پایان نامه ی حاضر پژوهشی در بررسی مفهوم توحید و توکل و ارتباط آن دو در کتب اللمع ابونصر سراج_ شرح تعرف مستملی بخاری _احیاء العلوم امام محمد غزالی _رساله ی قشیریه ی ابوالقاسم قشیری و مصباح الهدایه ی عزالدین کاشانی است. با عنایت به اینکه مساله ی وحدانیت و یگانگی خدا، یک اصل اساسی و پذیرفته شده در تمام ادوار سلف بوده است عارفان نیز به نوبه ی خود در معنا و مفهوم دیگردادن به توحید نقش ویژه و پر رنگی داشتند لذا بررسی توحید و ارتباط آن در پنج کتب مذکور با مضامینی از قبیل توکل و اعتماد بر خدا یکی از مولفه های بنیادین تحقیق حاضر است. هر پنج تن از ارتباط تنگاتنگ توحید و ایمان با توکل سخن می گویند و توحید را پایه و ستون توکل تلقی می کنند؛ یعنی تا ایمان راستین برای مومن محقق نشود توکل از جانب متوکل معنایی نخواهد داشت. بر اساس استنباط از سخنان پنج مولف مذکور توحید عارفان با دیگران متمایز است. توکل از دیدگاه آنان هرگز با کسب و تلاش و اسباب منافی نیست بلکه همچنان که در قرآن و نهج البلاغه سعی و کسب توام با توکل اصل اساسی است تاسی آن ها نیز از این امر هویداست. پنج مولف مذکور در باب توکل هم به ذکر متوکلان جاهد و متوکلان کاهل پرداخته اند و در نتیجه گروه اول را برگروه دوم رجحان داده اند. به طور کلی آنان توکل را جانشین تنبلی تلقی نمی کنند، بلکه کسب و کار و استفاده ی اسباب را سنت اولیاء و انبیاء می شمرند و خداوند را مسبب الاسباب می دانند.

از نظر علامه طباطبایی و سلطان محمدگنابادی، معارف قرآن کریم به دو دسته ی ظاهر و باطن تقسیم می شوند؛ و دستیابی به معانی ظاهری قرآن برای بیشتر انسان ها میسر است، اما درک معنای باطنی قرآن، به مقدار قرب آدمی به خدا و طهارت نفس او بستگی دارد و هرقدر مرتبه ی انسان بالاتر باشد، بیشتر و عمیق‏تر آن معانی را می فهمد؛ همچنین بر اساس آیات 79ـ77 سوره ی واقعه «إِنَّهُ لَقُرْآنٌ کَرِیمٌ فِی کِتابٍ مَکْنُونٍ لا یَمَسُّهُ إِلَّا الْمُطَهَّرُون» تنها طاهران و افراد پاک و پیراسته از لغزش ها به تمام مطالب و مفاهیم این کتاب آگاهی دارند و آن دو مفسر نیز فهم برتر قرآن را چه از نظر ظاهر و چه از نظر باطن در درجه ی اول در اختیار پیامبر(ص) و امامان معصوم(ع) می دانند چراکه وجود آن ها عین طهارت است؛ بنابراین برای کسب طهارت و فهم قرآن به اصل طهارت که مقام این بزرگواران است باید مراجعه نمود، تا بتوان ارتباط بهتری با این فرستاده¬ی الهی پیدا کرد و در مسیر صراط مستقیم قرار گرفت و از بسیاری ضلالت ها و گمراهی ها نجات پیدا کرد و در درجات بعد دیگران به میزان تقرب خود به خدا نسبت به مقوله ی طهارت که همان ارتقای روحی و فکری است، از فهم قرآن بهره مند می شوند. براساس تعالیم اسلامی نیز تزکیه و طهارت نفس، نقش مهمی در نورانیّت قلب، برای دریافت علوم الهی دارد و تنها راه ورود به سطوح بالاتر زندگی معنوی و مشاهده ی معارف الهی است.

چکیده ندارد.