آهن یکی از مهم¬ترین عناصر کم مصرف برای تمام گیاهان است که قابلیت دسترسی آن در خاک-های آهکی کم می¬باشد. شناخت شکل¬های مختلف آهن در خاک و تعیین مقدار هر کدام از آن¬ها، اطلاعات مفیدی برای ارزیابی وضعیت آهن و نیز حاصلخیزی و شیمی خاک در اختیار می¬گذارد. به منظور کسب چنین اطلاعاتی، مقدار و توزیع آهن در شکل¬های مختلف در 21 نمونه مرکب خاک استان آذربایجان شرقی به روش عصاره¬گیری دنباله¬ای تغییر یافته سینگ و همکاران (1988) تعیین و رابطه این شکل¬ها با یکدیگر و با ویژگی¬های خاک و صفات رشد گیاه ذرت مطالعه گردید. دامنه تغییرات آهن معادل کل به روش اسپوزیتو (1982) بین 50/84 - 15/25 گرم بر کیلوگرم خاک با میانگین 29/84¬گرم بر کیلوگرم و به روش aqua-regia (2001) بین 47/75 - 19/54 گرم بر کیلوگرم با میانگین 38/30 گرم بر کیلوگرم خاک متغیر بود. غلظت شکل¬های مختلف آهن به ترتیب : آهن باقی¬مانده (fe-res) > آهن پیوسته به اکسیدهای آهن بلوری (fe-cfeox) > آهن پیوسته به اکسیدهای آهن بی شکل (fe-afeox) > آهن پیوسته به اکسیدهای منگنز(fe-mnox) > آهن پیوسته به مواد آلی (fe-om) > آهن تبادلی (fe-ex) ≤ آهن کربناتی (fe-car) بود. آهن قابل جذب خاک به روش dtpa با ph، درصد کربن آلی، درصد رس و ظرفیت تبادل کاتیونی خاک رابطه مثبت و معنی¬داری داشت. ph خاک با آهن پیوسته به اکسیدهای آهن بلوری، کربنات کلسیم معادل فعال با آهن پیوسته به اکسیدهای منگنز و ظرفیت تبادل کاتیونی با آهن تبادلی، آهن باقی¬مانده و آهن کل همبستگی¬های معنی¬داری داشتند. درصد رس با آهن تبادلی، آهن پیوسته به اکسیدهای منگنز، آهن باقی¬مانده و آهن کل، درصد سیلت با آهن پیوسته به مواد آلی و آهن پیوسته به اکسیدهای منگنز همبستگی¬های معنی¬داری داشتند. از میان شکل¬های آهن fe-ex، fe-cfeox و fe-res رابطه مثبت معنی¬داری با آهن قابل جذب داشتند که در بین آن¬ها fe-cfeox بالاترین ضریب همبستگی ( **0/796=r) را داشت. در این تحقیق بین شکل¬های مختلف آهن همبستگی¬های معنی¬داری بدست آمد که احتمالاً بیانگر یک رابطه پویا بین آن¬ها می¬باشد. شکل¬های fe-ex، fe-om، fe-cfeox، fe-afeox، fe-res و آهن قابل جذب رابطه معنی¬داری با ماده خشک بخش هوایی و ریشه، آهن فعال، شاخص کلروفیل¬ و جذب آهن بخش هوایی ذرت داشتند. مطالعات آماری نشان داد که شکل تبادلی آهن، پیوسته به اکسیدهای آهن بی¬شکل و آهن باقی¬مانده رابطه قوی و معنی¬داری با تمام پارامترهای رشد بخش هوایی گیاه ذرت (ماده خشک، غلظت آهن فعال و جذب آهن در بخش هوایی و ریشه) داشتند و در تمام معادلات رگرسیونی وارد شدندکه این امر نشان می¬دهد احتمالاً این شکل¬ها منبع آهن قابل جذب گیاه ذرت در خاک¬های مورد مطالعه در شرایط این آزمایش گلخانه¬ای بودند.