نام پژوهشگر: فاطمه سادات جعفرنیا
فاطمه سادات جعفرنیا مقصود امین خندقی
انقلاب اسلامی ایران، یکی از بزرگترین وقایعی است که جوانب گوناگون حیات بشری را دگرگون ساخته است. یکی از معارف نابی که به واسطه انقلاب اسلامی، در عمل احیا گشت، نظریه ولایت فقیه بود. از دیگر سو و به واسطه اهمیت یافتن تربیت دینی بعد از انقلاب اسلامی در نظام آموزش و پرورش، کارنامه چندساله در این زمینه عدم توفیق نسبی آن را تایید می کند. از جمله علل این ناکامی را می توان بی توجهی به مبانی ایدئولوژیک و ناموفقیت در تدوین کتب درسی، عنوان نمود. این پژوهش طبق فرمایشات رهبر معظم انقلاب اسلامی، حضرت آیت الله خامنه ای، به بررسی رویکرد گفتمان سازانه که متوجه به مبانی نظری بومی و نشات گرفته از مذهب اسلام می باشد در کتب درسی و در باب موضوع ولایت فقیه پرداخته است. تحلیل گفتمان که یکی از انواع تحلیل محتوای کیفی است، روش انجام این پژوهش می باشد. کتب درسی مقطع پیش دانشگاهی و متوسطه در تمام پایه ها و رشته ها که جمعا شامل هشت کتاب بودند، در سه سطح توصیف، تفسیر و تبیین مورد تحلیل واقع شدند. از این کتب به انتخاب 20 نمونه دست زده شد تا امکان تحلیلی عمیق تر را فراهم سازد. به منظور تامین اعتبار پژوهش نیز بر اساس نظر گوبا و لینکلن عمل شد. یافته های پژوهش نشان دادند که کتب درسی در انتقال موضوع ولایت فقیه، از رویکرد اخبارگونه و تاریخی پیروی می کنند و رویکرد گفتمان سازانه مورد غفلت واقع شده است. از مهمترین نشانه های اخبارگونگی متن می توان به سازماندهی محتوای درسی بر اساس رخدادهای زمانی، تقسیم بندی موضوعی و ترتیب منطقی و غفلت از توجه به روابط ذاتی معارف اشاره نمود. علاوه بر این استفاده از شیوه بیان مستقیم، عدم توجه به مخاطب و شبهات ذهنی او، سطحی نگری، تمرکز بر حافظه پروری و بی توجهی به عمق مطالب، و غفلت از ابعاد معنوی و عاطفی مخاطبان، از دیگر ویژگی های متن در انتقال نظریه ولایت بودند. این پژوهش در نهایت استفاده از رویکرد گفتمان سازانه را در طراحی و تنظیم کتب درسی با موضوعات مذهبی، پیشنهاد می کند.