به منظور بررسی اثر اندازه بذر بر شاخص های جوانه زنی، رشد گیاهچه، عملکرد و اجزای عملکرد چهار رقم گندم نان، آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح بلوک های کامل تصادفی با سه تکرار در پاییز سال زراعی 92-1391 در مزرعه پژوهشی موسسه تحقیقات برنج کشور (رشت) و آزمایشی به صورت فاکتوریل در قالب طرح کاملاً تصادفی با چهار تکرار در آزمایشگاه زراعت دانشکده کشاورزی دانشگاه گیلان انجام شد. تیمار های مورد بررسی در این تحقیق شامل اندازه قطر بذر در چهار سطح (25/2 تا 5/2 میلی متر، 5/2 تا 75/2 میلی متر، 75/2 تا سه میلی متر و بزرگ تر از سه میلی متر) و چهار رقم (کوهدشت، مغان3، مروارید و ژنوتیپ بومی) بودند. نتایج آزمایش مزرعه حاکی از آن بود که استفاده از بذر های با اندازه یک-نواخت، موجب ظهور هم زمان گیاهچه می شود. بذر های با اندازه 25/2 تا 5/2 میلی متر، کم ترین سرعت ظهور گیاهچه در مزرعه (6/4 عدد در روز در متر مربع)، سرعت ظهور تجمعی گیاهچه در مزرعه (4/9 عدد در روز در متر مربع)، میزان انتقال مجدد ماده خشک (5/127 گرم در متر مربع)، کارایی انتقال مجدد ماده خشک (8/14 درصد)، سهم انتقال مجدد ماده خشک (5/44 درصد)، ارتفاع بوته (2/104 سانتی متر)، قطر ساقه (2/3 میلی متر)، طول پدانکل (1/39 سانتی متر)، وزن هزار دانه (7/30 گرم)، عملکرد زیستی (10542 کیلو گرم در هکتار)، عملکرد دانه (3/3101 کیلو گرم در هکتار) و شاخص برداشت (2/30 درصد) را به خود اختصاص دادند. در حالی که بیش ترین عملکرد زیستی (16729 کیلو گرم در هکتار) و عملکرد دانه (9/5617 کیلو گرم در هکتار) در اندازه بذر 75/2 تا سه میلی متر مشاهده شد. در بین ارقام، ژنوتیپ بومی بیشترین عملکرد دانه را به خود اختصاص داد (3/5753 کیلو گرم در هکتار). در بذر های با اندازه 25/2 تا 5/2 میلی متر، مواد پرورده حاصل از فتوسنتز جاری سهم بیش تری در پر شدن دانه داشت، در حالی که در بذر های با اندازه بزرگ تر از سه میلی-متر، سهم انتقال مجدد بیش تر بود. نتایج بررسی های آزمایشگاه نشان داد، بذر های با اندازه 25/2 تا 5/2 میلی متر، کم ترین میزان وزن خشک ریشه چه (6/3 میلی گرم)، وزن خشک گیاهچه (5/15 میلی گرم)، ضریب آلومتریک (65/0)، سرعت رشد گیاهچه (5/15 میلی گرم)، میزان استفاده از ذخایر بذر (7/16 میلی گرم) و محتوای آب بافت گیاهچه (3/90 درصد) را به خود اختصاص دادند. افزایش میزان فعالیت آنزیم آلفا آمیلاز در بذر های بزرگ تر، نشان دهنده نقش موثر این آنزیم در جوانه-زنی است. بذر های با اندازه بزرگ، از ذخایر غذایی غنی تری برای جوانه زنی و رشد گیاهچه برخوردارند. بنابراین اندازه بذر می تواند تغییرات عملکرد و سرعت رشد گیاهچه را به صورت مطلوبی تبیین و توصیف نماید. اندازه بذر 75/2 تا سه میلی متر و رقم بومی مناسب تر بودند