چکیده این پژوهش به منظور بررسی اثر افزودن تفاله ی خشک پرتقال و پوست خشک نارنگی بر کیفیت، ترکیب شیمیایی، ph و اثرات تیمارها بر تجزیهپذیری شکمبهای ماده ی خشک و الیاف نامحلول در شوینده ی خنثی و پروتئین خام شبدر برسیم سیلویی درقالب طرح کاملاً تصادفی انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل تیمار 1، شبدر برسیم بدون افزودنی؛ تیمار2، شبدر برسیم مکمل شده با 40 درصد تفاله ی خشک پرتقال؛ تیمار 3، شبدر برسیم مکمل شده با 40 درصد پوست خشک نارنگی؛ تیمار 4، شبدر برسیم مکمل شده با 35 درصد پوست خشک نارنگی و 5 درصد جو و تیمار 5، شبدر برسیم مکمل شده با 35 درصد تفاله ی خشک پرتقال و 5 درصد جو بودند. پس از 40 روز سیلوها باز و بلافاصله ph آن اندازه گیری شد. ph مواد سیلویی بین 1/4 تا 5/4 بود. نمره ی فلیت تیمارهای یک تا 5 به ترتیب 00/81، 33/96، 00/83، 33/74 و 00/97 بود. با توجه به ارزیابی های حسی، تیمار 5 با محاسبه نمره ی 5/19، کیفیت خیلی خوب در مقایسه با تیمار شاهد با نمره ی 17 (قابل قبول) داشت. ترکیب شیمیایی تیمارها تفاوت معنی داری داشت. با افزودن تفاله ی خشک پرتقال و پوست خشک نارنگی محتوای الیاف نامحلول در شوینده ی خنثی و پروتیین خام کاهش، و محتوای ماده ی خشک و ماده ی آلی به طور معنیداری افزایش یافت. تجزیه پذیری شکمبهای ماده ی خشک و مواد مغذی شبدر برسیم سیلویی با روش کیسههای نایلونی و با استفاده از سه رأس میش نژاد زل فیستوله شده (تقریباً دو ساله و با وزن 2±30 کیلوگرم) در زمانهای انکوباسیون صفر، 4، 8، 12، 24، 36، 48، 72 و 96 ساعت، اندازهگیری شد. تجزیهپذیری شکمبهای ماده ی خشک، پروتیین خام و الیاف نامحلول در شوینده خنثی به طور معنی داری تحت تأثیر تیمارهای مختلف با افزودن تفاله ی خشک مرکبات قرار گرفت و بخش بالقوه قابل تجزیه ی پروتئین و الیاف نامحلول در شوینده ی خنثی افزایش یافت. نرخ تجزیه پذیری ماده ی خشک، پروتیئن خام و الیاف نامحلول در شوینده ی خنثی و تجزیه پذیری موثر در نرخ عبورهای 2، 4 و 6 درصد در ساعت با افزودن تفاله ی خشک پرتقال و پوست خشک نارنگی افزایش یافت. بیست رأس گوسفند نر آمیخته زل 4 ماهه در قالب طرح کاملاً تصادفی و با جیره ی حاوی 35 درصد شبدر برسیم سیلویی پرواربندی شدند. افزودن تفاله ی خشک پرتقال و پوست خشک نارنگی به ماده ی سیلویی، میانگین هندسی اندازه ذرات و الیاف موثر فیزیکی جیره مخلوط را به طور معنی-داری کاهش داد، مصرف ماده ی خشک و مواد مغذی افزایش یافت که تفاوت آن برای پروتئین، کربوهیدرات غیر الیافی و چربی معنی دار بود. هم چنین قابلیت هضم ماده ی خشک و مواد آلی به طور معنی داری افزایش یافت. تفاوت معنی داری در وزن بره ها و افزایش وزن روزانه بین تیمارهای آزمایشی در کل دوره ی پروار مشاهده نشد. میانگین ماده ی خشک مصرفی تفاوت معنی داری نداشت. با افزودن تفاله ی خشک پرتقال و پوست خشک نارنگی به ماده ی سیلویی، ضریب تبدیل خوراک به طور معنی داری افزایش و زمان نشخوار و کل فعالیت جویدن به طور معنی داری کاهش یافت. هم چنین ph و غلظت آمونیاک شکمبه افزایش یافت. نرخ عبور شکمبه ای تحت تاثیر تیمارهای آزمایشی قرار نگرفت ولی نرخ عبور قسمت انتهایی دستگاه گوارش کاهش یافت. کل زمان ماندگاری در دستگاه گوارش با افزودن تفاله ی خشک پرتقال و پوست خشک نارنگی به ماده ی سیلویی، تفاوت معنی داری نداشت. هم چنین با افزودن تفاله ی مرکبات به ماده ی سیلویی ، غلظت گلوکز و کلسترول خون افزایش و غلظت تری گلیسرید کاهش یافت. با توجه به عدم کاهش عملکرد دام در اثر افزودن تفاله ی خشک پرتقال و پوست خشک نارنگی به شبدر برسیم سیلویی، می توان سیلوی مناسبی تهیه کرد که تا 35 درصد ماده ی خشک جیره ی بره ها استفاده شود و هزینه پرواربندی را کاهش داد. کلمات کلیدی: تجزیه پذیری، تفاله ی خشک مرکبات، شبدر برسیم سیلویی، فعالیت جویدن، قابلیت هضم، نرخ عبور