نام پژوهشگر: فاطمه جابریانی
فاطمه جابریانی وحیده رحیمی
هدف اصلی از انجام این پژوهش مقایسه بین مفاهیم اخلاقی سور مکی و مدنی بر اساس ترتیب نزول به جهت دستیابی به حقانیت قرآن و جهان شمولی آن است. این مقایسه بر روی چهار واژه ی اخلاق فردی انفاق، ایثار، صدق و وفای به عهد صورت گرفت که شیوه¬ی ما بررسی مفاهیم بر اساس ریشه¬ی لغوی آنها بوده، و واژه¬های متقارب المعنی با آنها مد نظر قرار نگرفته است. این مفاهیم از جهات مختلفی چون تعریف، ویژگی¬ها، الفاظ مجاور، عوامل زمینه ساز، موانع مورد بررسی قرار گرفتند. مفهوم انفاق، در مدینه بیشتر وجود داشت اما مباحث اصلی و ریشه¬ای در دو فضا به صورت مشابه پیگیری شده بود. اندک تفاوت موجود به سبب نیاز مخاطبان و در جزئیات می¬باشد. برای مثال در بحث موانع، در مدینه به نفاق اشاره شده که در مکه مشاهده نمی¬شود. دلیل این امر پیدایش پدیده نفاق در مدینه است. تعریف، عامل ایجاد کننده و جزای ایثار در مکه و مدینه مقایسه شده است. تعریف آن در مکه و مدینه به معنی ترجیح امری بر امر دیگر است. ایمان عاملی است که در هر دو محیط فرد را به انتخاب درست رهنمون می¬کند. جزای انتخاب اشتباه در سور مکی، جهنم و جزای انتخاب درست در مدینه رستگاری است. مفهوم دیگر صدق است که در مکه و مدینه دارای معانی عامی فراتر از راستگویی است و شامل صداقت در رفتار نیز می شود. در مکه و مدینه پیامبرانی به عنوان الگوی صدق معرفی شده و در آیات دیگر ویژگی¬های صادقان بیان شده است. در نهایت در دو فضا به پاداش صادقان اشاره شده است. مفهوم وفای به عهد در مکه و مدینه به معنای به اتمام رساندن عهد و پیمان می¬¬باشد. در آیات مکی وفای به عهد مخاطب عام و در آیات مدنی علاوه بر عمومیت، مخاطب خاص نیز دارند. وفای به عهد در دو فضا دارای دستاورهایی است که در مکه به ترتیب نزول، به یاد بودن نعمت خداوند و اجرای وصیت ایشان، و در مدینه موجبات محبت، اجر و رستگاری عظیم را فراهم می آورد. نتایج پژوهش حاکی از این است که این مفاهیم اخلاقی در سور مکی و مدنی به طور یکسان بیان شده است و اندک تفاوت موجود بسیار جزئی و از آن جهت است که مسائل اخلاقی در مکه پایه گذاری و خط مشی و کلیاتش ابلاغ شده اما در مدینه آیات با تفصیل بیشتری می آیند. سیر ابلاغ آیات مکی و مدنی به مخاطبان وابسته به ظرف زمان و مکان نبوده است.