نام پژوهشگر: وحیده میرزائی
وحیده میرزائی سیفعلی زاهدی فر
یکی از مباحث برجسته علوم قرآنی، مسئله تناسب و ارتباط آیات با یکدیگر است. چه بسا هر خواننده متفکری با قرائت آیات یک سوره، به نظم و ارتباط شگفتانگیز بین آنها پیمیبرد. اما نکته مهمی که کمتر بدان توجه شده است، ارگانیزم و هماهنگی کلی آیات یک سوره است؛ بدین معنا که هرسوره، غرض واحد و مشخصی دارد و آیات آن، در نظمی منطقی و ارگانیک، به غرض سوره مرتبط شده اند. از این رو با بررسی نحوه ارتباط آیات هرسوره با سوالات متعددی مواجه می شویم؛ آیا هرسوره دارای یک هدف است؟ یا سورهها به ویژه سورههای بزرگ، دارای اهداف و غرضهای متنوع و متفاوت میباشند؟ به عبارتی آیا آیات یک سوره همچون خطوط پراکنده و بینظمی هستند که هیچگونه ارتباط ساختاری میان آنها وجود ندارد یا این خطوط به ظاهر پراکنده، از یک ارتباط منظم هندسی برخوردارند؟ در صورتیکه با دلایل متعدد عقلی و نقلی، وجود غرض واحد در هر سوره اثبات گردد، از چه مکانیزم و روشی میتوان برای کشف اغراض مذکور استفاده نمود؟ پاسخ گویی به این سوالات، مفسران و قرآنپژوهان را به تکاپو و تلاش دامنه داری کشانده است؛ بگونهای که اکنون کمتر دوره تفسیری یا کتاب علوم قرآنی را می توان یافت که از مباحث مربوط به ارتباط آیات خالی باشد. بنابراین از آنجایی که نگرش ساختاری به سورههای قرآن، نتایج و پیامدهای سودمندی را به دنبال داشته است، از این رو در این پژوهش به ترسیم ساختار هندسی سوره شوری در قالب تفسیر المیزان علامه طباطبائی، تفسیر البنائی بستانی و تفسیر فی ظلال القرآن سید قطب پرداخته شده و وجه تمایز آن با تفاسیری غیر ساختاری همچون تفسیر اطیب البیان بیان گردیده است. در این پژوهش، پس از بیان ویژگی ها و ثمرات ساختار هندسی سورهها که از مهمترین ثمرات آن ها میتوان به کشف افقهای جدید در اعجاز قرآن و مقابله با شبهه افکنیهای خاورشناسان در زمینه فقدان نظم در قرآن و آشنائی سریع و آسان با مفاهیم قرآن اشاره نمود، دلایل عقلی و نقلی موافقان و مخالفان ساختار هندسی سورهها بررسی و ارزیابی شده است. و در نهایت با اتکاء به قوت دلایل طرفداران نظریه ساختار هندسی سورهها، این نظریه تقویت شده است. در فصول بعدی به بررسی نوع سبک ساختاری سوره شوری در تفاسیر ساختاری و محاسن و معایب هر یک پرداخته شده، که علامه طباطبائی از سبک گزارش اجمالی، دکتر محمود بستانی از ترکیبی از دو سبک گزارش محتوایی و نمودار موضوعی و سید قطب نیز تا حدودی از روش و سبک نمودار محتوایی در تفسیر آیات سوره بهره جسته است. و در انتهای پژوهش به تفاوت تفسیری برخی از آیات سوره شوری، از دیدگاه ساختاری و غیرساختاری، پرداخته شده که در نگاه ساختاری، هر یک از مفسران، آیه را با موضوع اصلی در ارتباط دانسته و با توجه به آن، آیه را تفسیر کرده اند؛ در صورتی که در نگاه غیر ساختاری، بدون توجه به ارتباط آیات با همدیگر و با محور اصلی سوره به تک تک آیه نگریسته و به تفسیر ظاهری آیات بسنده کرده اند.