طول تاریخ رخ داده فحص و بحث شده است . فصل سوم حج و سفرنامه ها در این فصل با مطالعه و دقت در 16 سفرنامه مهم که درباره سفر حج و مشاهدات حج رفتگان نوشته شده به نقل و نقد نظریات آنها پرداخته شده است . فصل چهارم حج در آینه شعر فارسی این فصل مفصل ترین فصول پایان نامه را دربرگرفته و از اشعار 55 تن شاعر، مواردی که به نحوی دربارهء حج و کعبه و مراسم حج و اماکن مقدسه وابسته سخن گفته اند بحث و بعضا نقد و تحلیل شده است . فصل پنجم حج در پهنهء نثر فارسی. در این فصل نه کتاب عمده منشور اعم از عرفانی، ادبی و فلسفی بررسی شده و آنچه پیرامون حج گفته اند تحلیل و نقد شده است . به علاوهء موارد فوق فهرست مفصل مطالب در ابتدا و یادداشتهای هر فصل بلافاصله پس از آن فصل تنظیم شده، نیز فهرست آیات ، فهرست نام اشخاص و قبایل، فهرست اماکن و جایها و سرانجام فهرست کامل ماخذ و منابع نوشته شده است .