کلمة عربی قصر مترادف کلماتی چون کاخ، دژ، عمارت بلند و باشکوه و به معنای هر بنای مجللی که حاکمان و سلاطین و خلفا در آن سکونت داشتند و یا کار¬های اداری و اجرایی خود را در آن¬جا انجام می¬دادند، به کار رفته است. این پژوهش، به بررسی و معرفی94 قصر¬ که در شرق و غرب سرزمین¬های اسلامی تا پایان سدۀ ششم هجری از آنها یاد شده است، می¬پردازد. مبنای پژوهش، قصر¬های ذکر شده در کتاب معجم البلدان یاقوت حموی (د. 626 ق) است که برخی از آن قصرها را خلفا و سلاطین در مرکز خلافت و فرمانروایی خود ساخته¬اند و مرکز تصمیم-گیری و ادارة امور کشور بوده است. بخشی دیگر را والیان در ایالات دور¬دست بنا کرده¬اند تا مرکز فرماندهی و حکومت آنان باشد. در دو سدة دوم و سوم هجری، در منطقة عراق (بغداد، کوفه، سامرا و بصره) قصر های بیشتری ساخته شد. همچنین محلّه¬ها و یا روستاهایی هم وجود داشت که با نام قصر معروف بودند. کاخ¬ها نقشه¬های گوناگونی داشتند؛ برخی نقشة مربع و برخی چند ضلعی بودند که امروزه چیزی از این قصر¬ها باقی نمانده است. این پژوهش به صورت فرهنگنامه¬ای و با روش توصیفی، تنظیم شده است، علاوه بر بیان هدف از تأسیس این قصر¬ها، حتی¬الامکان تغییرات و تحولاتی که در کاربرد آن¬ها در طول تاریخ بوده، نیز بررسی شده است. همچنین وجه تسمیه قصر¬ها، بانی اولیه، موقعیت مکانی، کاربرد¬ها و مناسبت¬هایی که از این قصر¬ها یاد شده است، مورد توجه قرار گرفته است. در نهایت شخصیت¬های علمی و سیاسی منسوب به برخی از قصر¬ها که تبدیل به سکونت¬گاه شده بود، با توجه به داده¬های موجود در منابع مکتوب تاریخی، معرفی شده است