مقارن ظهور مغولان در ایران، به دنبال مناسبات تجاری و سیاسی ناسازگار دولت خوارزمشاهی با دولت چنگیزی مغول و فروپاشی سلسله خوارزمشاهیان در ایران، حکومتهای محلی – اتابکی فارس، لرستان، کرمان، در بخش نیمه جنوبی ایران شکل گرفته و یا در حال شکل گیری بودند. فرایند تأسیس و قدرت یابی حکومت اتابکی سلغریان فارس، هزار اسبیان لر بزرگ و خورشیدیان لر کوچک، مصادف با دوره ضعف، اضمحلال و انقراض سلسله سلجوقیان و تأسیس حکومت محلی قراختاییان کرمان، همزمان با فروپاشی دولت خوارزمشاهی بود. در فاصله فترت اول و دوم مغولان و ایلخانان، حاکمان هر یک از این حکومتهای محلی – اتابکی، ناگزیر از ایجاد مناسبات سیاسی، خانوادگی و نظامی، با مغولان و ایلخانان، در ایران شدند. این مناسبات با توجه به شرایط و ویژگی های فرهنگی و سیاسی هر کدام از ایالات فارس، لرستان و کرمان و عملکرد دولتمردان آنان، نسبتأ متفاوت و در مواردی تقریبأ مشابه هم بودند. پیامد و آثار این مناسبات هم، تا انقراض سلسله ایلخانی، به صورت ضعف و اضمحلال و انقراض برای حاکمیت دولت محلی - اتابکی سلغری فارس و قراختایی کرمان، و به شکل تداوم برای حکومت دول لر بزرگ و لر کوچک، تا مدتها پس از انقراض سلسله ایلخانان بوده است. یافته های این پژوهش نشان می دهد که، حکومتهای محلی ایران در عصر ایلخانی با برخورداری از توان سیاسی و فرهنگی خویش، با پرهیز از اقدام نظامی مستقیم علیه خانهای مغولی و ایلخانی، دوری از هر گونه اهداف توسعه طلبانه ارضی و گسترش قلمرو و افزایش اقتدار سیاسی، توانستند به پایداری حکومت نیمه مستقل خویش، تداوم بخشند، اما به دنبال ضعف سیاسی و اختلافات درونی، علیرغم اظهار اطاعت و انقیاد به قاآن ها و خانهای مغولی و ایلخانی و قبول تابعیت و خراجگزاری آنان، با حضور مستقیم مأموران دیوانی و حاکمان مغولی در سیستم اداری خویش مواجه شدند، در نتیجه استقلال سیاسی و اقتصادیشان دچار ضعف و سستی شد و نهایتأ، از سوی ایلخانان برانداخته شدند. بررسی این مناسبات، مسأله و موضوع این پژوهش می باشد و محور اساسی رساله مورد نظر، پاسخ به این سئوال اصلی است که، علل و عوامل زمینه ساز مناسبات حکومتهای محلی – اتابکی فارس ، لر ، کرمان با مغولان و ایلخانان ایران و پیامدهای آن، چه می باشند؟ این پژوهش، بر اساس فرضیات و با پاسخ به سئوالات اصلی و فرعی و با روشی توصیفی و تحلیلی، بر پایه منابع کتابخانه ای به موضوع خواهد پرداخت .