یکی از شیوه¬های حل مشکل دفع پسماندهای آلی همچون لجن فاضلاب استفاده از آنها در خاک¬های کشاورزی با ماده¬ی آلی کم می¬باشد. با این وجود، مصرف لجن فاضلاب ممکن است به طور مستقیم و یا حتی غیرمستقیم با تغییر فعالیت کرم¬های خاکی، شاخص های زیستی مانند فعالیت میکروبی و آنزیمی خاک را تحت تأثیر قرار دهد. از این جهت، ارزیابی عکس العمل ویژگی های میکروبیولوژیکی و بیوشیمیایی خاک به مصرف لجن فاضلاب و در حضور کرم خاکی لازم و ضروری است. در این پژوهش به بررسی اثر کرم خاکی در خاک¬های آهکی تیمار شده با لجن فاضلاب شهری و تحت کشت ذرت (zea mays l.) بر ویژگی¬های بیوشیمیایی و میکروبیولوژیکی پرداخته شد. تیمارهای آزمایش شامل لجن فاضلاب (در دو سطح بدون لجن فاضلاب و دارای 5/1 درصد لجن فاضلاب) به عنوان فاکتور اول و کرم خاکی (در چهار سطح بدون کرم خاکی، گونه¬ی آیزنیافتیدا متعلق به گروه اپی ژئیک، گونه¬ی آلولوبوفورا کالیژینوزا متعلق به گروه اندوژئیک و مخلوط دو گونه) به عنوان فاکتور دوم بودند که به صورت فاکتوریل 4×2 در قالب طرح کاملاً تصادفی در سه تکرار و شرایط گلخانه برای مدت ?? روز اجرا شد. افزودن لجن فاضلاب به خاک در اکثر موارد اثر مثبت بر شاخص¬های بیوشیمیایی و میکروبیولوژیکی خاک داشت و سبب بهبود این ویژگی¬ها گردید. این پسماند آلی باعث افزایش معنی¬دار (001/0>p) میزان نیتروژن کل، کربن آلی، فسفر قابل جذب، کربن زیستتوده¬ی میکروبی، تنفس پایه، تنفس ناشی از سوبسترا، سرعت نیتریفیکاسیون، میزان نیتروژن معدنی و میانگین هندسی فعالیت آنزیمی شد اما تأثیری بر غلظت کربن آلی محلول خاک نداشت (05/0<p). اثر مثبت لجن فاضلاب بر ویژگی¬های میکروبی خاک به دلیل بالا بودن میزان مواد آلی و عناصر غذایی و همچنین غلظت پایین فلزات سنگین (مس، سرب و روی) در این پسماند آلی بود. حضور کرم خاکی میزان کربن آلی محلول، کربن زیست¬توده¬ی میکروبی، ضریب میکروبی و زمان بازگشت زیست توده¬ی میکروبی را کاهش (001/0>p) داد اما میزان تنفس پایه، ضریب تنفس ویژه، سرعت برگشت کربن، تنفس ناشی از سوبسترا، نسبت تنفس قارچی به باکتریایی، آمونیفیکاسیون آرژینین، میانگین هندسی فعالیت آنزیمی و تنوع عملکردی خاک را افزایش (001/0>p) داد و این جاندار تأثیر معنی¬دار بر کربن آلی خاک نداشت (05/0<p). با این حال، میزان تغییرات ناشی از حضور کرم خاکی به نوع تیمار لجن فاضلاب بستگی داشت. افزودن لجن فاضلاب به خاک اغلب باعث کاهش نقش مثبت کرم خاکی بر خصوصیات بیوشیمیایی و میکروبیولوژیکی بررسی شده در مقایسه با تیمار بدون کرم خاکی گردید. به طور خلاصه، مصرف لجن فاضلاب شهری اثر تحریک کنندگی کرم خاکی را بر ویژگی¬های میکروبیولوژیکی و بیوشیمیایی خاک کاهش داد که این کاهش در حضور کرم خاکی آیزنیافتیدا (اپی ژئیک) به دلیل تغذیه از لجن فاضلاب محسوس¬تر بود. نتایج این مطالعه نشان می دهد مصرف لجن فاضلاب شهری وابستگی این جاندار را به ریزجانداران خاک کاهش می دهد. علاوه بر این، اثر متقابل این دو گونه¬ی کرم خاکی با نیازهای متفاوت اکولوژیکی بر شاخص های زیستی خاک اغلب هم¬افزا یا جمع¬پذیر (بدون اثر متقابل) بود. نتایج تجزیه به مولفه های اصلی (pca) به عنوان یک روش چندمتغیره نیز تغییرات مشابهی نشان داد و نتایج به دست آمده از روش تک¬ متغیره را تأیید کرد.